Kendi bahçelerinde bahçıvan: İki öykücü

Esra Erdoğan ve İrem Ertuğrul’un hikaye kitaplarından kelam edeceğim.

Birincisi YKY’den (Kocamın İsmi Ağzımın Tadı), başkası KTB’den çıktı (Mahalledeki Hayalet). Bu iki ismi bir yazı çatısı altında bir ortaya getiren benim. Yoksa ikisi de kendi bahçelerinin bahçıvanı, kendi tezgahlarında kendilerine ilişkin kumaşları dokuyorlar.

Öncelikli gayem bir karşılaştırma yapmak değildi. Yaptığım bir arada “okuma” bunu kaçınılmaz kıldı:

Bir kez, birebir bir yıllık mühlet içinde çıktı bu iki kitap. Dönemdeş yani. Sonra iki müellifin da birinci hikaye kitapları. Hatta iki kitap da on yıllık bir mühlet içinde yazılmış hikayelerden oluşuyor. Tahminen daha da kıymetlisi, ikisi de, lisanda ulaştıkları tesir gücüyle, okuyucuya birebir özgüven hissini, veriyor.

Esra Erdoğan

Bu iki muharriri kendilerine has kılan hikaye dünyaları, üslupları, sergiledikleri lisan tadları. Bu kitaplardan biri on altı, oburu on hikayeden oluşuyor. Bu ayarda on-on beş hikaye yeni ve kendisi olan bir öykücü çıkarmaya yetiyor. Sayı ve hacim değil belirleyici olan zira.

Esra Erdoğan Tarsus’ta doğmuş, Lise tahsilini bitiresiye kadar bu kentte kalmış. İrem Ertuğrul İstanbul’da Kasımpaşa’da doğmuş ve büyümüş. Bu tipten bilgiler yapıtlarına bakarken gerekli mi? Yerine nazaran işe yarayabiliyor. Mahalledeki Hayalet, bir yere, Arda Caddesi’ne (Kasımpaşa-Beyoğlu) ithaf edilmiş. Kocamın İsmi kitabı ise “bıdık su” Atlas’a.. İrem Ertuğrul’da hikayedeki atmosfer, mahalle ve sokağı da içeriyor. Esra Erdoğan’ın hikayelerinde de var etraf, lakin daha öteki bir halde.

YENİ TEKNİKLERLE KURULAN HİKAYELER

Esra Erdoğan’ın, tabiat tecrübesi daha yüksek bir hikaye lisanı var. Birçok vakit imgesel bedeller yüklenmiş kullanımlar, mana oluşturucu öğeler olarak örgüye dahil: Acı süs biberi, çürük elma, külü soğumayan göç ateşi, Toroslarda yürüyecektik keçiler üzere, erkek kenevir otları, çıplak dağ başında meyvesiz meşe, vd. (“Tarla ortasında çalıya sıyrılmış bir yılan gömleği aklım” ile “donmuş gölün altında kalmış balık gibi” metaforlarını da ekleyeyim. Müellifin kendi tecrübelerinden çıkan özgün kullanımlar bunlar.

İki öykücü de neredeyse her hikayede, yeni anlatım teknikleri arayıp denemiş. Mesela yalnızca karşılıklı konuşmalardan oluşan iki hikaye yazmış Erdoğan (Sahtekârrr Bugün ve Sahtekârrr.) ve Ertuğrul (“Girl, You’ll Be a Woman Soon”). Deneyenler bilir, muvaffakiyete ulaşması ustalık isteyen bir tekniktir bu. İki öykücümüz de farklı başka güçlü metinler ortaya koymuş. Esra Erdoğan, tahminen de hikayenin yazıldığı tarihte yeni kullanılmaya başlanan “çetleşme”yi temel almış: İki aşığın, şiir yoğunluğu bulunan değişmeceli lisanıyla kuruyor konuşma akışını.

Ertuğrul’da ikili konuşma daha soyut bırakılıyor. Bir dış sesle (Polis mi?) yedi yaşındaki kızın konuşması! İki sayfa içinde, küçük kızın yorumsuz yansıttığı birkaç konut içi hareketi, büyük bir aile faciasını da içermeye yetiyor. Kalbimize kadar ulaştırıyor muharrir o acıyı. Hem de kıssa sonunda ortaya çıkan ve asıl sürprizi oluşturan tek bir “hayır” sözüyle..

Heyeti aile tertibinin dışında sevgi ve tatmin arayan kimi erkekler var hikayelerde. Aile içindeki başka bireylerin konumları da farklı biçimleriyle ortalara giriyor. Her vakit büsbütün erkeğe yüklenmiş bir aksiyon değildir “kopuş”un ortaya çıkışı. İrem Ertuğrul’un yazdıklarından toplum ve eğitim boyutlu yorumlar çıkarabiliriz mesela. Ruhsal sebepler de girer devreye. Yani tek sınırlı düz bir çizgi değil, karmaşık bir durum vardır.

BAŞARILI İKİ KİTAP

Kocamın İsmi kitabında aldatanlar daha çok bayanlar. Fakat tekrar tek boyutlu olarak girmez bu husus hikayelere. Kurt Ağız Tavşan Dudak hikayesinde, tavşan dudak doğan bir çocuktur birincil mevzu. Genç annenin, bir sirk adamının “çemberine” takılıp gitmesi ikincil durumdur buna nazaran. Buradaki terk, bayanın yaşama tecrübesizliğiyle de ilişkilidir.

Esra Erdoğan’da bayan erkek bağlantıları, bunlara bağlı bahisler kitabının başlığına taşınacak kadar önde duruyor. Kitaba ismini veren birinci hikayede aldatan kocadır, yani erkek. İrem Ertuğrul’un kitabında ise kadın-erkek bağlantısı, kapağa isim olarak değil lakin, seçilen kapak fotoğrafıyla taşınmış. Hem de sert bir imaj olarak.

Kitapların tek içeriği değil elbette bu bahis. Lakin birincil şahısları genelde “kadın”dır bu iki kitaptaki hikayelerin de. Doğal olarak bayana ilişkin bakışlar, duyuşlar, daha önde duruyor hikayelerde. Aile, mesken içinden yansıtılıyor.

İrem Ertuğrul

Hangi içeriklere sahip olursa olsun, anlatı, metin bedelini, lisanın kullanım biçimleriyle kazanıyor. Bu iki hikaye kitabını başarılı, özgün bulmamızın birinci sebebi lisanları. Bu mevzuyu biraz daha açalım:

Şunu unutmayalım, uzunca sayılabilecek bir süreç içinde ortaya çıkmış iki kitap var elimizde. Neredeyse her hikaye, bir birini tekrarlamayan, tek tek birer kıymet olarak çıkıyor kitaplarda önümüze. Her biri başlı başına ele alınası metinler. Mesela Erdoğan’ın kitabındaki Sinek Kasım hikayesi, kendi başına bambaşka yüklenimleri bulunan dolu dolu bir metin.

Muharrir, nesir içinde, ritim oluşturucu bir öğe olarak kafiyeden yararlanıyor. (“Kasım’ın bakışları balık balık. Alık. Bildiğin alık.”) Daha değerlisi de var: Başlardaki birkaç hikayesinde, örtük lisan kullanıyor. Lisan içinde oluşturulmuş bu yeni lisan müellife ilişkin, özgün bir yapı. Bir kitap boyunca daima bunu sürdürebilirdi. Yadırgamazdık (elbette bir tekrara dönüşmemek kaydıyla). Birkaç hikayeyle sonlu bırakmış; yeni yollar bulmuş vakit içinde kendine.

İrem Ertuğrul’un hikayelerindeki derin yapının bir katmanında, “çizgiden çıkma” diye de isimlendirebileceğimiz bir boyut kelam konusu. Bu “kontrolsüzlük” anlatımı, birinci hikayelerde, akıl sıhhatinin bozulması biçimiyle ortaya çıkıyor. Bu “firâr”, son hikayelere hakikat, bir “uçuş”a dönüşür. Birinci hikayelerde bu durum trajikken, marka olan her şeyin uçuşa geçerek gökyüzünde kaybolmasının anlatıldığı hikayede fantastiktir. İroni içerir. Birebir yaratıcı edimin iki farklı görünümü bunlar. Her iki halde de toplumsal yapı eleştirisi olarak okunabilecek manaları dolaylı olarak içermektedir.

Esra Erdoğan’ın Hight Quality Bebekler, İrem Ertuğrul’un Ceset Karaborsacısı dikkat çeken hikayeler. Bence iki müellifin da tüm hikayeleri, şeçkin okuyucu dikkatlerini boş çevirmeyecek güçler taşıyor.