Kazakistan’daki protestolar: Şimdi ne olacak?

Kazakistan’da protestoların akabinde DW’nin görüştüğü bölgedeki gözlemciler, ülkenin yavaş yavaş da olsa olağan hayata dönmeye başladığını aktarıyor. Kazakistan’ın en büyük kenti ve protestoların merkezi olan Almatı’da trafik olağan akıyor ve dükkanlar açık. Lakin sokaklarda hâlâ silahlı askerleri ve askeri araçları görmek mümkün.

Ülkedeki gergin bekleyiş ise devam ediyor. Kazaklar toplumsal ve ekonomik durumdan telaş duyuyor. Hükümetin ne üzere tedbirler alacağı ve Rusya öncülüğündeki askeri ittifak “Kolektif Güvenlik Mutabakatı Örgütü”nün (KGAÖ) askerlerinin ülkedeki varlığının ne kadar süreceği merak konusu.

DW’ye konuşan Almatı’daki İnsan Hakları Ofisi’nin lideri Yevgeniy Zhovtis, halka seslenen Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev’in konuşmasında, “sosyal eşitsizlik ve bu sorunu çözme gereksiniminden ve tıpkı vakitte oligarşik ekonomik yapılardan” bahsettiğini aktardı.

Yevgeniy Zhovtis

Zhovtis, Tokayev’in bir dizi monopol pozisyonundaki şirketten kelam ettiğini ve bunların 1990’dan 2019’a kadar Kazakistan Cumhurbaşkanı olan Nursultan Nazarbayev’in ailesine ilişkin olduğunu kaydetti. Son olayların Tokayev’e kendi pozisyonunu güçlendirme fırsatı verdiğini belirten Zhovtis, bunun yanı sıra Kazakistan Cumhurbaşkanı’na, yolsuzlukla gayret ve devlet aygıtının güçlendirilmesi de dahil olmak üzere birtakım alanlarda ıslahat açıklamasının önünü açacağını düşünüyor. Tokayev’in halka hitaben yaptığı konuşmasının da bunu açıkça ortaya koyduğu görüşünde.

Gazeteci ve Almatı’daki iktisat gözlemcilerinden Sergey Dominin de Tokayev’in, Nazarbayev’in son 30 yılda birçok kişinin servet sahibi olmasını mümkün kıldığına dikkat çektiğini kaydetti. Tokayev’in “artık bu şahısların halka yardım etme vaktinin geldiği” tarafında bildiri verdiğini belirten Dominin, “Belki de bu, denetimin devredilmesi yahut muhakkak kaynaklara el konulması ve bu kaynakların daha sonra protestolar sırasında bilhassa ağır darbe alan Almatı ve öteki bölgelerin ekonomilerini tekrar inşa etmek için kullanılması halinde olabilir” diye konuştu.

Sergey Dominin

Protestoların fitilini ne yaktı?

Kazakistan’da protestolar, akaryakıt fiyatlarının artırılmasıyla başladı. Moskova Carnegie Center araştırma vazifelisi Timur Umarov ise “Yetkililerin sunduğu ve Tokayev ile etrafının Kazak toplumunu inandırmak istediği bir kıssanın yaratıldığını gözlemliyoruz” diyor. Umarov’a nazaran resmi söylemi “Başlıca hatalılar dış güçlerle temaslı teröristler. Kazakistan’daki siyasi seçkinin üyeleri de direkt yahut dolaylı, şuurlu yahut bilinçsiz olarak bu teröristlere yardım ediyorlar” biçiminde özetlemek mümkün.

İnsan hakları savunucusu Yevgeniy Zhovtis ise olayların dış kontağı olduğuna inanmıyor. “Bağlantı izinin tam olarak nereye gittiğini bilmek zorundasınız: Suriye, Afganistan yahut Ukrayna’ya mı ya da birden fazla muhalifimizin olduğu Fransa’ya mı?” diyen Zhovtis, “Peki, tüm bunlar Kazak saklı servisinin haberi olmadan nasıl olabilir?” diye soruyor.

Zhovtis, “protestoların çok katmanlı olduğunu” vurgulayarak, “Her şey toplumsal ve ekonomik sloganlarla başladı. Göstericilere daha sonra muhalefet temsilcileri ve fiyat artışlarına kızan, şad olmayan çalışanlar de katıldı” diyor. İnsan hakları savunucusu, bu dalganın “gençler ve bilhassa korona pandemisinden etkilenen beşerler da dahil olmak üzere kırsal bölgelere yayıldığını” belirtiyor.

Son olarak ülkenin batısında ve kısmen de Almatı’da görülen İslamcıların da protestolara dahil olduğunu aktaran Zhovtis’e nazaran, çeşitli mahallî ve bölgesel seçkin kesite yakın silahlı kabahat kümeleri da olaylara karıştı.

Darbe teşebbüsü miydi?

Timur Umarov

Cumhurbaşkanı Tokayev yaptığı konuşmada, planlanmış bir darbe teşebbüsünden kelam etti. Moskova Carnegie Center’dan Timur Umarov ise birebir görüşte değil: “Diğer ülkelerde, örneğin Kırgızistan’da olanlara bakarsak, orada başkentte devlet yapılarını işgal etmek isteyen çok sayıda silahlı insan vardı. Kazakistan’da gördüklerimiz ise bir darbeye benzemiyor”. Umarov’a nazaran, her şey başşehrin dışında oldu ve yaşananlar mevcut hükümete karşı organize bir kampanya üzere de görünmüyor.

Timur Umarov, darbe tarifinin göstericilere yönelik baskıyı ve Kazak idaresinin KGAÖ güçlerini ülkeye davetini haklı çıkarmak için uydurulduğu görüşünde. Yetkililer de şimdi rastgele bir darbe delili sunmuş değiller.

Umarov, “Terörizm resmi terminoloji olarak şuurlu seçildi” diyerek, “Batı ve Çin için, Rusya için ve ayrıyeten lokal halk için; terörizmin herkes tarafından ülkü kötülük olarak kabul edildiğini” vurguluyor.

Umarov, yetkililerin; teröristler yeraltında faaliyet gösterdiğinden, rastgele bir ayrıntıyı ifşa edemeyeceklerini aktardığını lakin birebir vakitte Afganistan’a işaret ettiklerini söylüyor.

KGAÖ güçlerine ne olacak?

Cumhurbaşkanı Tokayev, Kazakistan’daki KGAÖ misyonunun sona erdiğini belirterek, askerlerin geri çekilmesinin 13 Ocak’tan itibaren on gün içinde tamamlanması gerektiğini duyurdu. Rusya öncülüğündeki KGAÖ birlikleri de perşembe günü çekilmeye başladı. Temur Umarov, protestolar sırasında birliklerin konuşlandırılmasının daha çok sembolik nitelikte olduğu görüşünde:

“İlk olarak bu, Moskova’nın Kazak siyasetinde olup biten her şeyden haberdar olduğunun göstergesiydi. İkincisi, Rusya’nın yasal hükümetin yanında olduğunu gösterdi. Üçüncüsü, böylelikle protestolara dair kullanılan resmi tarif, yani sorunun Kazak siyasi seçkinler ortasındaki çatışma değil, memleketler arası terörizme karşı uğraş olduğu halindeki telaffuz güçlendirilmiş oldu.”

Yevgeniy Zhovtis KGAÖ misyonu için güvenlik telaşlarından çok siyasi motivasyonun belirleyici olduğuna inanıyor. “Bu birlikler altyapının korunmasına takviye veriyor” diyen Showtis’e nazaran bu, Tokayev’in kâfi kaynağa sahip olduğunu ve Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin tarafından desteklendiğini göstermek hedefini taşıyor.

Ekonomik gözlemci Sergey Dominin’e nazaran de, KGAÖ birliklerinin ülkedeki muhtemel uzun müddetli varlığı, halk ortasında soru işaretlerine neden olabilir. Dominin, “Kazak makamları günümüzde kâfi kaynak ve araçlara ve her şeyden evvel siyasi iradeye sahip. KGAÖ birliklerine artık muhtaçlık yok” diyor.

Natalja Posdnjakova, Natalia Smolentceva

© Deutsche Welle Türkçe