İran’daki Gök Mescid, Mavi Çinileriyle Tarihi Bir Yapı

İran‘ın Doğu Azerbaycan eyaletinin idare merkezi Tebriz’de bulunan Karakoyunlular devri yapıtı “Gök Mescid”, kendine has mavi çinileriyle ülkedeki en değerli tarihi yapılar ortasında yer alıyor.

Şehir merkezinin işlek bir noktasında yer almasına karşın dışarıdan pek muhakkak olmayan bu tarihi yapı, kıble istikametindeki kerpiç duvarı ayıran kapısından içeri girince ziyaretçilerini geniş bir bahçe içerisinde kendine mahsus duvar ve kubbe yapısıyla karşılıyor.

Çeşitli periyotlarda onarım gören Gök Mescid’in duvarları birinci günkü zarafetinden uzak olsa da şahit olarak bırakılan kısımlardaki ince personellik çabucak dikkatleri çekiyor.

İlk periyotlarından kalan duvar, mavinin çeşitli tonları ve siyah çinilerle bezenmiş, birtakım yerlerinde ise sırlanmış tuğla kullanılmış.

Gök Mescid, kendi periyodu ve günümüzde tuğlaların yatay yerleştirilmesiyle örülen duvarların bilakis beşgen ve sekizgen yıldız desenlere nazaran yerleştirilen tuğlalarla örülmüş duvara sahip.

Açık kaynaklarda da büsbütün tuğladan inşa edilen tarihi yapının, dışının güçlü çini mozaik ve renkli sırlanmış tuğlalarla kaplı olduğu, ismini da buradan aldığı aktarılıyor.

Dışarıdan eski ihtişamından eser kalmamış üzere görünse de kubbe üslubu ve ince işçilikten kalan izler caminin vaktinde ne kadar hoş olduğunu bir formda gösteriyor.

Caminin yüksekliği ile dikkati çeken ana giriş kapısının etrafındaki mavi, sarı, siyah ve beyaz renkli çini personelliği ile spiral üslupta yapılan köşe süslemelerinin yanı sıra cepheye işlenen Kur’an ayetleri bu hoşluğun ispatı olarak duruyor.

Adını mavi çinilerinden almış

AA muhabirine konuşan Kültürel Miras, Turizm ve El Sanatları Bakanlığında vazifeli uzman Mina Rencber, caminin “Cihan Şah Mescidi” yahut “Muzafferiye” isimleriyle de bilindiğini söyledi.

Rencber, Karakoyunlu Sultanı Cihan Şah’ın kızı Begüm Hatun için 1465 yılında yaptırdığı caminin mavi çinilerinden ötürü halk ortasında “Mescid-i Kebud” olarak bilindiğini, “kebud” sözünün de “gök rengi” yani “mavi” manasına geldiğini aktardı.

Çinilerinde mavinin en açık tonundan en koyu tonuna kadar kullanılan caminin kubbe çemberi, kemerleri ve nişlerine nestalik çizgiyle yazılan ayetlerden kalan modüller bu yapının kendi periyodundaki ihtişamını gözler önüne seriyor.

Rencber, firuze renkli kaşikari işlerinin kimi yerlerinde altın kullanıldığını ve bunun da bu yapıyı öteki tarihi yapıtlardan bir adım öne çıkardığını belirtti.

Yarım kubbe biçimindeki yüksek giriş kapısından başlayan çini süslemelerin büyük kısmının vakitle tahrip olduğuna dikkati çeken Rencber, bu çinilerden bir kısmının aslına uygun formda onarıldığını, kalan orjinal modüllerin ise kendi devirlerine şahitlik yaptığını söyledi.

Depremde büyük yıkıma uğradı

Rencber, yaklaşık iki yüz yıl evvel yaşanan sarsıntıda caminin büyük bir yıkıma uğradığını belirterek büyük kısmının yeninde imar edildiğini ve 21 metre yüksekliğe sahip kubbenin de aslına uygun yapıldığını söz etti.

Kıble tarafındaki 3 metre yüksekliğe sahip mermer levhaların cami yapılırken kullanıldığını kaydeden Rencber, koyu renkli olanların eski, açık renkli olanların ise onarımlar çerçevesinde buraya yerleştirildiğini aktardı.

Büyük Selçuklu mimarisini bir adım ileri taşıdı

Rencber, Gök Mescid’in Büyük Selçuklu mimarisini bir adım ileri taşıyarak Anadolu mimarisi ile ortasında bir irtibat sağladığını, kubbeler ortasındaki temas ile Osmanlı mimarisindeki erken periyot yapılara benzediğini lisana getirdi.

Gök Mescid’in büyük ve yavaşça yükselen ana kubbesinin üç taraftan daha alçak kubbeli yerlerle çevrili olduğunu belirten Rencber, kıble tarafındaki kubbe altında bulunan türbe kısmında 4 mezar bulunduğunu mezarların ise boş olduğunu söyledi.

Diğer yandan, açık kaynaklarda, Akkoyunlu Hükümdarı Uzun Hasan’ın, 1467’de Cihan Şah’ı öldürüp Karakoyunlu saltanatına son vererek Tebriz’e girmesi üzerine yarım kalan caminin daha sonra Uzun Hasan’ın oğlu Ebu Muzaffer Yakub Bahadır Han vaktinde eşi ile kızı Saliha Hatun’un gayretleri sonucu tamamlandığı rivayet ediliyor.