Milli mücadele coşkusu havza yolunda yeşerdi: Yürüyelim arkadaşlar

Aydın Hasan / Ankara Dokuzuncu Ordu Müfettişi Mustafa Kemal Paşa, 16 Mayıs’ta Bandırma Vapuru ile İstanbul’dan Samsun’a hareket edecekti. Paşa’nın resmi ve görünürdeki misyonu Samsun ve etrafında azınlıkları rahatsız ettiği ileri sürülen asayiş problemlerini ortadan kaldırmaktı. Ancak Mustafa Kemal’in gizlediği gayesi, Anadolu içlerinde Amasya-Erzurum-Sivas çizgisinden başlayarak Ankara’da karargâhını kuracağı bir ulusal çabayı başlatmaktı. Bunun hazırlığı ve temaslarını evvelce yapmıştı.

Şişli’deki meskenine giderek annesi Zübeyde Hanım ve kardeşi Makbule Hanım ile vedalaşan Genç Paşa, Galata Rıhtımı’ndan istimbotla açıktaki vapura geçti. Kızkulesi açıklarında işgal güçleri tarafından arama yapılan vapur, Samsun’a hakikat yola çıktı.

‘Biz ideali götürüyoruz’

Yabancı subayların ayrılmasından sonra Mustafa Kemal, yanındakilere, “Bunlar işte bu türlü yalnız demire, çeliğe, silah kuvvetine dayanırlar. Bildikleri şey yalnız madde! Bunlar hürriyet uğruna ölmeye karar verenlerin kuvvetini anlayamazlar. Biz, Anadolu’ya ne silah ne cephane götürüyoruz. Biz ideali ve imanı götürüyoruz” dedi.

‘Sahile yakın rota tutunuz’

Cevat Abbas, anılarında İstanbul’dan ayrılışı şöyle anlatır: “Büyükdere’den ayrılmış Kavaklar ortasına gelmiştik. Güneş batmış karanlıklar her dakika yoğunlaşıyordu. Boğaz’dan çıkmış, kabına sığamayan Karadeniz’in köpürmüş, kükremiş dalgaları ortasına vapurumuz atılmış, deneyimli küçük teknemiz çatırdayarak çabaya başlamıştı. Aziz kumandanım çok sevdiği deniz havası almak için kıç güvertede oturmuştu. Kolordu Kumandanı Refet Bele ve karargâhımız erkanı kumandanımı çevrelemişlerdi. Ben de bir kenarda oturuyordum. Karanlıklar artık hiçbir yeri bize göstermiyordu. Müthiş dalgalar bazen hepimizi birden susturuyordu. Deniz tutması evvel Refet Bey’i ve biraz sonra kısa ortalarla öteki arkadaşları kamaralara çekilmeye mecbur etti. Kumandanımla kalmıştık. Bana kaptanı çağrıttı. Yaşı kadar deneyimi alnında toplanan ihtiyar ama dinç kaptan, kumandanımın yanına geldi. ‘Düşman devletlerinin rastgele bir vasıtasının gadrine uğramamak için kıyıya yakın bir rota tutunuz! Şayet mutlak tehlike görürseniz gemiyi karaya en yakın kıyıya oturtunuz!’ buyruğunu verdikten sonra istirahate çekilmişti.”

Güneşli bir günde Samsun’da

Bandırma Vapuru, 17 Mayıs sabahı gün doğduğunda Karadeniz’in hırçın dalgaları ortasında kıyıya gerçek yol alıyordu. Vapur, saat 09.30 sıralarında İnebolu’ya yanaştı. Vapurun yolcuları, Hekim Refik’in hazırladığı nane suyu ile üzerindeki sersemliği zar güç atabildi. Karaya çıkan Liva Mutasarrıfı Mazhar Tevfik Beyefendi, Sinop’tan İzmir’in işgaliyle ilgili yazılı bilgi getirdi. Mustafa Kemal, bir limana çıkıp kara yoluyla Samsun’a gitmeyi düşündü. Fakat bu o günün kuralları içinde mümkün değildi ve deniz seyahatine devam edildi. 18 Mayıs’ta Sinop Limanı’nda mola verildi. Bandırma Vapuru, 19 Mayıs’ta pırıl pırıl güneşli bir günün sabahında saat 06.00 sıralarında Samsun’a vardı.

Samsun inançlı bir yer değildi

Mustafa Kemal, Samsun’a ayak basar basmaz ulusal çabayı örgütlemeye başladı. Birinci günler, İzmir’in Yunanistan tarafından işgali, hükümetin istifası üzere gelişmeleri takip etmek ve lokal temaslarla geçti. 21 Mayıs’ta Erzurum’daki Kolordu Kumandanı Kazım Karabekir Paşa ile temas kuruldu. 23 Mayıs’ta temas kurulan isim ise Ankara’daki 20. Kolordu Kumandanı Ali Fuat Paşa oldu. Samsun, İngiliz birliğinin varlığı ve civarda kol gezen Rum çeteleri nedeniyle inançlı değildi. Mustafa Kemal, 25 Mayıs 1919’da heyetiyle birlikte Samsun’dan ayrıldı. 3 saat sonra Havza’ya vardı. Havza’da 5. Kafkas Tümeni’nin bir alayı vardı. Lakin subayları ile çok az sayıda kalan erleri sefil durumda idi. Çok şiddetli günlerdi. Koşullar bir direnişi başlatmak için imkansız denecek ölçüde zordu. Fakat Mustafa Kemal ve arkadaşlarının millete inancı, milletin de tutsaklığa dayanamayacak bir haysiyeti ve direnç gücü vardı.

Birinci cüret

Mustafa Kemal Paşa, Mesudiye Oteli’nde karargâhı ise Ali Osman Ağa’nın konağında ağırlandı. Mustafa Kemal Paşa, Havza’yı temsil eden 7 kişilik bir heyeti kabul etti. Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti kurmalarını istedi. Mustafa Kemal’in önderliğinde ulusal uğraşın birinci mitingi, Havza’da 30 Mayıs 1919’da düzenlendi. İzmir’in işgalini protesto etmek için düzenlenen mitinge ile Anadolu’da birinci kıvılcımlardan biri atılmıştı. Atatürk, Kurtuluş Savaşı kazanıldıktan sonra 24 Eylül 1924 tarihinde Havza’yı ziyaretinde, “Muhterem Havzalılar! Birinci cür’eti, birinci cüreti gösteren, birinci teşkilatı yapan sizlersiniz. İnkılap ve Cumhuriyet tarihinde kahraman Havza’nın ve Havzalıların büyük bir yeri vardır” diyecekti.

Marşla yürüdü

Mustafa Kemal Paşa, karargahı ile birlikte 25 Mayıs 1919 günü kapalı ve hafif yağmurlu bir günde Havza’ya gitmek için Samsun’dan hurdaya çıkmaya hazır üç Mercedes marka arabayla hareket etti. Lakin araba, bakımsız yollarda sık sık arıza yapıyordu. Araba Havza yakınında tekrar arıza yapınca Mustafa Kemal, yoluna yürüyerek devam etti. Havza yolunda genç Paşa, şu marşı yüksek sesle söylüyordu: “Dağ başını duman almış / Gümüş dere durmaz akar / Güneş ufuktan artık doğar /
Yürüyelim arkadaşlar!”