İslam’ın mukaddes üç şehri ile İstanbul arasındaki bağı anlatan tablo

Mekke-i Mükerreme, Medine-i Münevvere, Kudüs-i Şerif, (Mahrûsa-i) İstanbul

İstanbul.Modernleşme devrinin arayışları, tahlil teklifleri ve programları ortasında yeni tasavvur kümeleri, yorumlar, tasvirler ve uygulamalar da var. Osmanlı siyasi merkezi ve seçkinleri inşa edilmeye çalışılan yeni Osmanlı hilafeti ve yeni İstanbul fikri için birçok ögesi, teamülü ve kavramı devreye soktu.

Bu ögelerin bir kısmı büsbütün yeni idi, kimileri da eski ögelerin yenilenmiş, yeni kisvelere büründürülmüş hâli. Bunlar ortasında yeni bir coğrafya tasavvuru, buna bağlı olarak yeni bir harita fikri ve bunlarla irtibatlı olarak İstanbul’un merkezî bir pozisyona yerleştirilmesi kanısı de vardı. İttihad-ı İslâm (İslâm birliği) siyasetleriyle, klasik kaynaklarla, İslâm kültür lisanıyla de destek edilen bu çok istikametli teşebbüs tıpkı vakitte Avrupa’nın ve Rusya’nın Osmanlı hilafetini zayıflatmaya, İstanbul’u güçsüz, revnaksız ve tecrit edilmiş bir kent, bir payitaht haline getirmeye çalışmasına ve oryantalist bakış açısına bir karşılıktı. Doğrusu hem siyaseten hem fikren tesirli olmuş bir tekrar inşa, savunma ve karşı çıkıştı bu. Bir tarafı ilmî ve fikrî; ulemaya, bürokrasiye, aydınlara hitap ediyor. Başka tarafı hissî; büyük kalabalıkların, Müslüman halkın inancını artırmaya, irtibat noktalarını tahkim etmeye çalışıyor.

III. Selim bölümünde çizilen bu minyatürvari tablo İslâm’ın büyük, merkezî ve kutsal üç kenti ile İstanbul ortasında kuvvetli bir bağlantı ve devamlılık fikri kurmak fikrinin eseri. İnce bir fikrin resim/ görünürlük seviyesinde başarılı bir uygulaması…

Sıralama olarak bir hiyerarşik yapısı var lakin hepsinin büyüklüğü, revnakı, temsil kapasitesi tıpkı üzere. Tabloyu tersten okuyarak da bir hiyerarşi kurabilirsiniz; İstanbul Kudüs’ün, Medine’nin, Mekke’nin hizmetkârı ve muhafızı değil yalnızca, bu kentlerde beden bulan dinin, inançlar manzumesinin, kültürün, sanatın, yaşama üslubunun, ahlâkın da ete kemiğe bürünmüş hâli. Bu mânasıyla birinci sırada…