İsrail gazı Türkiye için alternatif olabilir mi?

Türkiye’nin güç muhtaçlığını karşılamak için izlediği siyaset çerçevesinde İsrail gazı yine gündemde. Daha evvel de vakit zaman gündeme gelen bu bahisteki son çıkışı ise Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan yaptı. Ukrayna ziyareti dönüşünde uçakta gazetecilere değerlendirmelerde bulunan Erdoğan, “İsrail doğal gazını ülkemizde kullanırız, kullanmanın ötesinde Avrupa’ya geçişi için de müşterek bir çalışmanın içerisine gireriz. Artık Sayın Herzog’la da inşallah Türkiye ziyaretinde bu bahisler bizim gündemimizde olacak” dedi.

Erdoğan, Arnavutluk ziyareti dönüşünde tekrar uçakta gazetecilere yaptığı kıymetlendirme misal tabirleri kullanmış ve “Eğer İsrail gazı Avrupa’ya gidecekse bu iş Türkiyesiz olmaz” demişti.

İran’dan gaz akışında yaşanan sorun Türkiye’nin endüstride kullanılan gazı kısmasına neden olmuş ve üretici zora düşmüştü. Bu bakımdan Türkiye’nin güçte kaynak çeşitliliğini arttırması epeyce değerli. Pekala İsrail gazının kullanılması Türkiye için ne kadar mümkün?

“Çeşitlilik için düzgün olabilir”

DW Türkçe’ye değerlendirmelerde bulunan Akdeniz Ülkeleri Güç Şirketleri Birliği (OME) Hidrokarbonlar Müdürü Sohbet Karbuz’a nazaran İsrail gazı Türkiye’nin güçte arz güvenliği ve güzergâh çeşitliliğinin güçlenmesi için yeterli bir alternatif. Lakin Karbuz, İsrail gazının fiziki olarak Türkiye’ye ulaşmasının önünde çok kıymetli mahzurlar olduğuna işaret ediyor.

Doğu Akdeniz Boru Çizgisi yahut bilinen ismiyle Eastmed Boru Sınırı ile İsrail’in Leviathan Gaz Sahası’ndaki gazı Avrupa’ya taşımak istediğini fakat bunun yalnızca masada bir proje olarak kaldığını belirten Karbuz, “Bu projenin gerçekleşmesi esasen çok zordu. Fakat Yunanistan, Güney Kıbrıs Rum Kısmı ve İsrail bunu hükümetler seviyesinde uzun mühlet çalıştı. Pekala ne oldu? Leviathan alanının operatör şirketleri bu çizgisi en başından beri hiç desteklemedi. Yani siz ne kadar siyasi ve politik olarak bir duruş sergileseniz de olayın ticari boyutu da çok değerli. Alıcı ve satıcının ortak hali gerekli. Burada satıcı aslında yoktu” dedi.

Cumhurbaşkanı Erdoğan

“Şirketlerin tutumuna bakacağız”

İsrail gazının Türkiye’ye taşınması noktasında da birebir kuralların geçerli olduğunu hatırlatan Karbuz, “Leviathan gaz alanının operatör şirketlerinin şu an bu gazın işletilmesi için iki alternatifi mevcut. Şirketler bunun üzerine uzun müddettir çalışıyor. Birincisi bir off-shore (açık deniz) sınırı ile Mısır’daki LNG tesislerine gazı taşımak ikincisi ise bir yüzer LNG tesisi kurmak. Türkiye, işte burada üçüncü bir alternatif olabilir. Bu ticari olarak kıymetlendirilir ve karar verilir. Orada da şirketlerin tutumu önemli” tabirlerini kullandı.

Karbuz, iki ülke ortasındaki olumlu bağların bu sürece yarar sağlayacağını söyledi ve şunları ekledi: “Bu destekleyici bir tutum olacaktır. Daha evvel iki ülke ortasındaki yaşanan gerginlikler süreci baltalamıştı. Şirketler görüşemiyordu. Artık bu olumlu hava bu bahisteki asıl yürütücüler olan şirketlerin görüşmeleri için kapı açacaktır.”

Tüzel ve ticari maniler

Bu mevzuda Türkiye’nin önünde tüzel, ticari ve politik maniler olduğunu anlatan Karbuz’a nazaran Güney Kıbrıs Rum Kesimi’nin hali da İsrail gazının Türkiye’ye taşınması noktasındaki sorunlardan biri. Karbuz’un bu bahiste değerlendirmesi ise şöyle: “Proje için anlaşıldığını, finansman bulunduğunu ve ticari olarak da işlerin yürüdüğünü düşünelim. Gazın Türkiye’ye gelmesi için kurulacak sınırın geçtiği bölgede Güney Kıbrıs Rum Kesiti bir hak savında bulunuyor. Orada tek taraflı olarak bir Münhasır Ekonomik Bölge (MEB) ilan etti. Boru sınırını geçirmek istediniz, size mani olacaktır. Kolay bir örnekle Çevresel Tesir Kıymetlendirme (ÇED) raporu istedi. Ne yapacaksınız. Bu raporu verdiğinizde o ülkeyi tanımış olacaksınız. Öbür meseleler da var ayrıyeten. Yani türel ve politik olarak da İsrail gazının Türkiye ulaşmasının önündeki pürüzler güçlü.”

ARŞİV

Evvel Türkiye’ye gelmesi gerek

İsrail gazı Avrupa’nın güçteki arz güvenliği için de kıymetli bir alternatif olarak gösteriliyor. Pekala İsrail gazı, Rus gazına alternatif olarak masaya konabilir mi? Sohbet Karbuz’a nazaran evvel bu gazın önündeki pürüzleri aşıp Türkiye’ye gelmesi lazım lakin yeniden de alternatif olması şimdilik mümkün değil.

Türkiye ile İsrail ortasındaki doğal gaz çizgisinin çok çetrefilli olduğuna değinen Karbuz, “Bu çizgi başarılı olursa Türkiye için çok hoş olur. Leviathan alanının operatör şirketleri için de çok hoş bir opsiyon olur. Lakin kesin olarak satıcıların da projeye takviyesi koşul. Satıcılar dayanak vermezse gaz olmaz. Gaz olmazsa da boru sınırının bir manası kalmaz. Bu süreçte atlanmaması gereken öbür değerli husus da güç fiyatlarındaki yükseliş. Bu yüksek fiyatlar yeni projeler için tahminen şirketlerin daha iştahlı olmasını sağlayabilir” dedi.

800 milyar metreküpten fazla rezerv

İsrail gazı Doğu Akdeniz’deki güç denkleminin en kıymetli kesimlerinden biri. İsrail, 2009 yılında Tamar gaz alanında 280 milyar metreküplük bir gaz rezervi, 2010 yılında ise Leviathan gaz alanında 622 milyar metreküplük bir rezerv bulmuştu. Bu gaz İsrail’in kendi muhtaçlığının da ötesinde olduğu için kendine bir pazar bulmak zorundaydı.

Birinci olarak Yunanistan, Güney Kıbrıs Rum Bölümü ve İsrail bu bahiste ortak bir teşebbüs başlatarak Doğu Akdeniz Boru Sınırı yahut bilinen ismiyle Eastmed Boru Sınırı projesi için çalışmalara başladı. Bu çizgi İsrail gazını evvel Güney Kıbrıs topraklarına oradan Yunanistan’a taşıyacak ve Avrupa’ya dağıtılacaktı. Lakin yıllar geçmesine karşın çok sayıda milletlerarası toplantı gerçekleşse de bu çizgi için bir adım atılmadı. Çünkü bunun en büyük nedenleri çizginin üretim maliyetinin epeyce fazla olması, güzergahtaki deniz derinliğinin boru sınırı için tehlikeli olması ve Türkiye’nin bölgedeki varlığı idi. Türkiye’de yakın vakitte Libya ile imzaladığı deniz yetki alanlarının sonlandırılmasına dair muahede ile bu projenin güzergahını kesmiş oldu. Akabinde ABD’de bu projedeki takviyesini çektiğini açıkladı. Projenin maliyeti ise yaklaşık 10 milyar Euro olarak hesaplanmıştı.

Türkiye’ye 61 milyar metreküp gaz girdi

Boru Sınırları ile Petrol Taşıma AŞ (BOTAŞ) datalarına nazaran Türkiye’nin doğal gaz sistemine giren toplam ölçü, 2021’de bir evvelki yıla nazaran yüzde 23,2 artarak 61 milyar 601 milyon metreküpe yükseldi.

Türkiye’ye giren doğal gaz ölçüsü 2020’de 50 milyar metreküp olarak hesaplanmış, toplam tüketim ölçüsü ise 48 milyar 300 milyon metreküp olarak gerçekleşmişti.

Rusya önder

Güç Piyasası Düzenleme Kurumu’nun (EPDK) kasım ayı yayınladığı rapora nazaran Türkiye’nin doğal gaz ithal ettiği ülkeler ve bu ülkelerin hisseleri şöyle: Rusya yüzde 32,03, ABD yüzde 16,50, İran yüzde 15,77, Azerbaycan yüzde 12,03, Mısır yüzde 11,58, Trinidad ve Tobago yüzde 1,84, Katar yüzde 1, 75.

Ayrıyeten Türkiye Elektrik İletim AŞ (TEİAŞ) bilgilerine nazaran Türkiye’nin dün (03.02.2022) ürettiği elektriğin yüzde 22’si doğal gazdan karşılandı.

Emre Eser

©Deutsche Welle Türkçe