Ortadoğu masrafı Pasifik’e kayacak

Mert İnan – Afganistan’da Taliban güçlerinin ülkeyi ele geçirmesi tüm dünyada telaşla izlenirken, Milletlerarası İlgiler Uzmanı İstanbul Kültür Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof.Dr. Hasan Köni, bundan sonraki olasılıkları Milliyet’e kıymetlendirdi. 

“ABD, Afgan Ordusu’nun birkaç saat içinde çökeceğini beklemiyordu” diyen Prof.Dr.Köni, Çin başta olmak üzere birçok ülkenin Taliban ile görüşme halinde olduğunu vurguladı. Prof. Dr. Köni, “Ancak Taliban ile ABD ortasında zımnî bir antlaşma ihtimalini de göz önünde bulundurmalıyız. ABD, Taliban’ı Tacik ve Uygurlar üzerinden Çin’e karşı kullanmak istemiş ve bu yüzden de Afganistan’dan çıkmış olabilir. Rusya ve Çin’in, Taliban’a askeri müdahalesi terörün kendi içlerine yönelmesi olacağından, iki ülke buna yanaşmaz. Taliban’ın, Pakistan ve Türk Cumhuriyetleri’ndeki çok uçlarla da kontakta olduğunun altını çizelim” dedi.

‘15 yıldır müddet gelen bir strateji’

ABD neden Afganistan’dan çekildi? Üstün güç bir ülkenin Taliban’a yenilmiş olması mümkün olabilir mi??

“ABD, 2008’den itibaren İsrail’in güvenliğine yönelik savaş harcamaları nedeniyle 6 trilyon harcadı ve ekonomik manada önemli sarsıntıya uğradı. Joe Biden, Ulusal Güvenlik ve Dışişleri Bakanlığı takımlarına Obama devrinde akil adamlar olarak bilinen isimleri yanına aldı. Dış siyasette, temkinli, saldırgan olmayan bir takımla yola devam ediyor. Biden, askeri harcamalara devam eder ve ABD askerleri farklı bölgelerde sıcak çatışmaların içinde olursa, ekonomik manada iflası görüyor. Lakin bu sorunun yalnızca bir boyutu. Amerikalılar W.Bush vaktinde bu yana Afganistan’dan çıkmak istiyordu. Usame Bin Ladin öldürüldükten sonra ‘Burada işimiz bitti’ denilmeye başlandı. Obama ve Trump da Ortadoğu’daki askeri masraflardan kurtulmak için bölgeden çekilmekten yanaydı. 15 yıldır süregelen çekilme stratejisini Biden hayata geçirmiş oldu.

ABD’nin Afganistan’daki toplam savaş masrafı 144 milyar dolar. Bundan sonraki amaçları Çin. Askeri ve dış siyaset masraflarını Çin’e karşı kullanmak istiyorlar.”

‘Yeni petrol alanları ortaya çıktı’

Ortadoğu ve İslam coğrafyasını sömürmek ABD için karlı bir proje değil mi? Neden bu stratejiden vazgeçsinler?

“Sömürgecilik artık ABD’nin askeri harcamalarını karşılamaya yetmiyor. Hatta Ortadoğu petrol gelirleri, ABD askeri masraflarının altında kalmaya başladı. Son 20 yılda Çin, savaş yapmadan yükselirken, ABD yalnızca savaş ve askeri harcamalarla yükselmeye çalıştı. Lakin sömürgeci de olsanız, savaş masrafları, dönüşü olmayan harcamalardır. Global iklim değişikliği Ortadoğu petrollerinin ehemmiyetini Rusya için de azalttı. Rusya’nın kuzeyindeki Arktik bölgede buzullar erimeye başlayınca yeni petrol alanları ortaya çıkmış oldu. Ortadoğu’daki petrole muhtaçlığı olan tek ülke Çin. Trump vazifeye geldiğinde amacına koymuştu. Biden ise büsbütün Çin’e döndü ve bundan sonraki süreçte Asya-Pasifik’te yeni planlamalara yöneleceği, Ortadoğu’yu terk edeceği görülüyor.”

‘ABD arkasında enkaz bırakan ülke’

nABD’nin ortaya çıkan imajlardan sonra imajı çizilmiş olmadı mı?  

“ABD, girdiği ülkelerden giderken, gerisinde enkaz bırakan bir ülkedir. ABD için bundan sonraki süreç imaj değil, Uzakdoğu ve Çin’in ekonomik hegamonyasını kırmak üzerine. Bu strateji için Japonya, Hindistan, Avustralya ve Vietnam’ı yanına çekerek Çin’i sıkıştırmak istiyorlar. Herkes, ABD’nin Afganistan’dan çekilmeyeceğini düşünüyordu. Fakat Ortadoğu’daki masrafın, Pasifik’te kullanılması planlanıyor. Lakin haklısınız Afganistan çıkarken, ikinci bir Vietnam olayı yaşayarak imajlarını zedelemiş oldular.”

Çin neden Taliban’a takviye iletisi verdi?

“Bunun en kıymetli nedeni jenerasyon projesi. Lakin bir öbür neden de Uygur Türkleri. Taliban’ın Müslüman Türk Cumhuriyetleri’ndeki İslami kümelerle âlâ alakalar içinde olduğu biliniyor. Çin’in Afganistan ile 91 kilometrelik hudut çizgisi kelam konusu ve bu hudut sınırı Uygur bölgesinde. Taliban’ın Uygurlar ile yakın alaka içine girmesi Çin’i terörün gayesi haline getirebilir. Ruslar da Tacikistan’da asker yığınağı yapıyor. Çin ve Rusya, Taliban’ın mülteciler ortasından ülkeye sızmasından korkuyor. Yol ve jenerasyon projesi için Çin’in bir ölçü yatırım yapacağı anlaşılıyor. Hindistan ise Pakistan’dan korktuğu için Taliban ile uygun geçinmeye çalışan ülkelerden. Pakistan istihbaratı aslında Taliban’ı kuran yapılardan biri. Bölgede her ülke Taliban ile çıkarları doğrultusunda mutabakat yeri arıyor.”

Memleketler arası İlgiler Uzmanı Prof. Dr. Hasan Köni son iki yıldır yaptığı değerlendirmelerde ABD’nin Afganistan’dan çıkacağına yönelik öngörülerde bulunmuştu.

‘AB ile ABD karşı karşıya gelebilir’

ABD’nin alandan çekilmesi Rusya’nın rol kapmasına neden olamaz mı?

* Pek çok kişi ABD’nin Girit başta olmak üzere Dedeağaç, Bulgaristan, Romanya, Gürcistan, Ukrayna üzere eski Sovyet hegamonya alanında konuşlanma ve Karadeniz’e çıkma stratejisini Rusya’ya endeskli olduğunu söylese de, asıl gaye Çin. ABD’nin yol ve jenerasyon projesinin güzergahına yerleşme önceliği var. Rusya artık yakın vakitte değerini yitirecek petrol ve gaz satan bir ülke pozisyonunda. Nükleer silahları hiçbir vakit kullanamayacağı da biliniyor. Çin’in imalat endüstrinde 600 milyondan fazla kişi yeralıyor. Teknoloji ve bilişimde sıçrama halindeler. ABD’nin yol ve jenerasyon projesine darbe vurması Şangay beşlisine vurması manasına geliyor. Problemin bir de Avrupa boyutu var. Almanya, İngiltere ve Fransa, ABD için Asya-Pasifik’te savaşmak Çin’i karşılarına almak istemiyorlar. Afganistan’da ortaya çıkan durum AB ile ABD’yi karşı karşıya getirebilir. Avrupa göçmen istilasından korkuyor.”

‘Askerimizi 1 Eylül’e kadar çekmeliyiz’

Türkiye Taliban ile alaka kurmalı mı? En çok merak edilen husus Kabil’deki Türk askerleri?

“Türkiye, bu noktada yalnızca batı dünyası ile Taliban ortasında arabulucu rolü oynayabilir. Türk askerinin Kabil Havalimanı’nda olması aslında S-400 yaptırımlarına karşı ABD’nin yumuşaması için öne sürülen bir argüman olarak göze çarpıyor. Türkiye, Taliban’a ‘dünyanın reaksiyonunu çekecek çok ve fanatik hareketlere girmekten kaçının, muhafazakar kalabilirsiniz lakin fanatikleşirseniz olmaz’ diyebilir. Lakin bunu dışında Türk askerinin bu saatten sonra Afganistan’da kalmasını gerektiren hiç bir durum yok. Kabil’de kalmak Taliban saldırısına uğramak manasına geleceğinden askerlerimizi 1 Eylül’e geri çekmeliyiz.”

‘Gizli bir mutabakata varılmış olabilir’

ABD’nin Afgan mülteciler konusunda Türkiye’ye baskısı var mı? Türkiye’yi mülteci kampına mı çevirmek istiyor?

“ABD yahut AB’nin 6 milyar dolar verip, ‘Afgan mülteciler Türkiye’de kalsın’ demesi mümkün değil. Türkiye’nin Afgan mülteci yükünü kaldırması için en az 100 hatta 150 milyar dolarlık bütçeye muhtaçlığı var. Afgan mülteciler konusunda ABD ile Türkiye ortasında bilmediğimiz saklı bir mutabakata varılmış olabilir. Lakin gelen Afganlar’ın içinde askerler olduğunu biliyoruz. Afganistan’dan kaçan Türkmen ve Özbekler’in bir kısmı Şii olsa da, daha özgür bir ortam istedikleri için İran yerine Türkiye’ye geliyor. İran’da 1 milyon Afgan mülteciyi almış durumda. Pakistan’daki sayının 2.5 milyon olduğu belirtiliyor. İran gelen Afganlar’ı Türkiye’ye yönlendiriyor.”

‘Taliban dış takviye için takiye yapıyor’

Taliban ıslahatlara girişeceğini söylüyor sizce samimi olma ihtimalleri var mı?

“Taliban ekonomik olarak yaşamak istiyorsa, ‘reform’ diye duyurduğu birtakım adımları atmak zorunda. Aksi halde hiç bir dış

takviye alamaz ve bu defa kendi içinde kaos yaşamaya başlar. Her darbeden sonra dışarıdan para gelir. Sistemi sadeleştirmek için ekonomik yardım koşuldur. Bizde ki darbelerden sonra da olan budur. ABD eliyle iktisat canlandırılmıştır. Zira yapının oturması istenir. Almanya ve ABD, yardımları keserse, Afganistan büsbütün çöker ve bu defa yönetemediğiniz  kaos durumu ortaya çıkar. Yönetemediğiniz kaos yeni savaş manasına gelir. Taliban yaşaması için samimi olmasa da takiye yapmak ve fanatik uygulamalara son vermek zorunda olduğunu biliyor.”