Efnan Atmaca – Topkapı Sarayı’nın 2019 yılında Ulusal Saraylar’a bağlanmasıyla pek çok tartışma başladı. Ulusal Saraylar’ın yapısı, geliri, Topkapı’daki yapıtların Çamlıca Müzesi’ne taşınması, darphane binaları… Son olarak Arkeoloji Müzeleri depolarının Atatürk Havaalanı’na taşınması kararıyla birlikte gözler yeniden Ulusal Saraylar’a çevrildi.
Ulusal Saraylar Lideri Yasin Yıldız’la bir ortaya gelip merak edilenleri sorduk. Topkapı Sarayı’nın Harem kısmının açılan ve açılacak kısımlarını gezdik. Piri Reis Haritası’nı fotoğrafladık.
Topkapı Sarayı’yla başlayalım. Sarayda yaptığınız çalışmalarla yeni kısımları ziyarete açtınız. Hedeflediğiniz kısmını ne vakit açmayı planlıyorsunuz?
Topkapı Sarayı’nın zati geçmişten bugüne en önemli eksikliği gerek taşınabilir yapıtın gerek taşınamaz yapıtların çok azının ziyaretçiyle buluşabilmesi. Eylül 2019 itibariyle Topkapı Sarayı’nı devraldığımızdan beri bu mevzuyla ilgileniyoruz. Padişahın biniş rampası üzere birtakım alanlar yalnızca güzergâh dışı olma hasebiyle görülemiyordu. Güzergâh değişikliğiyle o alanları ziyaretçiye sunabildik. Haremdeki yerler dünyadaki saraylar içinde bile çok çok az rastlanabilecek yerler. Harem, kullanılan dairelerinden tutun da hastaneye, çamaşırhanelere kadar takviye üniteleriyle bir kompleks. Küçük bir kent ve bugüne kadar hiç görülememiş. Pek çok çalışma yaptık. Burada teknolojinin imkân verdiği kadarıyla gravürlerden bilhassa yeniden Topkapı Sarayı’nın el yazmalarından bulduğumuz minyatürlerden birtakım canlandırmalar yaparak birtakım yerlerde dünya müzelerinde kullanılan balmumu heykeller, birtakım yerlerde yerin elverdiği ölçüde nesne sergilemesi üzere eklektik bir düzenleme yapacağız. Ondan sonra da bu yıl bitmeden ziyaretçiyle buluşturmayı hedefliyoruz. Yani kabaca 2022 yılı sonuna kadar bugüne nazaran çok daha fazla yüzde 70’lik bir kısmı gezilebilir olacak.
Piri Reis Haritası da sergileniyor; hatta birinci fotoğrafını çeken olduk…
Tarihi yerlerde onarım başladığında sergilenen eserler depolara kaldırılıyor. Bu bütün dünyada bu türlü. Topkapı Sarayı devraldığımızdan beri bilhassa ziyaretçi geri dönüşlerine çok kıymet veriyorum. İngiltere’deki tez pozisyon buydu. Bu geri dönüşlerde ziyaretçiler bilhassa Topkapı hançeri, Piri Reis Haritası, Cülus tahtı ve Kaşıkçı Elması’nı görmek istiyor. Biz de Topkapı’da bunları sergileyebileceğimiz ve güvenliği en yüksek olan yerlerimiz halihazırda açık olanlar hangileri ise orada sergilemeye başladık. Piri Reis Haritası’nı bu halde ziyaretçilere sunduk.
Topkapı Sarayı’nda şu anda kaç eser sergilenebiliyor?
1200 taşınabilir eser sergiliyoruz. Sayımlarımızda tespit ettiğimiz eser sayısı 199 bin. Bunun dünya müzelerinde olduğu üzere biz de en azından yüzde 10’unu sergileyip birkaç yıl sonra tekrardan koleksiyonları farklı yapıtları ziyaretçiyle buluşturmayı dilek ediyoruz. Bu noktada önemli bir çalışmamız var.
Bu noktada depo sorunu ortaya çıkıyor. Havaalanlarına yapılacak depo müzeler çok tartışıldı. Topkapı’nın depo sorunu nasıl halledilecek?
Depoların tamamı sayıldı. Kendi uzmanlarımızdan oluşan 13 grupla sayım bir yıl sürdü. Her grubun içinde de sanat tarihçisi, mimar, arkeologlar yer aldı. Topkapı Sarayı’nda 35 civarında depo devraldık. Topkapı Sarayı’nın 1924’te müzeleşmesinin akabinde yerlerin çok tarihi olması ve periyot olarak birbirinden çok farklı binalar olması münasebetiyle daima depo sorunu olmuş. 199 bin yapıtın sayımı tamamlandı. Şu an koleksiyonlardaki tasnif çalışmaları devam ediyor. Sayımın akabinde bunların 1924 tahrir defterlerine kadar karşılaştırmaları, kıyaslamaları yapılıyor. Üniversitelerden hocalar bizimle çalışıyor. Bu yıl sonu itibariyle depo diye bir sorun kalmayacak. Gülhane Seririyat Hastanesi yerleşkemizin içinde ve olağanüstü nitelikli bir bina. Fakat bir 19’uncu yüzyıl binası. Bu binanın onarımını tamamladık. 25 tane nesne deposu olarak planlandı. İklimlendirmesinden eser takibine kadar tüm safhalar için çalışmalar yaptık. Buranın içinde 25 tane atölyemiz olacak. Eser binanın içinden hiç çıkmadan depodan onarıma gidip sergilenecekse sergileneceği yere; depolanacaksa depomuza gidecek. Dolmabahçe Sarayı’ndaki depomuzda 65 bin yapıtı ziyaretçi görebilir. Topkapı Sarayı’nda da maksadımız bu.
‘Milli Saraylar’ın yıllık 200-250 milyon liralık geliri var’
Topkapı Sarayı, Ulusal Saraylar’a geçtiğinden beri pek çok hususta eleştirildiniz. Ulusal Saraylar’ın yapısı da bu bahislerden biri. Nasıl bir yapı kelam konusu?
Yapan tenkitlerin hepsi çok saygıdeğer. Ulusal Saraylar’ın kurumsal yapısının dünyadaki pek çok ülkede örnekleri var. Saray Müzeciliği bir yapı. Türkiye’deki sarayların da birebir çatı altında toplanması bir milat. Kültür Bakanlığı’nın o kadar yüküne karşın Ulusal Saraylar daha butik bir ihtisas kurumu, ihtisas alanı da saraylar. Bu türlü bir perspektif varken burada yanlış olan ne olabilir? Ulusal Saraylar’ın 40 yıllık bir onarım ve müzecilik tecrübesi, birikimi ve 6 milyon turist ortalaması var. Tüm bunlar ortadayken bu tenkitlerin kıymetli bir kısmını haklı bulmuyoruz. Birtakım önyargıları kırmakta zorlanıyoruz. İnşallah kırılacak. Ben bundan kaygı etmiyorum. Topkapı Sarayı, Cumhurbaşkanlığı’na bağlandığı vakit Ulusal Saraylar’ın buranın geliriyle Cumhurbaşkanlığı’nın finanse edileceği söylendi. Halbuki bu gelirler lakin onarım hizmetinde; o da tarihi eser olursa kullanılabilir. Bu mevzuatta çok net. Ulusal Saraylar’ın yıllık ürettiği 200-250 milyon üzere bir geliri var. Bundan biz ülke olarak iftihar etmeliyiz. Kamu bütçesine yük olmadan Ulusal Saraylar onarım hizmetlerini yürütebiliyor. Hiçbir vakit kaynak sorun çekmiyor.
‘Darphane müze olacak’
Darphane binalarının depo olması gündeme geldi. Sonra ofis olacağı söylendi. Oradaki son durum nedir pekala?
Ofis değil müze oluyor. Çok değer verdiğimiz Porselenler Müzesi projemiz var. İlber Ortaylı Hocamız danışman komitesi üyesi. 13 bini Çin olmak üzere çok önemli bir porselen koleksiyonumuz var. Darphane binalarının talihsizliği Arkeoloji Müzesi’nin yıllardır çok ağır bir yükü olması. Arkeoloji Müzesi’nin bulunduğu yerleşkede sergileme imkânı yok. Kültür Bakanlığı’ndaki meslektaşlarımızla irtibat halindeyiz. Yıllık 8 bine yakın eser girdisi olan müzeden bahsediyoruz. Kesinlikle bir yerlerde çağdaş depolara sahip olması lazım.
Darphane binaları size geçince kimseyi içeri sokmadığınıza dair haberler de geldi.
Yıkılma tehlikesi olan bir binaya biz de girmedik. Tedbirlerini aldıktan sonra da daima bir arada girdik. Bunların hepsi bizim kurumlarımız. O tenkitler gerçek olsaydı Veliaht Dairesi otel olurdu. Bir periyot o da söylenmişti. Darphane de müze olacak, ziyaretçiyle buluşacak. Darphane binalarındaki ofise ne Ulusal Saraylar’ın ne Kültür Bakanlığı’nın gereksinimi var. Kaldı ki orası Topkapı Sarayı’nın atölyeleri. Bugün gördüğümüz yapıtların kıymetli bir kısmının saray için üretildiği atölyeler. Darphane binaları çok yakın bir tarihte toplumla buluşuyor.
‘Çamlıca’ya her müzeden 100 civarında eser gidecek’
Topkapı Sarayı’ndan Çamlıca Müzesi’ne eserler gideceğine dair haberler de var. Eser gidecek mi?
Bunun doğruluk hissesi var. Çamlıca Müzesi’yle ilgili bir çalışma Kültür Bakanlığı periyodunda başlamış. 10 bin metrekare alanlık çağdaş bir müzeden kelam ediyoruz. Yalnızca Topkapı değil Türkiye’nin pek çok müzesinden eser gidecek oraya. Topkapı Sarayı’nın koleksiyonlarını alıp gitmek değil çeşitli müzelerin koleksiyonlarından karma bir stant oluşturma projesi kelam konusu. Zannediyorum her müzeden seçilen eser sayısı 100 civarında olacak.
Bu tip projelerde akla envanter ve dijital arşiv sorunu geliyor…
O sorun bizim kurumumuzda yok çok şükür. Zira biz Topkapı Sarayı’ndaki yapıtları saydıktan sonra dijital olarak arşivimize ekledik. Zati bünyemizdeki başka kurumlarda yaklaşık 2010’dan beri bu uygulama var. Ancak elbette her vakit daha yeterlisi mümkün. Yapıtlarımızın internet ortamında da ziyaretçi ile buluşabilmesi için daha yüksek çözünürlüklü fotoğraflara muhtaçlığımız var. Bu nedenle ülkemizin önde gelen fotoğraf sanatkarlarını davet edip çok kaliteli fotoğraflarını ziyaretçilerle buluşturma yolunda bir çalışmamız var.
Çamlıca Müzesi’nde eserler götürülürken ya da Arkeoloji Müzesi’ndeki eserler depo müzelere giderken taşımada onlara ziyan gelmemesi için ne tip tedbirler alınıyor?
Bütün meslektaşlar şunu çok net biliyorlar Türkiye’de eser nakliyeciliği olağanüstü profesyonelce yapılıyor. Biz geçtiğimiz yıl Sait Halim Paşa Yalısı’ndaki 35 metrekarelik “Çölde Av” tablosunu taşımak için üç ülkeden uzmanlar getirdik. Üç aylık bir çalışmayla taşıyabildik.
Yıldız Sarayı’nda durum nedir pekala?
Yıldız Sarayı memleketler arası ziyaretçinin en çok merak ettiğim saraylardan biri. Zira hiçbir vakit görülememiş.
Şu an orada da çok önemli bir ilerleme var. İki yıl içinde Yıldız Sarayı’nda da kıymetli kısımlar ziyaretçiyle buluşabilecek.
