Mehmet Uçum: Milli yargı yetkisi devredilemez

Yargı erkinin birinci niteliği, yasama ve yürütme ile birlikte egemenliğin üç temel işlevinden biri olmasıdır.

Yargının egemenliğin işlevi olmasının iki ana özelliği var: Birincisi yargının, kararlarını egemenliğin sahipleri ismine vermesidir. Devlet formunun cumhuriyet olduğu yani ulusal egemenlik prensibine dayanan sistemlerde yargı, kararlarını millet ismine verir. İkincisi yargı yönetiminin egemenliği kullanan iradeye bağlı olması yani yargının yönetiminde meşruiyetin bulunmasıdır. Ulusal egemenliğin tam olarak halk iradesiyle kullanıldığı eksiksiz demokratik sistemlerde yargının yönetimi demokratik meşruiyete sahip olmalıdır. Yani yargının yönetimi halkın iradesine bağlı olmalıdır. Bunun için yargı yönetimi yapısının halk tarafından seçilmiş iradelerce belirlenmesi gerekiyor. Türkiye’de yargı yönetimi konseyi olan Yargıçlar ve Savcılar Kurulu’nun yedi üyesinin halkın seçtiği TBMM tarafından, altı üyesinin tekrar halkın seçtiği Cumhurbaşkanı tarafından belirlenmesi yargı yönetiminde olması gereken demokratik meşruiyetin gereğidir.

Yargı erkinin ikinci niteliği bağımsızlık ve tarafsızlıktır. Yargının bağımsızlığı ve tarafsızlığı kurumsal değil fonksiyoneldir. Yani yargı işini görürken, üstlendiği vazifeleri yerine getirirken bağımsız ve tarafsız olmalıdır. Yargı bağımsızlığı ülke içinde yasama, yürütme erkleri ve çeşitli güç odakları karşısında bağımsız olmak manasına gelir. Tıpkı vakitte ülke dışındaki kuvvetlere ve mercilere karşı da bağımsızlıktır. Yargının tarafsızlığı iç ve dış tüm çıkar odakları ile her türlü çıkar alakaları ve çekişmenin tarafları karşısında yansız olmak demektir.

Yargı erkinin kelamı edilen niteliklerinin eksiksiz uygulandığı durumlarda ülke yargıları ulusal olma özelliği kazanır. Hiçbir bağımsız ülke egemenlik hakkının bir işlevi olan yargısının ulusallık özelliğinin aşındırılmasını, zaafa uğratılmasını, ulusal yargı yetkisinin mutlak olarak kısmen ya da büsbütün ülke dışı mercilere devredilmesini istemez, kabul edemez.

Ulusal yargı yetkisinin kısmen ya da büsbütün ülke dışı yahut ülke üstü mercilere devredildiği durumlarda o ülkenin tam bağımsızlığından kelam edilemez. Tam da bu nedenle memleketler arası kontratların kararlarının, milletlerarası yargı mercilerinin kararlarının “ikincillik” özelliği, “ikincillik ilkesi” vardır. Yani asıl olan ulusal yetkilerdir, memleketler arası düzenlemeler ve kararlar talidir.

Ulusal yargı bağımsızlığına dayanan bir ulusal yargıya sahip olmak elbette memleketler arası kontratlara taraf olmaya mani değildir. Tıpkı halde ülkelerin memleketler arası yargı mercilerinin hem bahis bakımından hem karar gücü istikametinden hudutlu yetkilerini kabul etmeleri de mümkün. Fakat bu münasebetler ulusal yargının bağımsızlığını ve asli olma özelliğini “birincillik ilkesini” ortadan kaldıracak veya ulusal yargıyı zaafa uğratacak halde olamaz ve bu türlü yorumlanamaz.

Hal böyleyken kimi çevrelerin Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin (AİHM) çeşitli kararları üzerinden Türkiye’nin ulusal yargı yetkisini yani ulusal yargının ülke dışı merciler karşısında da olan/olması gereken bağımsızlığını göz gerisi ederek değerlendirmeler yapması dikkat çeken bir durumdur. Burada aslında Türkiye’nin bağımsızlığı tartışma konusu yapılıyor. Tam bağımsızlığın en değerli teminatlarından biri olan ulusal yargının bağımsızlığının gaye alınması hukuksal bir tartışma olarak sunuluyor. Görünürde hukuksal bir lisana dayandırılan gerçekte Türkiye zıddı bir siyasetin eseri olan bu ideolojik yaklaşımların farkında olmak gerekir.

Pekala gerçekte hem politik hukuk hem de olumlu hukuk açısından durum nedir?

ULUSAL YARGIYLA AİHM ALAKASI HİYERARŞİK DEĞİLDİR

Mahkeme kararlarının AİHM tarafından kontrolü üç mevzuda ele alınabilir.

Kontrolün niteliği: AİHM’in mahkeme kararlarını kontrolü yönlendirici kontroldür. Öteki deyişle hiyerarşik kontrol değil. Zira AİHM ulusal yargı mercilerinin hiyerarşik olarak üstünde yer alan bir yargı merci, yani bir üst derece mahkemesi değildir. Mahkemelerimizin hiyerarşik kontrol mercileri Yargıtay ve Danıştay’dır. Yargıtay ve Danıştay birinci derece mahkemeleri ile bölge mahkemelerinin hiyerarşik üstü olan yargı mercileridir. Bir ulusal yargı mercimiz olan Anayasa Mahkemesi (AYM) dahi mahkemelerimizin hiyerarşik üstü değildir. Bu açıdan bakıldığında da AİHM’in hiçbir surette hiyerarşik üst yargı merci olması kelam konusu olamaz.

Aslında kişisel müracaatlarda “ikincillik ilkesi” gereği AİHM’de AYM’de hiyerarşik üst yargı merci kabul edilemez. Ayrıyeten hem AYM’nin hem AİHM’in bir temyiz merci olmadığı herkes tarafından kabul edildiğine nazaran bu sebeple dahi hiyerarşik üst yargı mercileri olmadığı açıktır.

Münasebetiyle AİHM kontrolü hiyerarşik bir kontrol olamayacağı için AİHM kararlarının hiyerarşik yargı mercilerinin kararları üzere sonuç doğurması da beklenemez. Başka deyişle hem AİHM temyiz merci değil deyip hem de AİHM kararlarına temyiz mahkemesi kararı misyonu yani kesin bağlayıcılık atfetmek zati bu görüşün kendi içindeki tutarsızlığıdır.

Tekrar bu görüş sahiplerinin kamuoyuna açıkladığı üzere “AİHM ulusal hukukun gerçek uygulanıp uygulanmadığını tespit edemez, ulusal mahkeme kararlarını iptal edemez, hukuken geçersiz kılamaz.” deyip peşine de AİHM kararlarına kesin bağlayıcılık gücü atfetmek misal bir tutarsızlıktır.

Kontrolün tipi: Aslında AİHM’e ferdi müracaat, katılaşmış ve iç hukuk yolları tüketilmiş son mahkeme kararları için yapılır. AYM için de birebir durum geçerlidir. Lakin gerek AİHM gerekse AYM içtihat yoluyla mutlaklaşmış sonuncu kararlar dışında katılaşmış mahkeme orta kararları için de ferdi müracaat imkânı tanımıştır. Kişisel müracaatın içtihat yoluyla bu formda genişletilmesi ayrıyeten tartışılması ve kıymetlendirilmesi gereken bir durumdur.

Kesin sonuncu kararların kontrolü hem şeklen ve hem asıldan yapılabilir. Zira iç hukuk yolları da tüketilmiş olan kesin bir en son karara karşı yapılan müracaatta ilgili belge tamamlanmış bir içeriğe sahip olduğundan formu kontrolün yanı sıra temele yönelik kontrol için tüm şartların gerçekleştiği kabul edilebilir.

Bununla birlikte kesin orta kararların kontrolünün şeklen yapılması, temel kısmına formu kontrole yardımcı olacak düzeyde ve yalnızca ilgili orta kararla sonlu bakılması gerekir. Kesin orta kararların kontrolünde ilgili belgede güya mutlaklaşmış son karar verilmiş üzere kontrol yapılamaz, yapılırsa bu yetki aşımı olur.

Durum buyken AİHM kesin orta kararların kontrolünde örneğin tutuklukla ilgili yapılan kişisel müracaatlarda yetki aşımı yaparak detaylı temel kontrolüne girmiştir. AİHM’in bu tavrı kontrolde tüzel hudutların dışına çıkarak siyasi yaklaşım geliştirmektir. Bırakın AİHM’i bir ulusal yargı merci olan AYM dahi kesin orta kararlarda işin aslına tümden girecek halde bir kontrol yapamaz.

Bağlayıcılık: AİHM kararların bağlayıcılığı hususu temyiz mercilerinin kararlarının bağlayıcılığından büsbütün farklı bir bahistir. Temyiz mahkemelerinin kararları birinci kademede kesin bağlayıcı değildir, karar veren mahkemelerin uyma ya da direnme tarafındaki tercihine tabidir. Gerek Yargıtay’da gerekse Danıştay’da temyiz merci olarak verilen Daire kararlarına karşı birinci derece ve bölge mahkemelerinin direnme hakkı vardır. Temyiz silsilesinde kesin bağlayıcı karar verme yetkisi yalnızca temyiz daireleri kurullarındadır (Yargıtay Ceza Genel Heyeti ve Hukuk Genel Şurası ile Danıştay İdari Dava Daireleri Şurası ve Vergi Dava Daireleri Kurulu). Birinci derece ve bölge mahkemelerinin temyiz daireleri kararlarına karşı direnme hakkının olduğu bir ulusal yargı sisteminde AİHM kararlarının kesin bağlayıcı olduğunu ileri sürmek hukukla da mantıkla da uyuşmaz.

AİHM kararlarında asıldan kesin bağlayıcılık hiçbir basamakta yoktur. AİHM kararlarının mahkemeleri bağlayıcılığı ihlal tespit edilen evrakın ihlalle ilgili bahisle sonlu olarak mahkemesi tarafından yine ele alınması zorunluluğudur.

Yine ele alma kesin sonuncu kararlarda yargılamanın iadesi, kesin orta kararlarda tekrar kıymetlendirme olarak gerçekleşir.

AİHM’in kesin en son kararlara ait verdiği ihlal kararları gerek Ceza Muhakemesi Kanunu’nda (CMK m.311) gerek Hukuk Muhakemesi Kanunu’nda (HMK m.375) yargılamanın iadesi sebeplerinden biri olarak düzenlenmiştir. Yani müspet hukuk sistemimiz AİHM’in kesin sonuncu kararlara ait verdiği ihlal kararlarını bırakın direkt bağlayıcı kabul etmeyi yalnızca ve lakin müracaatla harekete geçirilebilen yargılamanın yenilenmesine bahis yapmıştır.

O denli ki AİHM’in ihlal kararının katılaşmasından itibaren; ceza hukukunda bir yıl içinde (CMK m.311),özel hukukta üç ay içinde (HMK m.377) ilgililer mahkemeye yargılamanın iadesi için başvurmazlarsa artık AİHM’in ihlal kararının katılaşmış mahkeme kararı üzerinde hiçbir tesiri de kalmaz. Yani AİHM kararları kesin bağlayıcılık bir yana yargılamanın iadesi sebebi yapılmaz ise hukuken sonuç doğurma imkânı ortadan kalkan nitelikte kararlardır.

Pekala yargılamanın iadesi sebebi yapıldığında AİHM’in ihlal kararlarının tesiri nedir. Tekrar kesin bağlayıcılık yoktur. Ceza hukukunda yargılamanın iadesi olduğunda mahkeme yargılamanın iadesini kabul ettikten sonra duruşma açıp ya evvelki kararını onaylar yahut evvelki kararı iptal eder ve yeni karar kurar (CMK m.323). Birebir halde özel hukuk yargılamalarında da yargılamanın yenilenmesi kabul edildikten sonra mahkeme yine yargılama sonunda ya verilmiş kararı onaylar yahut kısmen ya da büsbütün değiştirerek yeni karar kurar (HMK m.380).

Görüldüğü üzere AİHM’in katılaşmış sonuncu mahkeme kararları için verdiği ihlal kararlarının ilgili mahkeme kararları üzerinde direkt tesir etme gücü olmadığı üzere yargılamanın iadesi yoluyla mahkemeler tekrar yargılama yaptıklarında da kesin bağlayıcı bir tüzel sonucu yoktur. Mahkemeler AİHM kararının aslını değerlendirip eski görüşüne uygun olarak evvelki kararlarını uygun bulabilecekleri üzere, ihlal kararını dikkate alıp kısmen ya da büsbütün yeni bir karar da verebilirler. Bu dahi AİHM kararlarının hiyerarşik değil yönlendirici kararlar olduğunu net olarak gösteriyor.

Kesin nihai kararların kontrolünde verilen ihlal kararlarının temelden bağlayıcı olmadığı bir sistemde tutukluluk üzere orta kararlar için yapılan kontrolde verilen ihlallerin de temelden bağlayıcı olmayacağı evleviyetle geçerli bir durumdur. Katılaşmış orta kararlarla ilgili bir AİHM ihlal kararında mahkemeler ilgili belgede ihlale mevzu orta kararı tekrar kıymetlendirir, bağlayıcılık da bununla sonludur. Tekrar kıymetlendirme yapan mahkeme, yargılamanın iadesinde yasal kurallarla belirlendiği üzere, tıpkı biçimde ya evvelki kararında devam eder yahut evvelki kararını kısmen ya da büsbütün değiştirerek yeni bir karar verir.

İşte AİHM’in ihlal kararları ister katılaşmış sonuncu kararlar için isterse katılaşmış orta kararlar için verilmiş olsun yalnızca ve büsbütün yönlendirici kararlardır. Bağlayıcılıkları ise ilgili evrakın tekrar ele alınması zorunluluğundan ibarettir. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 46’ncı unsurunun AİHM kararlarının asıldan kesin bağlayıcı olduğu formda yorumlanması; AİHM’i en üst temyiz merci yerine koymak demektir, ikincillik prensibinin açık ihlalidir, yönlendirici kontrolün asıllarına alışılmamıştır, ulusal yargı bağımsızlığını ve ulusal yargının asli olması unsurunu tanımamaktır. Bunların hiçbirinin kabul edilmesi de mümkün değildir.

AİHM İÇTİHADLARINA UYGUN DAVRANMAK KESİN BAĞLAYICILIĞA DELİL OLAMAZ

Birtakım çevreler Türkiye’nin AİHM kararlarına uygun davranışlarını bu kararların kesin bağlayıcılığına destek gösteriyor. Halbuki verilen örnekler AİHM kararlarının kesin bağlayıcı nitelikte olmadığını tam bilakis yönlendirici kararlar olduğunu kanıtlıyor.

Bilindiği üzere AİHM yalnızca ihlal kararları değil, tazminat, vekalet fiyatı ve masraf üzere ödeme kararları da veriyor hatta yasal düzenleme önerisi de yapabiliyor.

AİHM’in ödeme kararlarının muhatabı üye ülkenin yürütmesidir. Türkiye AİHM’in ödeme kararlarını, kendi tercihlerine uygun gördüğü, makul bulduğu ve tazminat komitesi ile de bir ön düzenek oluşturduğu için yerine getiriyor. Bir an için AİHM’in ödeme kararlarında akıl dışı ölçülere hükmettiği yahut Türkiye’ye karşı içtihada da mukavele hukukuna da ters biçimde mütemadiyen ödeme kararları verdiği varsayılırsa Türkiye’nin buna uyması beklenir mi? Elbette burada bağımsız bir ülke olmanın gereği olarak yanlışsız davranış böylesi kararlara uymamaktır. Pekala kararın isabet derecesine nazaran uymak ya da uymamak tarafında tercih yapılabilecek bir durumda o kararın kesin bağlayıcılığından kelam edilebilir mi? Elbette hayır. Görüldüğü üzere AİHM’in karar gücü en net olan ödeme kararlarında bile kesin bağlayıcılıktan kelam edilemez.

Yasal düzenleme önerisi ise yasama organına yöneliktir. Artık AİHM kararları içinde yer verilen yasal düzenleme tekliflerinin TBMM’yi bağladığından kelam edilebilir mi tam aksine yönlendirici bir yaklaşım kelam mevzusudur. TBMM uygun gördüğü yasal düzenlemeleri yapar uygun görmediği düzenlemeleri yapmaz. Bağımsız bir ülke olmak bunu gerektirir.

Ulusal yargı yerlerinin muhatap olduğu ihlal kararlarında ise bağlayıcılığın tekrar ele alma ve yönlendiricilikle hudutlu olduğu üstte etraflıca açıklanmıştır.

Taraf devletler AİHM’in kararları ve kararlar içinde vakit zaman yer verdikleri teklifleri üzerinden iç hukuklarına ait çeşitli düzenlemeler yapmayı tercih edebiliyorlar. Örneğin Türkiye 2014 İnsan Hakları Aksiyon Planı içinde AİHM ihlal kararlarından da yola çıkarak birtakım maksatlar, gayeler ve faaliyetler belirlemişti. Tıpkı yaklaşım yargı ıslahatı strateji dokümanları için de geçerlidir. Yeni insan hakları hareket planında da AİHM kararlarından esinlenerek çeşitli faaliyetler tanımlanmış olabilir. Bunların bu türlü olması tam da AİHM kararlarının yönlendirici niteliğini ortaya koyuyor.

Türkiye, AİHM kararlarından yararlanarak yahut esinlenerek iç hukuk sisteminde ve uygulamasında çeşitli değişiklikler yapmayı geçmişte tercih etmişti bundan sonra da edebilir. Lakin Türkiye’nin bu tercihleri büsbütün ve sadece ülkenin, toplumun ve yurttaşlarının gereksinimlerine uygunluk ölçütüne nazaran yapılır, bundan sonra da bu türlü olacaktır. Esasen bir tercihten kelam ediyorsak orada bir mecburilik yok demektir. Zorunluluğun olmadığı yerde de kesin bağlayıcılıktan tabi ki kelam edilemez.

Gerçekten kamuoyunda lisana getirilen “AİHM kararları, taraf devletin hukuksal süreçlerinin milletlerarası hukuka ters olup olmadığını tespit eder. Bulunan terslikleri ortadan kaldırmak hâkim devletlerin ödevidir, AİHM’in değil.” görüşü de AİHM kararlarının kesin bağlayıcılığa sahip olmadığının tam bilakis yönlendirici kararlar olduğunun kabul edilmesinden öbür bir şey değildir.

Sonuç olarak Türkiye’nin büyük ölçüde AİHM kararlarına uygun davranması ulusal çıkarlarına alışılmamış olabilecek, bağımsızlığına ziyan verebilecek ya da siyasi hedeflerle verilmiş kararların gereğini yerine getirmek zorunda olduğuna kanıt gösterilemez. Türkiye hukuka muhalif, ülke aykırısı kararlar üzerinden uygulama ve değişim tercihi yapmaz.

ANAYASA UNSUR 90/SON KARARI AİHM KARARLARININ BAĞLAYICILIĞINA DESTEK GÖSTERİLEMEZ

Anayasa’nın 90’ıncı unsurunun son cümlesi uyarınca “Usulüne nazaran yürürlüğe konulmuş temel hak ve özgürlüklere ait milletlerarası andlaşmalarla kanunların birebir hususta farklı kararlar içermesi nedeniyle çıkabilecek uyuşmazlıklarda milletlerarası andlaşma kararları temel alınır.”

Kimi çevreler AİHM kararlarına uyma zorunluluğunu bu karara dayandırıyorlar. Meğer bu düzenleme yargı kararlarına değil büsbütün norm uyuşmazlıklarına ilişkindir. Bu kararın uygulanabilmesi için ön koşul bir temel hak yahut özgürlük konusunda andlaşma ve kanun kararları ortasında direkt bir uyuşmazlık çıkmasıdır. Uyuşmazlık çıktığında ise andlaşma kararları temel alınmalıdır. Bunu temel alacak olanlar da elbette ulusal mercilerdir. Bu uyuşmazlık yürütme pratiklerinde çıkarsa yürütme, yargısal faaliyette çıkarsa yargı bu karara nazaran bir kıymetlendirme yapar. Yani düzenlemenin AİHM kararlarının uygulanmasıyla hiçbir ilgisi yoktur.

Birincisi, AİHM kararları her ne kadar Avrupa İnsan Hakları Mukavelesi (AİHS) ve ek protokollerine nazaran veriliyorsa da bu durum AİHM kararlarına temel hak ve özgürlüklere ait milletlerarası andlaşma kimliği kazandırmaz. AİHM kararı bir mahkeme kararıdır, andlaşma kararı yani norm değildir. Hasebiyle norm uyuşmazlıkları için düzenlenmiş bir Anayasa kararının AİHM kararlarının uygulanmasına destek gösterilmesi mümkün değildir.

İkincisi AİHM kararıyla rastgele bir kanun kararı ortasında direkt bir uyuşmazlık çıkması asla kelam konusu olamaz. Zira AİHM’in ferdi müracaat sonucu oluşan kararları fakat bir mahkeme kararı üzerine verilir. AİHM bir ülkede yürürlükte olan bir kanunla ilgili direkt karar veremez. Lakin incelediği mahkeme kararı üzerinden AİHS ve ek protokollerin kararlarıyla çelişen bir kanun kararı varsa ona işaret edebilir. Bu da anayasanın düzenlediği manada direkt bir andlaşma kanun uyuşmazlığı değildir.

Üçüncüsü, bir AİHM ihlal kararı için mahkemesi tarafından ilgili evrak yine ele alınıp evvelki karar onaylandığında bunun manası bir kanun kararıyla andlaşma ortasında uyuşmazlık çıkması değildir. Bu ihtimalde AİHM kararının temelden kabul edilmemesinin nedeni norm uyuşmazlığı değil mahkemenin kendi kararının geçerliliğini teyit etmesidir.

Hasebiyle Anayasanın kelamı edilen kararına dayanılarak AİHM kararlarına uyma zorunluluğunu ileri sürmek ya bilgisizlik ya da şuurlu bir çarpıtma olabilir lakin bu görüşün hukukla ilgisi olmadığı katidir.

YÜRÜTMEDEN AİHM’İN İHLAL KARARLARINA UYULMASINI TALEP ETMEK YARGI BAĞIMSIZLIĞINI REDDETMEKTİR

AİHM kararlarının mahkemelerin vazife alanına giren kararlarına uyulması için yürütmeye davet hatta baskı yapılması tavırları görülüyor. Bir kez AİHM’in ödeme kararları dışındaki hiçbir kararının muhatabı yürütme değildir. İhlal kararlarının muhatabı ise yalnızca ve işin tabiatı gereği ilgili mahkeme yahut iç hukuk yollarındaki öbür mahkemelerdir. İlgili mahkemeler AİHM’in ihlal kararı üzerine belgeyi yine ele alıp kendi kararlarını verdikten sonra yürütmenin AİHM’e ya da Kurul organlarına karşı yapması gereken bir iş varsa o vakit yürütme devreye girebilir, öncesinde değil. Sistem bu türlü olduğu ve yargı bağımsızlığı bunu gerektirdiği halde, AİHM ihlal kararları çıkar çıkmaz yürütmeye “bu kararlara uyun” demek sorunun hukuk ve yargı bağımsızlığı üzerinden ele alınmadığını siyasi bir yaklaşım olduğunu ortaya koyuyor.

İhlal kararlarına uyup uymama yetkisi ilgili mahkemelere aittir. Yürütmenin ihlal kararlarına uyulup uyulmaması konusunda bir karar gücü yoktur. Lakin herkes üzere görüş açıklayabilir bu halde de mahkemelerin bu görüşleri dikkate alma mecburiliği yoktur. Bu türlü olunca da yürütmeden AİHM ihlal kararlarına uyulmasını istemek aslında ulusal yargının bağımsızlığını reddetmek manasına gelir. Bir yandan yargı bağımsızlığı deyip öbür yandan AİHM ihlal kararlarına uyulsun diye yürütmenin mahkemelere talimat vermesini isteyenler ya ne yaptıklarının farkında değiller veyahut gerçek niyetlerini açığa çıkarıyorlar. Demek ki bu çevreler bağımsız yargı söylemlerinde samimi değiller ve yargının bağımsızlığını sahiden istemiyorlar. Yani bu türlü bir zihniyet yürütme yetkisine sahip olsa mahkemeleri fiilen yürütmeye bağlı kılacak üzere bir sonuç çıkıyor. Bu türlü bir anlayışın kabul edilmesi mümkün değildir.

Elbette AİHM kararları da içinde tüm mahkeme kararlarına ait tenkit ve kıymetlendirme yapılabilir, görüş açıklanabilir. Yargıdan talepte bulunulabilir. Lakin bunları yaparken; mahkemelere talimat vermekten veya talimat verilmesini istemekten, adil yargılamayı sistematik olarak etkilemeye çalışmaktan, yargı bağımsızlığını gözardı eden yaklaşımlardan uzak durulmalıdır. Daha da kıymetlisi ulusal yargı bağımsızlığına titizlikle sahip çıkılmalıdır.

SON KELAM YERİNE

Aslında AİHM’in hukuk alanının ötesine geçip siyasi yaklaşım içerecek biçimde kararlar vermesi başlı başına üzerinde durulması gereken bir mevzudur. AİHS’in “Hakların Kısıtlanmasının Sınırları” başlıklı 18’inci hususunun ulusal yargı yeri kararlarının “siyasi amaçla” verildiği tespitinde kullanılması AİHM’in nasıl hukuk alanından çıkıp siyasi proje oluşturan kararlar verdiğinin çok açık bir delilidir. AİHM’in 18’inci maddeyi büsbütün öznel bir kıymetlendirme aracı yapıp, taraf devleti, dayattığı kimi siyasi yaklaşımlarla baskılamaya dönük olarak verdiği kararları ne kadar zorlanırsa zorlansın hukukla ilgili değildir. Siyasi emel tespiti lakin bir siyasi bakış açısıyla yapılır. Hangi ulusal mahkeme kararının türel gayeyle değil siyasi hedefle verildiği konusunda AİHM’in kullandığı siyasi perspektif nedir? Asıl yanıtı verilmesi gereken soru budur? Açık olan şudur ki AİHM ne vakit 18’inci maddeyi kullanarak ulusal yargı yeri kararlarının tüzel değil siyasi maksatla verildiğini tespit ediyorsa o tespitte bizatihi AİHM, tüzel değil siyasi bir bakış açısıyla hareket ediyor. Bu siyasi bakış açısının ise taraf devleti koruyan bir bakış olmadığı tam bilakis AİHM’e hükümran batıcı üstünlük anlayışına ve batının çıkarlarına dayanan bir siyaset olduğu net bir biçimde görülüyor. Ayrıyeten AİHS’e nazaran kararların uygulanmasının kontrolünün Avrupa Konseyi’nin siyasi organı olan Bakanlar Komitesince yapılması da AİHM sürecinde olumlu hukuktan çok siyasi gücün belirleyici olduğunu gösteriyor. Bu nedenle AİHM kararlarının salt bir müspet hukuk konusu olduğunu ve yalnızca hukuk alanında kıymetlendirilmesi gerektiğini savunmak fetişizmden öteki bir şey değildir. AİHM sürecindeki ideolojik yaklaşımları, güç savaşlarını ve siyasi dinamikleri dikkate almadan yapılacak her kıymetlendirme Türkiye zıddı siyasi proje olan kararlara farkında olmadan veya bilerek ve isteyerek teslim olmak manasına gelir. Lakin Türkiye’nin ulusal ve bağımsız yargısının siyasi proje içeren kararlara geçit vermeyeceğine inancımız tamdır.

• Cumhurbaşkanı Başdanışmanı,
Cumhurbaşkanlığı Hukuku Siyasetleri Konseyi Başkanvekili