Mutant virüs hızla yayılıyor! Aşılananlar yeniden hastalanabilir mi?

Dünyada Covid-19’a yakalanan bireylerin hangi corona virüs varyantıyla enfekte olduğu uzun müddet tam olarak tahlil edilmedi. Yalnızca birtakım ülkeler, kendi topraklarında hangi mutasyon çeşidinin yaygın olduğunu tespit etti. Bu süreçte iki mutasyon türevi öne çıktı: İngiltere ve Güney Afrika mutasyonları. Lakin mutasyondan bu ülkeler sorumlu değil. Yalnızca virüs cinslerini inceleyen ve tespit eden ülkeler oldular. Münasebetiyle kelam konusu virüs mutasyonları da bu ülkelerin isimleriyle tanımlanmaya başladı.

“Yoğunlaştırılmış dizileme” ismi verilen bir sistem sayesinde Aralık ayında evvel İngiltere ve akabinde Danimarka’da yaygın olarak görülen B.1.1.7 varyantının, birinci tespit edilen virüsten yüzde 70’e kadar daha süratli yayıldığı saptandı. Mutasyon geçirmiş bu virüs, ortalarında Almanya’nın da bulunduğu birçok ülkede de tespit edildi.

Aslında virüslerin mutasyon geçirmesi pek de ender bir durum değil. Bir virüste ortalama olarak her ay iki yeni varyant ortaya çıkabiliyor. Bununla birlikte, İngiltere’de tespit edilen mutasyonda, viroloji uzmanlarını bile hayrete düşüren tam 17 farklı genetik değişiklik tanımlandı. Üç mutasyon bilhassa dikkat çekiyor: Virüsün insan hücrelerine daha sıkı tutunmasını sağlayan N501Y’nin yanı sıra 69 ve 70’inci sıradaki aminoasitlerin silinmesi ve P681H mutasyonu.

MUTASYONLAR DAHA SÜRATLİ YAYILIYOR

Süratli yayılmanın nedeni, virüs yüzeyindeki başak (spike) proteinin bir kısmında küçük bir değişikliğin meydana gelmesi. Bu kopyalama kusurları nedeniyle, mutasyona uğramış virüs, orjinal koronavirüsten daha fazla çoğalabiliyor, iletilebiliyor yahut bağışıklık sistemini kandırabiliyor. Yayılma suratı bakımından daha tesirli olan bu yeni virüsün, mahallî yahut bölgesel olarak baskın varyantları da görülebiliyor.

Corona virüs hadiseleri arttıkça, yakın gelecekte daha fazla mutasyonun keşfedilmesi de kuvvetle beklenen görünüyor. Lakin bunların her vakit önemli olması gerekmiyor. Tıpkı biçimde virüsün süratli yayılması, İngiliz varyantının daha şiddetli Covid-19 olaylarına yahut daha yüksek vefat oranlarına neden olacağı manasına da gelmiyor. Şu ana kadar bunun bir ispatı yok. Bu nedenle koranavirüs bulaşmış olan kişi için, virüs varyantın fazla bir değeri yok aslında. Mutasyonun, şahsen hastalığın seyri üzerinde rastgele bir tesiri şimdi tespit edilemedi.

İYİLEŞENLER VE AŞILANANLAR TEKRAR ENFEKTE OLABİLİR

Güney Afrika’da geçen Ağustos ayından beri yaygın olarak görülen B.1.351 türevi de İngiltere’de görülen mutasyona benziyor ve ülkedeki olay sayılarının süratli artışından sorumlu tutuluyor. Son olarak Brezilya’da ortaya çıkan ve P.1 varyantı olarak isimlendirilen yeni mutasyonda da yeniden başak protein bünyesinde 17 değişiklik görülüyor. Fakat bu türevin en değerli farkı, İngiliz ve Güney Afrika varyantında keşfedilen N501Y mutasyonunun yanı sıra, sırf Güney Afrika türevinde tespit edilen E484K mutasyonuna da uğraması.

Brezilya varyantı birinci olarak geçen yıl, nüfusun dörtte üçüne yeni koronavirüsün bulaştığı Amazon eyaletinin başşehri Manaus’ta ortaya çıktı. Bunun sonucunda nüfusun büyük kısmının “sürü bağışıklığına” kavuştuğundan hareket edildi. Lakin yeni varyantın ortaya çıkmasıyla, buradaki olay sayıları son vakitlerde tekrar süratle arttı.

Bu, SARS-CoV-2 enfeksiyonu geçirip güzelleşen ya da koranavirüs aşısı yaptıran bireylerde, bedenin bağışıklık reaksiyonunun kâfi olmadığı manasına gelebiliyor. Yeni P.1 varyantı, bağışıklık sisteminden kaçmayı başarıyor. Başak proteininde böylesi bir bağışıklıktan kaçış mutasyonu olması durumunda, kimi antikorlar artık virüsü bağlayamaz ve nötralize edemez hâle geliyor. Böylelikle virüs, bağışıklık sistemini alt etmeyi başarıyor. Bu da şu manaya geliyor: Güzelleşen ve aşılananlara da, mutasyon nedeniyle tekrar virüs bulaşabiliyor.

MUTASYONLAR AŞININ AKTİFLİĞİNİ TEHLİKEYE ATAR MI?

Şimdiye kadar geliştirilen mRNA (mesajcı ribonükleik asit) aşılarının, bu yeni mutasyonlara karşı da tesirli olup olmadığı yahut aktiflik seviyesinin ne kadar olduğu şimdi kesin olarak araştırılmadı. Virüsü tanımak için en kıymetli faktör, “diken” de denilen başak proteinlerin bir kısmının değişip değişmediğinin tespit edilmesi. Bu dikenler değişirse, daha evvel insan bünyesinde oluşturulan antikorlar, koronavirüsü daha az tanıyarak nötralize etmekte zorlanıyor. Böylelikle aşının kollayıcı tesiri de zayıflıyor.

Mevcut duruma nazaran, BioNTech/Pfizer ve Moderna’nın geliştirdiği aşılar, İngiltere’de görülen B.1.1.7 mutasyonuna karşı da tesirli. Bu aşıların etken unsurları, tam da mutasyona uğrayan başak proteinlerine yerleşiyor.