İran’ın Yezd Şehrindeki Badgirler: Doğal Klimalar

İran‘ın Yezd kentinde meskenlerin çatısında büyükçe soba bacalarını andıran ve “badgir” olarak isimlendirilen irili ufaklı kuleler bir yandan rüzgardan diğer güç kullanmadan konutları serinletirken öbür yandan kenti gezmeye gelen ziyaretçilere hoş bir tecrübe yaşatıyor.

Çölün ortasında yer alan Yezd kentinde yüzyıllardır konutların serinletilmesi için kullanılan bu doğal klimalar vakitle yerini elektrikli klimalara bırakmış olsa da Yezdliler yeni yapılan meskenlerin çatılarına tekrar badgir yapıyorlar.

Çoğunluğu dikdörtgen görünüme sahip olan ve çeşitli estetik dokunuşlarla bulundukları binalara ihtişamlı imaj katan serinletme kuleleri kenti ziyarete gelen ziyaretçilere bilhassa gün doğumu ve gün batımında görsel şölen sunuyor.

Yezd kentinin UNESCO tarafından korunması gereken kültürel ömür alanı ilan edilen eski kent bölgesinde yoğunluklu olarak görülen bu kulelere neredeyse her mahallede rastlamak mümkün.

Dört, altı ve sekiz kanallı olarak imar edilen bu keleler çamur ve odundan yapıldığı için ziyan görülmesi durumunda tadilatla kurtarılamıyor, yine yapılması gerekiyor.

Bir örgüyü andıran halde odunları çapraşık bir halde yerleştirilen, ortaları çamurla doldurulduktan sonra tekrar birebir çamur ile sıvanan kulelerde hiçbir biçimde tuğla kullanılmıyor.

Tuğla ya da kerpiç ile yapılmayan, iskeleti odunlardan oluşan kulelerin ömrü de yapıldıkları odunların ömrü kadar oluyor.

En kısası bir konutun çatısından itibaren 3 metre yüksekliği olan en uzunu ise 34 metre olan bu kuleler çöl sıcaklığındaki meskenlerin serinletilmesi için periyodunun vazgeçilmez mimari modüllerinden biri sayılıyor.

Evlere altı derecelik bir serinlik katıyor

Bu doğal klimalar sayesinde konuttaki sıcaklık ile dış sıcaklık ortasında yaklaşık 6 derecelik bir ısı farkı oluşuyor.

Kulelerde bulunan gözlerden konuta gelen hava odun ve çamur sayesinde ısı kaybına uğrarken esmesi nedeniyle de içerdeki serinliği arttırıyor.

Evin formundan çok bulundukları bölgenin rüzgar istikametlerine nazaran konumlandırılıp kanalları ona nazaran dizayn edilen kulelerin bir kısmından konuta yeni hava girerken aksi taraftaki gözlerden ise konuttaki sıcak hava dışarı tahliye ediliyor.

Badgirler sayesinde meskenler bir yandan serinlerken öbür yandan içerdeki hava daima değişerek tazeleniyor.

Evlerin havalandırma kanalları

AA muhabirine konuşan Kültürel Miras Kurumu Turist Rehberi Necme Enderi, kelam konusu kulelerin yıllarca süren bir emek, mühendislik bilgisi ve bölge halkının bir fikri olarak ortaya çıktığını söyledi.

Serinletme kulelerinin, elektriğin olmadığı bölümlerde hava akımı yaratarak serinlik elde etmek için yapıldığını aktaran Enderi, farklı devirlerde yapılan bu yapıların birebir mahallede görülebileceğini söz etti.

Tarihi süreç içinde serinletme kulelerinin günümüzdeki halini aldığını söyleyen Enderi, “Bu bacalar birebir vakitte meskenlerin havalandırma kanalları oluyor. Günlerin en sıcak saatlerinde bu badgirler hava sirkülasyonu ile meskenlere serinlik veriyor.” diye konuştu.

Başka bir turist rehberi Hamid Hani de Yezd’in en yüksek hava kulesinin 34 metre yükseklikte olduğunu ve Devlet Abad Meydan’ında bulunduğunu belirtti.

Hani, kulelerin yeterli korunması gerektiğini belirterek, “Bu kulelerin odunları çürürse hepsinin yıkılması gerekiyor. Odun tuğla üzere değildir bir kısmını yıkıp tekrar yapamazsınız. Hepsini yıkıp yine yapmanız gerekir.” tabirlerinde bulundu.