Kamu-Özel İşbirliği ve “Mücbir Sebep” – Dr. Ali Fazıl KASAP

Kamu-Özel İşbirliği (KÖİ) modeliyle yapılan projelerin garanti ödemeleri tüm dünyayı etkisi altına alan Covid-19 salgını nedeniyle birçok ülkede mücbir sebep ilan edilerek ertelenmiş, dondurulmuş ya da feshedilmiştir. Türkiye’de yatırım büyüklüğü 150 milyar doları aşan KÖİ projeleri çerçevesinde 2020 Mart ayından beri salgın koşulları yaşanmasına rağmen iktidar tarafından mücbir sebep ilan edilmeksizin yüklenici firmalara 2020 yılı için 18.8 milyar lira garanti ödemesi gerçekleştirilmiştir.

DÜNYADA DURUM

Yerel mevzuat kapsamında salgın hastalığın mücbir sebepler arasında sayıldığı düzenlemeler mevcut olup, Yargıtay kararları kapsamında da salgın hastalığın mücbir sebep olarak kabul edildiği örnekler bulunmaktadır. Yerel mevzuat ve Yargıtay kararları dışında dünya çapında 140 ülkenin şirketlerinin temsil edildiği uluslararası örgüt olan Milletlerarası Ticaret Odası’nın mücbir sebep hallerine ilişkin olarak sözleşmelere eklenmek üzere tavsiye niteliğinde hazırlanan örnek maddeler kitapçığında da salgın hastalıkların mücbir sebep olarak kabul edilmesinin kararlaştırılabileceği belirtilmektedir.

İngilizcede “Act of God” olarak veya hukuk dilinde “Force majeure” olarak geçen mücbir sebep, “hukukta görevin, taahhüdün ve sorumluluğun yerine getirilmesine engel teşkil edebilecek nitelikte bulunan ölüm, iflas, hastalık, tutukluluk, afet ve buna benzer hallerdir.” şeklinde tanımlanmaktadır.

Yine KÖİ mevzuatının Mücbir Sebep Halleri başlıklı 59. maddesinde mücbir sebep olarak kabul edilebilecek haller sırasıyla şöyledir: doğal afetler, kanuni grev, genel salgın hastalık, kısmi veya genel seferberlik ilanı veya savaş ve ifayı imkânsız kılan diğer haller.

Gerek uluslararası yayınlarda gerekse yerel mevzuatlarda salgın hastalığın mücbir sebep ilan edilmesi yönünde kararlar ve örnekler var iken Türkiye’nin KÖİ projelerinin garanti ödemelerini mücbir sebep ilan etmemesi kamu zararına neden olmakta ve bütçe yükünü artırmaktadır.

BÜTÇEYE AĞIR YÜK

KÖİ ve şehir hastanelerinin bütçeye olan yükü her yıl artmaktadır. Sadece 2020 yılı bütçesinden KÖİ projelerine ayrılan pay 14 milyar TL’dir. Kur farkından dolayı 2020 yılında ödenen meblağ ise 18.8 milyar TL’dir. Garanti ödemeleri mücbir sebep ilan edilmediği için bu tutarın 2020 yılı bütçe açığına oranı yüzde 10.40 düzeyindedir.

KÖİ projelerinin sözleşmeleri çerçevesinde yapılan garanti ödemeleri eğer mücbir sebep ilan edilmezse salgın etkilerinin 2023 yılına kadar süreceği göz önüne alındığında seyahatlerin azalması, havalimanlarının ve otoyolların istenen doluluk oranına ulaşamayacağı varsayıldığından yıllar içerisinde bu ödemeler hem bütçe yükünü artıracak hem de bütçe açığına olan oran büyüyecektir.

TL’YE ÇEVRİLMELİ VE KAMULAŞTIRILMALI

Zafer Havalimanı, Avrasya Tüneli, Kuzey Marmara Otoyolu gibi 250’ye yakın proje ve planlanmasından ihalesine, uygulanmasından kontrolüne kadar sayısız sorun içeren ve yüzde 51’i havaalanı yatırımları olmak üzere sağlık, ulaşım, enerji, kentsel altyapı gibi birçok alanda uygulanan KÖİ projelerine ilişkin Sayıştay da çekincelerini ortaya koymaktadır. Son yıllarda yapılan kamu ihaleleri incelendiğinde büyük ihalelerin hemen hemen hepsinin belli şirketler tarafından alındığı görülmektedir.

AKP tarafından verilen, Bayındırlık, İmar, Ulaştırma ve Turizm Komisyonu’nda 3 Mart 2021 tarihinde görüşülen ve Meclis Genel Kurulu’nda kabul edilen torba kanun teklifine göre KÖİ projesi alan ama bankalardan kredi bulamayan şirketler için Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı’nın kefil olması istenmiş, garanti ödemeleri yetmezmiş gibi bir de ödenmeyen borçların devlete kalması, devletin şirketlere kefil olması sağlanmıştır.

KÖİ projeleri birçok ülkede olduğu gibi acilen mücbir sebep kabul edilmeli, sözleşmeler TL’ye çevrilmeli ve dondurulmalıdır. İhalesi yapılmış ve sözleşmesi imzalanmış yeni KÖİ projeleri ertelenmeli veya devlet imkânlarıyla yapılmalıdır. Mevcutta yer alan tüm KÖİ projeleri ise kamulaştırılmalıdır.

DR. ALİ FAZIL KASAP

CHP KÜTAHYA MİLLETVEKİLİ
TBMM SAĞLIK, AİLE, ÇALIŞMA VE SOSYAL İŞLER KOMİSYONU ÜYESİ