Moğolları ilk kez durduran Harzemşah’ın mezarının yeri belirlendi

Dicle Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Kısmı Lideri Doç. Dr. Oktay Bozan, Celaleddin Harzemşah’ın mezarının Silvan’daki Pir Halil Türbesi Mezarlığı’nda olduğunu söyledi

Dicle Üniversitesi’nce kurulan komitenin, Anadolu Selçuklu Devleti’nin kurucusu olan ve kazandığı savaşlarla Haçlı hareketini durduran Süleyman Şah’ın oğlu Sultan 1’inci Kılıçarslan ile kızı Saide Hatun’un Diyarbakır’ın Silvan ilçesindeki mezarlarının bulunması için yaptığı çalışmaların sonuç vermesinin akabinde araştırmalara devam edildi.

DHA’nın haberine nazaran Büyük Selçuklu Devleti’nin mirasçısı olarak 11’inci yüzyılda kurulup, yaklaşık 200 yıl karar süren Harzemşahlar Devleti’nin son hükümdarı Celaleddin Harzemşah’ın mezarının da Silvan’da olduğu belirlendi. Komite, Cengiz Han’ın ordularını üst üste mağlup ederek, ‘Moğol ordularının yenilemeyeceği efsanesini yerle bir eden hükümdar’ olarak anılan Celalettin Harzemşah’ın mezarının bulunması için çalışma başlattı.

‘HİNDİSTAN, KİRMAN VE IRAK BÖLGELERİNDE MOĞOLLARLA UĞRAŞ ETTİ’

Dicle Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Kısmı Lideri Doç. Dr. Oktay Bozan, Harzemşahların, Harzem bölgesinde 200 yıl karar sürdüğünü belirterek 1220 yılında Celaleddin Harzemşah’ın, devletin başına geçtiğini söyledi. Celaleddin Harzemşah’ın, Moğolları yeryüzünde birinci sefer durduran, Moğollara karşı baş tutan ve direniş gösteren aktör olduğunu kaydeden Bozan, şöyle konuştu:

“Harzemşahlar diye bir devlet var; yaklaşık 150- 200 yıl üzere bir mühlet Harzem bölgesinde karar sürmüş olan, vakit içerisinde imparatorluğa dönüşmüş olan bir devlet. Yaklaşık 8 hükümdarı var, son hükümdarı da Celaleddin Harzemşah’tır. Harzemşah’tan evvel babası Muhammed periyodunda tarihe yeni bir aktör çıkıyor, Moğollar. Cengiz İmparatorluğu doğuyor. İslam dünyasını etkileyen ve önemli manada yıkıcı tesir oluşturan Moğollar’ın bu devirde ortaya çıkması, özelde Harzemşah’ları genelde ise bütün Orta Doğu’yu şekillendirecektir. Alaaddin Muhammed ismindeki Celaleddin Harzemşah’ın babası, Cengiz’e karşı tutunamıyor, başarısız oluyor, tüm savaşlarda önemli kayıplar vererek ülkesi işgal ediliyor. 1220 yılında Celaleddin Harzemşah, devletin başına geçiyor. Bunun iki sorunu var; birincisi içeride siyasi birliği sağlaması gerekiyor, ikincisi ise Moğolların işgal ettiği ülkesini tekrar siyasi birliğe kavuşturması gerekiyor. Bu açıdan tekraren Hindistan’da, Kirman bölgesinde, Irak bölgesinde Moğollarla gayret ediyor. Moğolları yeryüzünde birinci kez durduran, Moğollara karşı baş tutan, direniş gösteren bir aktördür Celaleddin Harzemşah. Tarihte umudun ve uğraşın sembolüdür. Bu başarılarla İslam dünyasında çok karizmatik, gıpta edilen ve hayranlık duyulan bir şahıs oluyor.”

‘MOĞOLLAR, HARZEMŞAH İÇİN 15 BİN KİŞİLİK ÖZEL BİRLİK KURDU’

Moğollara karşı zafer kazanan Celaleddin Harzemşah’ın, o devirde Ahlat’ı işgal ettiğini vurgulayan Doç. Dr. Oktay Bozan, bu yanılgıyla Anadolu Selçuklu Devleti ile Eyyubileri karşısına aldığını kaydetti. Bu nedenle Moğollara karşı bir ortaya gelmesi gereken 3 İslam devletinin, güçlerini kendi içlerindeki iç uğraşta tükettiğine dikkat çeken Bozan, bunu fırsat bilen Moğolların Harzemşah’ı tasfiye için 15 bin kişilik özel birlik kurduğunu aktardı. Bozan, “Böylece Yassı Çemen Savaşı yaşanıyor ve Yassı Çemen Savaşı’nda Anadolu Selçuklu Devleti’yle Eyyubiler, Harzemşahları yeniyorlar. Aslında Moğollara karşı bir ortaya gelmesi gereken 3 İslam devleti, böylelikle güçlerini kendi içlerindeki iç çabada tüketmiş oluyorlar. Bu durum üzerine Celaleddin Harzemşah, artık dost olması gerekenlerle muhalif pozisyona düşmüş ve doğuda da Moğollar, ısrarla Celaleddin Harzemşah’ı tasfiye etmek için 15 bin kişilik özel birlikler oluşturarak tasfiye etmeye çalışıyorlar. Bu basamakta Celaleddin Harzemşah, Van, Bitlis, Mardin, Diyarbakır, Silvan, Hani bölgelerinde dolaşarak varlığını idame ettirmeye ve Moğolların tasallutundan kurtulmaya çalışıyor” dedi.

‘KARARGAHI BASILIYOR, SIĞINDIĞI DAĞI EŞKIYALAR KUŞATIYOR’

Diyarbakır ile Silvan ortasında Moğolların gece karargahı bastığını ve Celaleddin Harzemşah’ın baskından sağ kurtularak Silvan’ın kuzeyinde dağa sığındığını söyleyen Doç. Dr. Bozan, Harzemşah’ın burada eşkıya kümesi tarafından kuşatıldığını anlatarak, şunları kaydetti:

“1231’de Diyarbakır- Silvan ortasında muhtemelen Ambar Çayı’nın olduğu bölgede karargahının olduğu yerde bir gece baskınına maruz kalıyor. Gece baskınında askerlerinin bir kısmı öldürülüyor, kendisi de sağ olarak kurtuluyor. Silvan’ın muhtemelen kuzey bölgesinde bir dağa sığındığı vakit eşkıyalar tarafından etrafı kuşatılıyor. Celaleddin Harzemşah, eşkıya başkanına kendisinin bir sultan olduğunu, kendisi hakkında tez karar vermemeleri gerektiğini, kendisinin ya memleketine gitmesine müsaade verilmesini ya da Silvan Buyruğu olan Şahabettin’e götürülmesini, götürülmesi halinde Şahabettin tarafından ödüllendirileceklerini, kendi memleketine gitmesi halinde ise o eşkıya reisini ’emir’ yapacağını söylüyor. Eşkıya reisi onu ülkesine götürme teklifini kabul ediyor ve ‘Seni ülkene götüreceğim ve beni buyruk yap’ diyor. Eşkıya, kendi eşinin yaşadığı meskene Celaleddin Harzemşah’ı götürüyor. Celaleddin Harzemşah konutta beklerken, eşkıya atlarını getirmek için dağa gittiğinde bir diğer kişi Celaleddin Harzemşah’ı görüyor ve bu kişinin bir Harzem olduğunu, Harzemlerin Ahlat kuşatması esnasında kardeşini öldürdüğünü söylüyor. Bu kişi, eşkıyanın eşinin ‘Bu bir sultandır’ demesine aldırış etmeden Celaleddin Harzemşah’ı öldürüyor. Celaleddin Harzemşah’ın naaşı, daha sonra Silvan Buyruğu Muzaffer Şahabettin Gazi tarafından Silvan’a getiriliyor ve Silvan’da defnediliyor. Bunu anlatan kimdir, diye baktığımızda şahsen Celaleddin Harzemşah’ın tarihçisi, diyebileceğimiz En-Nesevi ismindeki tarihçi, Siret-i Sultan Celaleddin Mengüberti kitabında bunu çok ayrıntılı bir halde anlatıyor.”

‘MEZAR SİLVAN’DA’

Celaleddin Harzemşah’ın kılıcı, atı ve birtakım özel eşyalarının da Silvan Buyruğu Şehabettin tarafından Silvan’a getirildiğini aktaran Doç. Dr. Bozan, Harzemşah’ın mezarının Pir Halil Türbesi Mezarlığı’nda olduğunu lisana getirerek, şunları söyledi:

“Silvan Buyruğu Şehabettin, insanları göndererek Celaleddin Harzemşah’ın kılıcını, atını ve birtakım özel eşyalarını Silvan’a getiriyor ve defnediliyor. Silvan’a bakıldığında Sur içinde iki mezarlık var şu an hali hazırda; biri Karabehlül Mezarlığı biri de Pir Halil Türbesi Mezarlığı. Karabehlül, Osmanlı devrinde yapılmış olma ihtimali yüksek bir mezarlık olduğundan ötürü kuvvetle olasıdır ki Celaleddin Harzemşah’ın mezarı Pir Halil Türbesi’nde zira daha eski bir mezarlık. Lakin tabi kitabe bulunamıyor zira 1260 yılında Moğollar, Silvan’ı kuşattığı vakit 2 yıllık bir kuşatma yaşanıyor ve bu kuşatma sonrasında Silvan önemli bir ziyan görmüş oluyor, bir tahribat yaşamış oluyor. Silvan adeta insansız bir harabeye, bir enkaz yığınına dönüşüyor. 70 kişi kaldığı halde Silvan ele geçiriliyor. Böylesi işgal görmüş bir Silvan’da bizim Celaleddin Harzemşah’ın kitabesine ulaşma bahtımız yok lakin mezarının kuvvetle mümkün, tarihi bilgilerle birlikte okuduğumuz vakit bunun orada olma ihtimali yüksek. Bu bilgiyi bir Moğol tarihçisi diyebileceğimiz Cüveyni ismindeki tarihçi de veriyor. Süryani tarihçisi Abu’l Farac da sultanın Sufyana dağında öldürüldüğünü ve daha sonra Silvan’a getirildiğini söylüyor. Tabi Sufyana dağını bugün biz bilmiyoruz, kayıtlarda bu türlü bir dağa karşılaşmadık. İslam tarihi kaynaklarının çabucak hemen tamamında tartışmasız bir biçimde Celaleddin Harzemşah’ın mezarının Silvan’da olduğu, tartışmasız bir halde anlaşılıyor.”

‘KİTABENİN OLMAMASI, MEZARIN ORADA OLMADIĞI MANASINA GELMİYOR’

Celaleddin Harzemşah’ın mezar yerinin olduğu Pir Halil Mezarlığı’nda anıt yapılması gerektiğini belirten Doç. Dr. Oktay Bozan, “Teknik olarak baktığımızda orada iki mezarlık var, bu mezarlıklardaki kitabeler yine okunabilir. Biz Kılıçarslan’dan ötürü gittik mezarlara baktık, kitabeleri okuduk, yatırlara baktık. Tabi şayet kitabe yoksa sizin çok bir şey yapma talihiniz yok lakin bu çalışmalara mani değil. Tarihi açıdan ve mezarın eskiliği açısından bakıldığı vakit sultanı defneden kişinin de Silvan Buyruğu olduğu dikkate alındığı vakit bunun Pir Halil Mezarlığı’nda olması kuvvetle mümkündür. Tabi kitabe olmazsa tam şurasıdır, deme talihimiz tahminen olmayacaktır fakat bu, mezarın orada olmadığı manasına gelmiyor. Mezarı somut tespit edilemezse bile orada anıt yapılmasına mahzur değil. O insanların varlığı böylece somutlaştırılmış olur orada. O açıdan bununla ilgili kesinlikle bir çalışma yapılması gerektiğini düşünüyorum” dedi.