1-MS hastalarının Kovid-19’a yakalanma riski çok yüksek DOĞRUSU: MS’in bağışıklık sisteminin yetersiz çalışması sonucu ortaya çıkan bir hastalık …
DOĞRUSU: MS’in bağışıklık sisteminin yetersiz çalışması sonucu ortaya çıkan bir hastalık olduğu ve bu nedenle MS hastalarının Kovid-19’a yakalanma riskinin çok yüksek olduğu niyeti yanlışsız değil. Tersine MS bağışıklık sisteminin fazla ve sistemsiz çalışması sonucu ortaya çıkar. Olağan fonksiyonu bedenimizi dışarıdan gelen zararlılara karşı korumak olan bağışıklık sistemi değişik nedenlerle merkezi hudut sistemi olarak tanımlanan beyin ve omurilikteki ‘akson’ dediğimiz hudut liflerine ve onları çevreleyen ‘miyelin’ ismi verilen kılıfa ziyan verir. Akson ve miyelindeki hasar sonucunda hudut iletimi yavaşlar, vakit zaman tümüyle durabilir. Böylece hudutların ilettiği ihtarlar, bu ikazların aktifliğe dönüşeceği dokularda algılanamaz ve nörolojik fonksiyon bozukluklarına yol açar.
Bu nedenle de MS’i tedavi etmek için öncelikle bağışıklık sistemini düzenleyici tedaviler veririz. Şayet bu tedavilerden istediğimiz cevabı alamazsak bağışıklık sistemini baskılayıcı tedavilere geçebiliriz. MS’li bireylerin Kovid-19’a yakalanma riski maske, hijyen ve uzaklık kurallarına dikkat ettikleri sürece toplumdan farklı değildir. Sadece atak nedeniyle yüksek doz kortizon aldıkları günlerde ve bağışıklık sistemini baskılayan tedavi alanlarda bu kurallara çok daha dikkat edilmesi gerekir.
2-MS’li bireylerin Kovid-19 aşısı olmaları sakıncalı
DOĞRUSU: Tüm MS hastalarına Kovid aşısını öneriyoruz. MS’de canlı virüs aşısının yapılması atakları tetikleyebilir. Lakin ülkemizdeki Kovid aşıları canlı virüs aşısı değildir. Bu nedenle hangi aşıya erişirlerse kesinlikle aşı olmaları gerekir. Kovid aşılarının MS’li bireyler üzerinde şimdi bildirilmiş olumsuz bir tesiri bulunmamaktadır. Lakin aşının tesirli olabilmesi için uygulama vakti değerlidir; bağışıklık sistemini baskılayan tedavileri alan bireylerde aşı uygun vakitte yapılmazsa tesirli olmayabilir. Bu nedenle hastalarımızın uygun zamanlama ile aşı yapılması konusunda hekimlerine müracaatlarında fayda vardır.
3-MS hastaları pandemi müddetince MS ilaçlarına orta vermeli
DOĞRUSU: MS tedavisinin bilhassa hastalığın erken devirlerinde aralıksız sürdürülmesi ilerdeki yıllarda oluşabilecek özürlülüğü engellemesi açısından çok kıymetlidir. Pandemi müddetince tedavilerinin aksatmadan sürdürülebilmesi için ilaç raporları uzatılmış ve hastalarımız ilaçlarını problemsiz almışlardır. Sırf hastanede damar yolundan uygulanan, bağışıklık sistemini baskılayan kimi tedavilerin uygulama aralıkları açılarak hastaların pandemiden olumsuz etkilenmemesine çalışılmıştır. MS ilaçlarını sistemli kullanan hastalarımızın Kovid-19’a yakalansalar da obezite, diyabet, hipertansiyon ve gibisi öteki kronik hastalıkları olmadığı sürece hastalıklarına ya da ilaçlarına bağlı özel bir sorun yaşamadıklarını gözlemledik.
4-MS’in teşhisini erken periyotta koymak mümkün değil
DOĞRUSU: MS, şahıstan şahsa değişken belirti ve bulgularla başlayabilir. Bu belirtiler hastalığın başlangıç periyotlarında çoklukla resen de düzelebildiği için hastaların tabibe başvurması ve teşhis alması gecikebilmektedir. Halbuki erken teşhis ve uygun tedavinin mümkün olan en erken vakitte başlanması merkezi hudut sistemine olan saldırıyı engelleyerek hudut hücrelerinin ve iletim uzantılarının korunmasına neden olur. Bu da klinik olarak bize özürlülüğün engellenmesi manası taşır. MS’in klasik belirtileri ortasında görme azalması, görme kaybı, çift görme, dengesizlik, kol yahut bacakta ya da her iki bacakta güçsüzlük, uyuşukluk ve gövdede hissedilen duyu değişikliği sayılabilir. Bu belirtilerden rastgele birini yaşayan bireylerin mümkün olan en kısa vakitte bir nöroloji uzmanına başvurmasıyla teşhis süreci başlar. MS konusunda tecrübeli bir nörolog, detaylı hikaye ve muayene ile klinik olarak MS’nin ön teşhisini koyabilir. Tanıyı kesinleştirmede başka kıymetli kural ise MS ile karışabilecek öteki hastalıkların dışlanmasıdır. Bu nedenle beyin ve omuriliğin Manyetik Rezonans (MR) görüntüleme ile kıymetlendirilmesi çok değerlidir. Kimi olgularda kesin teşhis için beyin omurilik sıvısının (BOS) incelenmesi, elektrofizyolojik testler ve kan testleri de gerekebilir.
5-MS’in tedavisi yok
DOĞRUSU: MS günümüzde tedavi edilebilir hastalık haline gelmiştir. Lakin karşımızda kronik bir hastalık olduğunu, bu nedenle tedavinin de uzun soluklu olacağını akılda tutmak gerekir. MS tedavisinde gaye hastalık aktivitesinin mümkün olan en erken periyotta denetim altına alınması, atakların önlenmesi ve özürlülüğün engellenmesidir. Geçtiğimiz son 15 yılda bu bahiste çok kıymetli yol alınmıştır. Birinci atağı ile bize başvuran hastanın teşhisini koyup atağını kortizon tedavisi ile geçirdikten sonra atak önleyici tedavi verme talihimiz var.
MS’in seyrini değiştiren tedaviler temel olarak ataklı seyirli MS hastalarında ve hastalığın erken evrelerinde en yüksek tesire sahiptir. Bu nedenle hastaların tedaviye ahenkleri çok kıymetlidir. Her hasta için, hasta özelinde karar verilerek uzun periyot kullanılması gereken tedaviye başlıyoruz ve hastalarımızı yakın izleme alıyoruz. Teşhis konduktan sonraki birinci 10 yıl çok değerli, ekseriyetle hastalığın nasıl seyredeceği bu periyotta belirli oluyor. Elbette çevresel faktörlere bağlı olarak ikinci, hatta üçüncü 10 yılda da hastalığın seyrinde değişiklik mümkünlüğü var. Lakin yakın doktor izlemi ile hastalık aktivitesini kıymetlendirerek gereğinde ilaç değişikliklerine de gidebiliyoruz.
6-MS’li bayanların gebe kalması sakıncalı
DOĞRUSU: Bayanlarda erkeklere oranla yaklaşık 2,5 kat daha fazla görülen MS, bilhassa 20-40 yaş ortası genç erişkinlik periyodunda yani doğurganlık çağında ortaya çıkar. MS hamile kalmaya, doğurmaya mutlaka pürüz değildir. Hastalık aktivitesini denetim altına alan uygun tedavilerle, uygun zamanlama yaparak hastalarımız elbette doğurabilir ve emzirebilir. Son yıllarda tedavi seçeneklerimizin artması hastalarımızı olduğu kadar biz tabipleri de çok rahatlattı. Gebelik öncesi uygun tedavi planlanarak, gebelik sırasında çoklukla bağışıklığı düzenleyici tedavilere orta verip doğum sonrasında hastalık aktivitesine nazaran yeniden uygun tedavilerle emzirme süreci de geçtikten sonra tıpkı ya da diğer tedavilerle devam etmek mümkün. Kıymetli olan hastalarımızın hastalık aktiviteleri yatıştıktan sonra gebelik planlamalarını doktorlarıyla birlikte yapmaları!
7-MS hastaları güneşe çıkmamalı
En sık duyduğum yanlış inanış bu diyebilirim. Yapılan çalışmalar hastalığın oluşum sürecinde genetik özellikler yanısıra D vitamini eksikliğinin de kıymetini ortaya koymuştur. Çağımızda özelliklerde büyük kentlerde ömür şartları bireylerin güneşi daha az görmesine, bu nedenle de sıkça karşılaştığımız D vitamini eksikliklerine yol açmaktadır. En sağlıklı D vitamini kaynağı da güneştir. Güneş MS hastalarını olumsuz etkilemez. Yaz aylarında güneş ışınlarının dik geldiği öğle saatlerinde kol ve bacaklara güneş kremi sürmeden 20-30 dakikalık güneş ışığı almak D vitamini depolarını doldurma açısından önerdiğimiz bir durumdur. Ailesinde cilt kanseri olanlar elbette bu bahiste daha dikkatli olmalılar. MS’li bireyler sıcak ortamlarda hudut iletimi yavaşladığı için kendilerini daha yorgun hissedebilirler, lakin bu gelip süreksiz bir durumdur ve hastalık seyri üzerinde olumsuz bir tesiri yoktur.
8-MS hastaları idmandan kaçınmalı, çok yorulmamalı
DOĞRUSU: MS’li bireyler kendini herkesten daha yorgun hissedebilirler. Fakat bu yorgunlukla başa çıkmanın tek yolu mümkün olduğunca antrenman yapmak ve hareketli olmaktır. Hareketsizlik MS’li bireyleri herkeste olduğundan daha çok tesirler. Bilhassa yürüme zahmeti olan hastalarımıza hareketsiz kalmamalarını, nizamlı yürüyüş ve idman yapmalarını öneriyoruz. Hareketsiz kalan hastalarımızda evvelce var olan özürlülük bulgularında artış kaçınılmazdır. Bu nedenle MS’li bireylerin özürlülüğü engellemek için doktorlarının önerdiği ilaçları kullanmaları yanısıra sistemli antrenman yapmaları, sağlıklı beslenmeleri, kilo almamaları ve sigara içmemeleri epeyce değerlidir.
9-MS’li her hasta bir gün tekerlekli sandalyaye bağımlı hale gelir
DOĞRUSU: MS, hastaların yüzde 85’inde ataklar ve düzelmelerle seyreder. Yüzde 15 olguda ise hastalığın atak olmaksızın giderek artan yürüme ve istikrar bozukluğu ile kendini gösteren birincil ilerleyici formunu görürüz. Son yıllarda MS teşhis ve tedavisinde sahiden çok süratli gelişmeler yaşandı. Yakınması birinci ortaya çıktığında doktora başvuran hastalara hastalığın en başında teşhis koyabiliyoruz. Ataklı seyirli MS hastalarında miyelin yıkımı ve akson hasarına neden olan inflamasyonu erken periyotta denetim altına alabiliyoruz. Böylece eskiye oranla özürlülük oranlarında önemli azalma oldu. Artık polikliniklerimizde tekerlekli sandalyeye bağımlı hastamız sahiden çok az.
Tedavi süreci düzgün yönetilen hastalarda özürlülüğün engellenebildiğini görüyoruz. Tüm MS’li bireylerin az bir kısmını oluşturan başlangıçtan itibaren ilerleyici tip MS’de tedavi seçeneklerimiz ne yazık ki hala kısıtlı. Klinik ya da radyolojik aktivitenin sürdüğü ilerleyici faza geçmiş hastalarda yeni tedavi seçenekleri için bir baht varken başlangıçtan itibaren ilerleyici seyri olan, klinik ya da radyolojik aktivitenin olmadığı hastalarda şimdi olmak istediğimiz noktada değiliz. Lakin bu alanda da çok sayıda çalışma devam ediyor.
10-MS tedavisi ömür uzunluğu sürer, tedaviyi kesmek mümkün değil
DOĞRUSU: MS, hastaların yüzde 85’inde 20-40 yaş ortası genç erişkinlik devrinde ortaya çıkar. Bu yaşlar bağışıklık cevaplarının en yüksek olduğu yaşlardır. Bireyler yaşlandıkça hastalığın aktivitesi yavaşlar, hatta kaybolabilir. Ekseriyetle 50-55 yaşından sonra uzun müddettir hastalık aktivitesi belirtisi göstermeyen bir öteki deyişle stabilleşen hastalarda tedaviyi kesip izliyoruz. Bazen hastalık tekrar aktifleşebiliyor, o vakit tekrar ilaca başlamak gerekebiliyor. Bir küme hastada da hastalık aktivitesi büsbütün kaybolup ikincil ilerleyici süreç başlayabiliyor. Bu hastalarda da ilaç değişimine gitmemiz gerekiyor. Tedavi penceresi kapanan hastalarda da artık ilacın bir yarar sağlamadığını gözlemlediğimizde bağışıklık sistemi üzerine tesirli ilaçları sonlandırıyoruz.
