İstanbul’un umudu Melen’in anatomisi

Bengin, günümüzde mega kentin su sarfiyatının yarısını karşılayan Melen’in vaktin İSKİ Genel Müdürü Prof. Dr. Veysel Eroğlu ile başlayan kıssasını ‘İstanbul’un umudu Melen’in anatomisi’ başlığı ile köşesine taşıdı.

İşte Tunca Bengin’in o yazısı;

İstanbul’a su veren barajlardaki doluluk oranı süratle aşağı yanlışsız iniyor. Bunu İSKİ’nin web sitesinde girdiğinizde net bir formda görmek mümkün. Mesela 19 Aralık’ta yüzde 24’ler civarındaki genel doluluk oranı dün prestijiyle yüzde 20 çizgisinin altına inmiş(19.91) durumda. Yani mevsim normallerinin dışında seyreden havayla orantılı olarak risk artıyor. Gerçekten bizde bu tehlikeli gidişi 24 Aralık 2020’deki toplantısında İstanbul Büyükşehir Belediye Lideri Ekrem İmamoğlu’na “tanker-bidon-depo üçlüsü İstanbul’a geri mi geliyor” diye sormuştuk. O da şöyle demişti:

“Özellikle ocak, şubat ve mart için konuşuyorum. En düşük yağış ölçüleri olsa bile önümüzde şu an İstanbul’u alarma geçirecek bir su kesintisi sorunu gözükmüyor.”

İmamoğlu; cevabının son kısmında ise “Melen bugün bitmiş olsaydı ‘2040’a kadar su meselesini çözdük’ lafı yanlışsız olurdu. Ne yazık ki şu an hakikat değil. İnşallah 2024 itibariyle o sıkıntıda ortadan kalkmış olacak.” kelamlarıyla tenkit de getirmişti. Biz de bunları 26 Aralık tarihli yazımızda detaylarıyla aktarmıştık. Yani İmamoğlu’na nazaran asıl sorun Melen’in gecikmesi idi. Münasebetiyle bu kere de soruları 1994 yılında İSKİ Genel Müdürlüğü’ne getirilen, daha sonra DSİ Genel Müdürlüğü, Orman ve Su İşleri Bakanlığı da yapan, AKP Afyonkarahisar Milletvekili Veysel Eroğlu’na sordum. Bilhassa de Melen Suyu ve barajını..

Eroğlu’ndan gelen ve öncelikle “1994 Öncesi İstanbul Susuzluktan Kerbela’ya Dönüşmüştü” vurgusu yapılan kapsamlı bilgi notunda “1994 öncesi İstanbul’da yaşanan büyük su ıstırabı, Sayın Recep Tayyip Erdoğan’ın Büyükşehir Belediye Lideri olduğu periyotta çözülmüştür. Akabinde gelen Belediye Liderlerinin devrinde de hem İSKİ, hem de DSİ marifetiyle yeni projeler geliştirilmiştir” denilerek yapılanlar ayrıntılarıyla anlatılıyordu. Büyük Melen İçme Suyu Projesi’yle ilgili olan kısım ise şöyleydi:

“Prof. Dr. Veysel Eroğlu’nun, İSKİ Genel Müdürü olduğu periyotta, DSİ Genel Müdürlüğü Melen Projesi ile alakalı olarak bir regülatör inşa ederek buradan alınan suyu iletim sınırıyla İstanbul’a iletmeyi planlamıştır. O devirde Prof. Dr. Veysel Eroğlu, DSİ’ye bir rapor hazırlayıp göndermiştir. Bu raporda ‘İleride’ ne de olsa Melen Barajı inşa edilecektir, hasebiyle burada artık inşa edeceğiniz regülatörün yerine alçak bir barajı inşa edin, gerekirse ileride bu baraj yükseltilerek kapasitesi ‘arttırılabilir’ diye söz etmiştir. Fakat DSİ’ye gönderilen bu resmi yazı dikkate alınmamış ve maalesef bir regülatör inşa edilmiştir. Prof. Dr. Veysel Eroğlu, 2003 yılında DSİ Genel Müdürü olduğunda Melen Barajı’nın projelerine başlanılmıştı. Hasebiyle bu projelere devam edilmek durumunda kalınmıştır.

PROJE 4 KADEMELİ

Ülkemizin en büyük içme suyu projesi olan Melen Projesi 4 merhale halinde planlanmıştır. 1. Merhalesi devam ederken, o devir İSKİ Genel Müdürlüğü ‘Melen Projesine gereksinimimiz yoktur.’ diye talepte bulunmuş ve bunun üzerine Büyük Melen Suyu, Bakanlar Konseyi kararıyla İstanbul’un içme suyu kaynağı olmaktan çıkartılmış. Fakat Prof. Dr. Veysel Eroğlu’nun, yakın gelecekteki kuraklığa nazaran ‘İstanbul 2007 yılında susuz kalabilir’ ikazı üzerine Büyük Melen Suyu, bir Bakanlar Şurası kararıyla tekrar İstanbul’un içme suyu kaynağı olarak karara bağlanmıştır.

Sonuç olarak 2007 yılında, İSKİ’nin yapmış olduğu yanılgılı işletme sebebiyle İstanbul’da yaşanması beklenen bir su problemi görülmüştür. Bu su problemini vatandaşlara hissettirmemek için o devir ‘Şafak Harekâtı’ ismiyle hummalı bir çalışma başlatılmış ve 3 vardiya formunda gece gündüz çalışılarak Melen Projesi’nin 1. Merhalesi tamamlanarak 20 Ekim 2007 tarihinde saat 16.59’da Melen suyu Ömerli Barajına iletilmiştir. Böylelikle bu muazzam projenin birinci merhalesi tamamlanmıştır.

5.5 KİLOMETRELİK DEV TÜNEL

İstanbul’un nüfusunun takriben yüzde 60’ı Avrupa yakasında, yüzde 40’ı Anadolu yakasında olması ve su kaynaklarının da tam aykırısı durumunda olması sebebiyle Melen Suyunun Anadolu’dan Avrupa yakasına iletilmesi gerekmiştir. Bu noktada Büyük Melen Projesi’nin ikinci merhalesi olan Cumhuriyet İçme Suyu Arıtma Tesisi ile Asya ve Avrupa’yı birbirine bağlayan, bitmiş çapı 4 metre ve uzunluğu 5.551 metre olan dev tünel inşa edilmiştir.

Bu tünel deniz düzeyinin 135 metre altından geçmektedir. İkinci merhale inşaat çalışmaları 12.12.2012 tarihinde tamamlanarak, Sayın Cumhurbaşkanımızın uğurlu elleriyle Melen suyu Asya yakası ve Boğaz Geçiş Tünelinden Kâğıthane Arıtma Tesisine ileterek Avrupa yakasına verilmiştir. Böylelikle Melen Suyunun kıtalar ortası seyahati gerçekleşmiştir. Projenin üçüncü merhalesi ise inşa edilen iki farklı isale çizgisinden meydana gelmektedir. Sonuç olarak Büyük Melen Projesi’nin birinci 3 kademesi işletmeye alınmış ve 20 Ekim 2007 tarihinden itibaren bu proje ile İstanbul’a içme suyu verilmektedir.

MELEN BARAJI 2025’TE

Projenin 4. ve son kademesi ise Melen Barajı’dır. DSİ tarafından hesaplanan İstanbul’un içme suyu arz-talep grafiğine nazaran Melen Barajı’nın bitiş yılı 2025 yılı olarak görülmektedir. Melen Barajı’nın yapılması gereken asıl yerine DSİ tarafından Melen Regülatörü yapıldığı için baraj inşaatı regülatörün memba tarafına planlanmış ve buna nazaran baraj inşa edilmiştir.

Barajın gövde inşaatı tamamlanmış ve işletme safhasından evvel gövdede bulunan dilatasyon açıklığı beklenenden biraz fazla olduğu görülmüştür. Münasebetiyle barajda yeni bir önlem alınması hâsıl olmuştur. Bu durum 2018 yılının ikinci yarısında tespit edilmiştir. 9 Temmuz 2018 tarihinden itibaren Prof. Dr. Veysel Eroğlu, Bakanlık görevinden ayrılmıştır.

Maalesef Melen Barajı’ndaki bu durum iki yıl boyunca ele alınmamış ve İstanbul’da kuraklık kelam konusu olunca Melen Barajı gündeme getirilmiştir. Hakikaten DSİ, Melen Barajı’nda bu dilatasyon açıklığını gidermek için gereken adımı atmış ve işin ihalesi yapılmıştır.

MELEN SUYU 13 YILDIR KULLANILIYOR

Burada bilhassa bir konunun uygun anlaşılması gerekmektedir. Melen Barajı biriktirme yapmak için inşa edilen ve kentin ileriki yıllarda artan nüfusun içme suyu muhtaçlığını karşılamak üzere düşünülmüş bir barajdır. Meğer şu anda güya Melen Sistemi bütün merhaleleriyle tamamlanmadığı için buradan İstanbul’a su iletilmiyormuş üzere bir algı var. Bu hakikat değil. Melen Sisteminden 20 Ekim 2007 tarihinden itibaren 13 yıldır İstanbul’a kesintisiz su verilmektedir.

İstanbul’un takribi olarak yıllık su sarfiyatı 1 milyar m3 olup, bu suyun yüzde 40’a yakın bir kısmı Melen’den verilmektedir. Misal olarak 2014 yılında İstanbul’un toplam su sarfiyatının yüzde 51’i Melen ve Yeşilçay Sisteminden verilmiştir. 2018’de yüzde 37’si, 2019’da yüzde 30’u tekrar bu sistemden sağlanmıştır. Tekrar içinde bulunduğumuz 2020 yılının birinci 11 ayında İstanbul’un su sarfiyatı 988 milyon m3 olmuştur. Bu sarfiyatın yüzde 49’u olan 478 milyon m3’ü Melen ve Yeşilçay Sisteminden verilmiştir. Yani hâlihazırda İstanbul’un su sarfiyatının yarısını Prof. Dr. Veysel Eroğlu’nun inşa ettiği ve Sayın Recep Tayyip Erdoğan’ın hizmete aldığı Melen ve Yeşilçay sisteminden karşılanmaktadır.”