Muhalefet ve Hukukçular Tepkili: Hükümetin OHAL Yetkileri Uzatıldı

Muhalafetin iktidarı Türkiye’yi fevkalâde hal (OHAL) şartlarında seçime götürmekle suçlamasına neden olan torba yasa, TBMM Genel Heyeti’nde AKP ve MHP oylarıyla kabul edildi.

DW Türkçe’nin aktardığına göre muhalefet, hukukçular ve siyaset bilimcilere nazaran meclisten geçen ve hükümetin OHAL yetkilerini 3 yıl daha uzatan düzenleme, 2023 için planlanan milletvekili ve cumhurbaşkanlığı seçimi ile 2024’teki belediye seçimlerinin güvenliğini tehlikeye sokacak cinsten düzenlemeler içeriyor. 

Tehlikenin bununla da sonlu kalmadığını söyleyen hukukçular ve siyaset bilimciler, siyasi partilerin demokratik bir ortamda seçim faaliyeti yürütmesinin engelleneceği, toplantı ve şov yürüyüşü ile söz özgürlüğünün direkt sonlandırılacağı tehlikesine işaret ediyor.

• Valiler, kentin muhakkak yerlerine belirli şahısların 15 gün boyunca giriş ve çıkışını yasaklama yetkisine üç yıl daha sahip olacak. Valiler tıpkı vakitte belirli yerlerde ve aşikâr saatlerde bireylerin sokağa çıkmasını, araçların trafiğe çıkmasını yasaklama yetkisine de üç yıl daha sahip olacak

DW Türkçe‘den Hilal Köylü’ye konuşan yönetim hukukçusu Prof. Dr. Metin Günday, böylece Anayasa’nın 19.maddesindeki kişi hürriyeti ve güvenliği ile 23.maddesindeki yerleşme ve seyahat hürriyetinin ihlal edileceğinin açık olduğunu söylüyor. 

Günday, “Hükümet, hak ihlalleri yarattığı bilinen bir kanunu terörle çaba gerekçesiyle uzatamaz. Gayret etseydiler o vakit. OHAL, o çabayı de sorgulatır. Hak ihlalinin olduğu yerde seçim faaliyeti de olmaz, yapılan seçim sonuçları da yasal olmaz. Bu düzenleme büyük kriz habercisi” diyor.

• Valiler toplantı ve şov yürüyüşlerini sınırlama ya da erken dağıtma üzere yetkilerini üç yıl daha sürdürecek.

Anayasa hukukçusu Prof. İbrahim Kaboğlu, bu düzenleme ile anayasada toplantı ve şov hakkını düzenleyen 34. hususun ihlalini doğuran süreç ve uygulamaların üç yıl daha süreceğini söylüyor.

Siyaset bilimci Prof. Murat Somer ise “Seçim güvenliği yalnızca seçim gününde oy verilmesi ve sayılması değildir. Tüm partilerin eşit platformda yarışabilecekleri, seçmenlerin her siyasi partiden eşit oranda haber alma özgürlüğüne sahip olabilecekleri bir legal ortamın yaratılmasıdır. OHAL şartlarında iktidar cephesi istediği toplantıyı yaparken, muhalefet cephesi yapabilecek midir? Bu düzenleme Türkiye’nin seçim sürecine girdiği bir periyotta tüm temel hak ve özgürlüklerin kısıtlanabileceği manasına geliyor ki, bu yüzden Türkiye’de seçimlerin tarafsız bir ortamda yapılamayacağını söylüyoruz. Özgürlüklerin kısıtlandığı bir nizamda yapılacak her seçim yasal olmayacaktır” diyor.

Ömer Faruk Eminağaoğlu

• 7145 sayılı yasa gözaltı mühletinin hakim kararıyla dörder günlük müddetlerle uzatılarak toplamda 12 güne çıkarılabileceğini düzenliyor.

Bu düzenlemenin üç yıl daha uzatılmasını hukukçular, “Türkiye’de seçim öncesinde siyasi muhalefet ve toplumsal kesim üstünde terör estirilecek. Terörle uğraş denilerek onlar baskı altına alınacak” olarak değerlendirince AKP’den geri adım geldi. AKP Küme Başkanvekili Bülent Turan, bu düzenlemenin üç yıl değil yalnızca bir yıl uzatıldığını açıkladı ve seçimlerle de ilgisinin olmadığını söyledi.

Eski cumhuriyet savcılarından Ömer Faruk Eminağaoğlu DW Türkçe’ye, “Üç yıl değil bir yıl uzamış olsa da, yeniden hukuk çiğneniyor. Gözaltının kendisi bir ceza hali değildir. Savcının bir kişiyi gözaltına alıp da, tutuklamaya sevkedinceye kadar 12 gün bekletmesinin bir yıl daha uzatılmasının terörle gayrete ne üzere bir katkısı olabilir. Ortada bir revizyon aldatmacası var. Lakin hukuk aldatmaca tanımaz. Türkiye’de uzun gözaltı azap ve hak ihlali demek. Seçimin değil her şeyin meşruiyeti ortadan kaldırılıyor. AKP ülkeyi OHAL’le yönetip, siyasi ve toplumsal muhalefete karşı ruhsal bir üstünlükle seçim sürecini götürmek istiyor” diyor.

“Anayasa’nın 19.maddesine nazaran toplu cürümlerde bile gözaltı müddeti lakin savcının talebi ve hakimin kararı ile uzatılarak en fazla 4 gün olur” hatırlatması yapan Prof. Günday da, “Siz artık anayasayı ihlal edeceğinizi söylüyorsunuz. Yok üç yıl değil, bir yıl diyorsunuz. Anayasa’nın 19.maddesinde gözaltı müddetlerinin OHAL ve savaş halinde uzatılabileceği müellif. Yani fiilen OHAL sürecek ısrarındasınız. Bitti!” telaffuzunda bulunuyor.

Prof. Murat Somer

• 7145 sayılı yasa OHAL periyodundaki tüm kamudan ihraç süreçlerinin devam edeceğini düzenliyordu.

Hükümet bu düzenlemenin üç yıl daha sürmesinin bilhassa seçim sürecinde sandık şuralarında vazife yapacak hakim ve yargıçlar başta olmak üzere tüm devlet memurlarının baskı altına alınabileceği reaksiyonlarını de dikkate aldı. 

AKP Küme Başkanvekili Bülent Turan, bu düzenlemenin de yalnızca bir yıl uzatılacağını açıkladı. Mecliste kabul edilen yasa yeterince, hükümet “terörle mücadele” gerekçesiyle kamudan ihraçları bir yıl daha sürdürme yetkisine sahip oldu.

Siyaset bilimci Prof. Murat Somer, revizyonun düzenlemenin özünü değiştirmediğini ve Türkiye’nin bu düzenlemeyle her durumda önümüzdeki seçimlere OHAL şartlarında gideceğinin açık olduğunu tabir ediyor.  

Somer, “Bir seneye indirilen yetkilerin seneye tekrar uzatılmamasının garantisi var mı? Revizyon, bize düzenlemede hiçbir şeyin değiştirilmediğini gösteriyor. Türkiye önümüzdeki üç yıl daha OHAL şartları altında yönetim edilecek deniyor. Tabir ve toplantı-gösteri yürüyüş özgürlüğünün sonlandırıldığı ortada. Seçim güvenliği de bu özgürlüklerin teminat altına alınmasından geçiyor. Seçim güvenliğinin sağlanmaması da bize ülkede siyasi kriz yaşandığını gösterir. O kriz de iktisada de, toplumun her alanına da yansır” diyor.

Somer, OHAL’in uzatılmasının tıpkı vakitte iktidarın adil şartlarda seçimi kazanamayacağını düşündüğü çıkarımını da beraberinde getirdiğini anlatırken, “Muhalet, OHAL’in uzamasını bir demokrasi refleksi yaratacak formda halka anlatırsa iktidarın planları, fikirleri aykırı tepebilir” görüşünü de ortaya koyuyor.

Torba maddeyle getirilen başka düzenlemeler de şöyle:

• Terör örgütlerine aidiyeti, iltisakı bulunan yahut irtibatlı şahısların sahibi yahut ortağı oldukları şirketlere yönelik yürütülen soruşturma ve kovuşturmalarda Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu’nun (TMSF) kayyum olarak atanmasına ait karar, 31 Temmuz 2021’den itibaren 3 yıl daha uygulanacak
• Karşılıksız çek düzenleme kabahatinden 30 Nisan 2021 prestijiyle mahkum olanlara, ödenmemiş çek bedellerinin onda birini 30 Haziran 2022’ye kadar, öbür taksitleri 2’şer ay ortayla 15 eşit taksitte ödemeleri halinde, mahkumiyetin bütün sonuçlarını ortadan kaldırma imkanı tanınacak

• Tarım ve Orman Bakanlığından yetki dokümanı almadan yahut bildirimde bulunmadan tütün ticareti yapanlara yönelik getirilen cezanın yürürlük tarihi 1 Ocak 2022 olacak

• Patronların, işgücü maliyetlerini düşürerek istihdamı müdafaaları ve artırmalarını desteklemek için 2016-2020’de uygulanan taban fiyat dayanağı 2021’de de sağlanacak

• Gümrük hizmetleri ve kaçakçılıkla çaba misyonlarında yer alan gümrük koruma işçisine “yüksek hizmetleri ve inanılmaz faydalılık göstermeleri” durumunda ödül verilecek. Güvenlik korucularının aylık fiyatları minimum fiyatın altına düşmesi halinde ortadaki fark tazminat olarak ödenecek

• Engelliler Hakkında Kanun’da yapılan değişiklikle, erişilebilirliğin sağlanabilmesi için gereken yükümlülüklerin yerine getirilememesi halinde ilgili belediye ile kamu kurum ve kuruluşlarına 1 yıl ek müddet uzatım yetkisi verilecek

• 2020’de yaşanan zelzelelerde binaları ziyan gören vatandaşlar için devletin konut kredisi açma ve bina yaptırma yükümlülükleri ile ilgili yapılacak iş ve süreçlerde mümkün mağduriyetlerin giderilerek hak kayıplarının kelam konusu olmaması için yeni düzenleme yapılacak 

• Kambiyo mevzuatı uyarınca faaliyet gösterecek firmalara, faaliyet müsaadesi yahut yetki dokümanı verilmesi evresinde hem iştirakçilerin mali gücünün tespiti hem de piyasaya girişlerin denetimi gayesiyle Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın fiyat alma yetkisi olacak

Türkiye’de Temmuz 2016’daki darbe teşebbüsünün akabinde ilan edilen OHAL uygulaması, 2018’de sona erdi. 

Parlamenter sistemden, “Türk tipi başkanlık sistemi”ne geçişi öngören anayasa değişikliği OHAL şartlarında mecliste oylandı, halkoylamasına sunuldu. 

2018’deki parlamento ve cumhurbaşkanlığı seçimi de OHAL şartlarında gerçekleşti. 

Hükümet, OHAL yetkilerini Temmuz 2018’de 3 yıllığına uzattı. 2019 mahallî seçimleri de OHAL gölgesinde yapıldı.