İktidar konusuna yeni bir yaklaşım: iktidar nedir?

İktidar konusu tarih boyunca her düşünürün ele aldığı, etrafında dolanıp durduğu bir husus. İktidarın ne olduğu, ne olması gerektiği konusunda epey farklı yaklaşımlar var. Toplumsal bir olgu olarak, ömrün birçok alanında ortaya çıktığı için iktidara ait kapsayıcı bir sınıflandırma yapmak hayli güç. İktidar toplumsal hayatımızın ruhsal, iktisadi, siyasi, dini alanları üzere çabucak her alanda karşımıza çıkan ilgilerden doğan bir gerçeklik.

Genel manada; diğerlerini etkileme suretiyle onlara istediklerini yaptırma, onları denetleme, denetim altında bulundurma yeteneğidir. Daha kısa belirtmek gerekirse, “başkalarının davranışlarını etkileyebilme, denetim edebilme olanağı”dır. Yani, bir kimse, diğerlerini kendi istediği istikamette davranmaya sevk edebiliyorsa onlar üzerinde bir iktidara sahip demektir.

Bu tanımlar devlet dışındaki iktidar biçimlerine uygun tanımlar olup, devlet iktidarının nitelikleri çok daha geniş bir alana yayılmaktadır.

Devlet iktidarının özgün teorisyeni olan Thomas Hobbes (1588-1679) iktidarın özünü devletin egemenliği olarak tanımlayarak en âlâ ve en saf haliyle iktidarın, egemenliğin tekil pozisyonundan uygulanacağını düşündü. Ona ‘Leviathan’ ismini verdi.

Alman toplum teorisyeni Max Weber (1864-1920) ise “İktidar, toplumsal münasebetler çerçevesi içinde bir iradenin, ona karşı gelinmesi halinde dahi yürütülebilmesi imkânıdır” diyerek devlet iktidarının ‘fiziksel şiddetin yasal kullanımının tekeline’ dayandığını güçlü bir formda savundu.

GÜÇ KULLANIMI VE İKTİDAR

İktidar Nedir? Byung-Chul Han Çev. Mustafa Özdemir İnsan Yayınları 2020 128 sayfa

Özü prestijiyle, toplumsal iktidar ile siyasal iktidar birbirinden ayrılmaktadır. Amerikalı siyaset bilimci David Easton’un da belirttiği üzere, bir aile, dernek ya da bir çete içinde yalnızca bir kişi ya da kimi şahısların başkalarının davranışlarını denetim ediyor olması bu çeşit iktidar biçimlerini siyasal iktidar biçimleriyle ilişkilendirmek için kâfi neden görülemez. Her ikisi ortasındaki en bariz fark güç kullanımıdır. Siyasal iktidar maddi güç kullanırken, toplumsal iktidar maddi güç kullanamaz.

Siyasal iktidar konusunda hayli farklı görüşler mevcut. Bu farklılıkları doğuran temel neden ideolojik farklılıklar. Her ideoloji iktidar biçimlerini farklı kıymetlendirir. Bu durum iktidar- bilgi münasebetini de biçimlendirir.

İktidar üzerine değerli değerlendirmelerde bulunan Foucault’a nazaran, her yeri kontrolü altına alan bir ağdır ve iktidar çözümlemesi niyetler üzerinden değil, iktidarın ulaştığı alanlar üzerinden yapılmalıdır. Foucault’a nazaran asıl sorun, iktidarın nasıl uygulandığı ve bu uygulamaların sonuçlarına bağlı olarak öznelerin oluşum ve oluşturulma süreçlerini çözümlemektir.

Güney Koreli düşünür Byung-Chul Han’ın, İnsan Yayınları’ndan çıkan “ İktidar Nedir” isimli yapıtı iktidarı çeşitli taraflardan irdeliyor. Chul Han, “İktidarın Mantığı-İktidarın Semantiği- İktidarın Metafiziği- İktidarın Politikası- İktidarın Etiği” ana başlıkları altında beş farklı kısımda iktidarın niteliklerini ele alıyor. Chul Han’a nazaran; “İktidar bir süreklilik fenomenidir(olgusudur). “İktidar, sahibine geniş bir kendilik alanı sağlar. Bu iktidar mantığı, genel iktidar kaybının neden mutlak bir alan kaybı olarak tecrübelendiğini açıklar. Birebir vakitte tüm dünyayı saran iktidar sahibinin vücudu, aciz bir et modülüne dönüşür. Kral/hükümdar, yalnızca kıymetli olan doğal bir vücuda değil, birebir vakitte imparatorluğu ile birlikte genişleyen bir politik teolojik vücuda de sahiptir. İktidarın kaybolması durumunda bu küçük, ölümlü vücuduna geri atılır.” “İktidar, ötekinde kendinde olma hüneridir. Bu yalnızca beşere mahsus bir özellik değildir. Hegel bunu, külliyen ömrün bir özelliğine dayandırır.”

FARKLI BAKIŞLAR

Chul Han , Weber’in iktidarın sosyolojik olarak “şekilsiz” olduğu tarafındaki yaklaşımını eleştirir. “İktidar sosyolojik olarak katiyetle “şekilsiz” değildir… İktidarın gücü, açık bir formda “emirler” vermeden kararları uygulama ve harekete geçirme kapasitesinden oluşur.” der.

‘İktidarın Metafiziği’nde muharrir, yüklü olarak kendi görüşlerini Hegel’in görüşlerine destek kılarak iktidarın özgürlük vaat ettiğini söyler.

“İktidarın Politikası” konusunda Carl Schmitt, Hannah Arendt ve Habermas’ın bu husustaki görüşlerini ele alan Chul Han, her üç düşünürün de görüşlerinde sıkıntılı yanlar olduğuna dikkat çeker. Han’a nazaran; Siyaset, kendisiyle sonlu değildir. “Politika kendi içinde müspet olan maddi bir varlığa dönüştürülmüş bir iktidar gayretinden daha fazladır. Bu manada siyaset “iktidar politikasını” aşar.”

İktidar ile etik ortasındaki bağın ele alındığı son kısımda Han, Foucault’un görüşlerini ele alır ve onun görüşlerine çeşitli tenkitlerde bulunur. “Foucault’un iktidar etiği, kendiliğe dönüşe aksi düşen bir özellik yaratacak olan ötekinin iktidarına açık değildir ve kendiliğin sorumluluğu iktisadında görünmeyenleri görünür kılan bir samimiyet yaratmakta da başarısız olur.”

Mustafa Özdemir’in çevirisiyle okuyucuyla buluşan bu eser genelde bu mevzuya ilgi duyanların okuyacağı cinsten bir eser. Çeviri lisanının ideoloji lisanına yakın olmasını ise son yıllarda bu cinste yazılan ve çevrilen yapıtların lisanına uygun düşme uğraşıyla açıklamalı.