İnsani Gelişme Endeksinde 5 sıra yükselen Türkiye ikinci kez en yüksek insani gelişme kategorisinde

Türkiye, İnsani Gelişme Endeksi’nde 189 ülke ortasında 54’üncü sırada yer alarak üst üste ikinci defa “çok yüksek insani gelişme” kategorisine girdi. İnsani gelişmedeki ilerlemenin ölçütü olan endekste, Türkiye son 29 yılda yüzde 40,7’lik artış kaydetti. 

İnsani Gelişme Raporu’nun “Önümüzdeki Hudut: İnsani Gelişme ve Antroposen” başlıklı 30. Yıl Baskısında, bu sene birinci kere, ülkelerin tabiata uyguladığı baskıyı ortaya koyan yeni bir endekse de yer verildi. Endekse nazaran, dünyada hiçbir ülke, gezegenimiz üzerinde ağır baskı yaratmadan çok yüksek insani gelişmeyi şimdi başarabilmiş değil. Rapor bu yanıyla, insanların gezegenin geleceğini şekillendiren baskın güç olduğu Antroposen isimli yeni bir jeolojik çağa girdiğimiz bu periyotta, dünya başkanlarına tabiat üzerindeki ağır baskıları azaltmaları tarafında bir davet niteliğinde. 

Ankara, 15 Aralık 2020 – Türkiye, 2020 İnsani Gelişme Raporu’nda yayımlanan İnsani Gelişme Endeksi’nde 0,820 puan ile 189 ülke ve bölge ortasında 54’üncü oldu ve geçen yıl 59’uncu olarak girdiği “çok yüksek insani gelişme” kategorisindeki yerini pekiştirdi. Odağına insanı alan, insani gelişmeyi bu ölçüte nazaran kıymetlendiren endekste Türkiye son 29 yıl içinde yüzde 40,7’lik artış kaydetti.

Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) tarafından 2019 yılı dataları baz alınarak hazırlanan İnsani Gelişme Endeksi, Eşitsizliğe Uyarlanmış İnsani Gelişme Endeksi, Toplumsal Cinsiyete Dayalı Gelişme Endeksi, Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliği Endeksi, Çok Boyutlu Yoksulluk Endeksi’nin yanı sıra bu yıl birinci sefer hazırlanan Gezegensel Baskılara Uyarlanmış İnsani Gelişme Endeksi’ni de içeren “2020 İnsani Gelişme Raporu” yayımlandı.

Ülkelerin resmi istatistik kurumlarından ve sağlam milletlerarası kurumlardan elde edilen datalar ışığında hazırlanan İnsani Gelişme Endeksi, uzun ve sağlıklı hayat, bilgiye erişim ile kabul edilebilir bir ömür standardı üzere üç temel boyutta ortalama insani gelişme seviyesinin uzun vadeli takibi sonucunda oluşturuluyor.

Dünyada en çok bilinen kalkınma göstergelerinden biri olan endekse nazaran İnsani Gelişme Endeksi’nde 0,957’lik kıymetle Norveç birinci sırada yer aldı ve doruktaki yerini korudu. Norveç’i 0,955’lik kıymetle İrlanda ve İsviçre, 0,949’luk bedelle Hong Kong ve İzlanda izledi.

Geçen yıl kaydettikleri İnsani Gelişme Endeksi bedeliyle listenin en altında yer alan ülkeler ise, 0,394’lük pahayla Nijer, 0,397’lik kıymetle Orta Afrika Cumhuriyeti, 0,398’lik pahayla Çad, 0,433’lük bedelle Güney Sudan ve 0,433’lük bedelle Burundi oldu.

Bu periyotta, çok yüksek insani gelişme kategorisindeki ülkelerin ortalama endeks bedeli 0,898, Avrupa ve Orta Asya ülkelerinin ortalama endeks kıymeti ise 0,791 olarak hesaplandı.

İnsani gelişmedeki ilerlemenin ölçütü olan endekste, Türkiye son 29 yılda değerli bir gelişim gösterdi. Türkiye’nin 1990’da 0,583 olarak hesaplanan endeks pahası, geçen yıl 0,820’ye çıkarak toplamda yüzde 40,7’lik artış gösterdi.

Türkiye’de 1990-2019 arasında beklenen hayat müddeti 13,4 yıl artarak 77,7’ye, ortalama tahsil mühleti 3,6 yıl artarak 8,1’e, beklenen tahsil müddeti ise 7,7 yıl artarak 16,6’ya ulaştı. Bu periyotta, ülkede kişi başına Gayrisafi Ulusal Hasıla (GSMH) yaklaşık yüzde 121,4’lük bir artış göstererek 27.701 Dolara yükseldi.

İnsani gelişme dağılımındaki eşitsizliğe uyarlanmış endekste ise Türkiye’nin kıymeti boyut endekslerinin dağılımındaki eşitsizliğe bağlı olarak yüzde 16,7’lik bir kayıpla 0,683’e düştü. Çok yüksek İnsani Gelişme Endeksi bedeline sahip ülkelerin eşitsizlik nedeniyle kaybı ortalama yüzde 10,9 olurken, Avrupa ve Orta Asya’da bu oran yüzde 11,9 olarak kaydedildi.

Raporda, üreme sıhhati, bayanların güçlenmesi ve ekonomik faaliyetler alanlarında toplumsal cinsiyete dayalı eşitsizliklere ait bulguların yer aldığı Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliği Endeksi de açıklandı.

Ülkelerin gezegene baskılarını hesaba katan yeni bir İnsani Gelişme Endeksi: GİGE

İnsani Gelişme Raporlarının 30’uncu yılında yayımlanan “Önümüzdeki Hudut: İnsani Gelişme ve Antroposen” başlıklı rapora nazaran, COVID-19 global salgını, dünyanın karşı karşıya olduğu en yeni kriz fakat, insanların tabiat üzerindeki baskısı son bulmazsa, krizlerin sonuncusu olmayacak.

Rapor bu bağlamda, ülkelerin karbondioksit emisyonu ve unsur ayak izlerinden oluşan iki yeni ögesi daha hesaplamalara katarak İnsani Gelişme Endeksi’ni uyarlayan yeni bir insani gelişme endeksi daha ortaya koydu. “Gezegensel Baskılara Uyarlanmış İnsani Gelişme Endeksi (GİGE)” isimli deneysel nitelikteki bu yeni global endeks, bir yanda gezegene baskıları azaltırken başka yanda yoksulluk ve eşitsizliklerle çaba etmenin gerekliliğini gösteren, yeni bir insani gelişme ölçüsü getiriyor.

Endekse nazaran, dünyada hiçbir ülke, gezegenimiz üzerinde ağır baskı yaratmadan çok yüksek insani gelişmeyi şimdi başarabilmiş değil. Rapor bu yanıyla, dünya başkanlarına insani gelişmede ilerlerken etraf ve tabiat üzerindeki ağır baskıları azaltmak için yiğit adımlar atma istikametinde bir davet niteliğinde.

Antroposen yahut İnsan Çağı, insanlık tarihinde birinci kez, gezegenin insanları şekillendirmesi yerine insanların gezegenin geleceğini şekillendiren baskın güç olduğu yeni bir jeolojik çağ olarak tanımlanıyor. Rapora nazaran, insanlığın ve gezegenimizin yeni bir jeolojik çağa girdiği bu periyotta, tüm ülkelerin, insanların gezegene yaptıkları tehlikeli baskıları eksiksiz göz önünde tutarak kendi ilerleme yollarını tekrar tasarlamaları ve değişimi önleyen devasa güç ve fırsat eşitsizliklerini ortadan kaldırmalarının vakti geldi.

İnsani Gelişme Endeksi’ni ülkenin kişi başına karbondioksit emisyonu ve unsur tüketim seviyesine nazaran uyarlayan ve 2019’daki datalara dayanarak hazırlanan endekste Türkiye, 0,746 bedelle 169 ülke ortasında 44’üncü pozisyonda yer aldı.

BEYAZ HABER AJANSI (BHA)