Öyle Birden Var Olmadı! Şu Ana Kadar Dünya’nın Geçirdiği 25 Önemli Dönüm Noktası

• 4,5 Milyar yıl evvel

Dünya, genç Güneş’in etrafını saran toz ve taş bulutlarından meydana gelmiştir. Bu taşların kimilerinin çarpışması sonucu Dünya yavaş yavaş şekillenmeye başlamıştı. Oluşan çekim kuvveti ile de etrafındaki öbür kayaları kendine çekerek oluşumunu tamamlamıştır. Ay da muhtemelen çok kısa bir mühlet sonra gezegen büyüklüğünde bir kaya modülünün Dünya’ya çarpmasıyla oluşan enkaz bulutundan meydana gelmiştir.

• 4-3,5 Milyar yıl evvel

Hayatın tam olarak ne vakit başladığı kimse bilmemektedir. Teyit edilen en eski fosil ise 3,5 milyar yıl öncesine ilişkin olan tek hücreli mikroorganizmalardır. Tahminen ömür bundan evvel de başlamış olabilir ancak büyük taşların hala yağmaya devam ettiği vakitlerde başlaması pek mümkün değil. Hayat, deniz tabanlarındaki ılık alkali deliklerde, açık denizde yahut karada başlamış olabilir. O yüzden birinci organizmaların neye benzediklerini bilmiyoruz.

• 3,4 Milyar yıl evvel

Bütün ömür yaşayabilmek için güce gereksinim duyar ve yeryüzündeki hayatın en büyük güç kaynağı Güneş’tir. Birtakım birinci mikroorganizmalar kolay molekülleri şekere dönüştürmek için güneş ışığının gücünü kullanabilecek biçimde evrilmişlerdir. Bu sürecin ismi fotosentezdir. Lakin günümüz yeşil bitkilerinin bilakis birinci fotosentez yapan organizmalar havaya oksijen üretmiyordu.

• 3 Milyar yıl evvel

Bugün itibariyle Dünya’nın yüzeyinde birkaç düzine kaya levhası mevcuttur. Bazen bu levhalardan biri oburunun altına sürüklenerek gezegenin erimiş çekirdeğinde yok olur. Bu süreç levha tektoniğidir ve yaklaşık 3 milyar yıl evvel başladığı varsayılmaktadır. Levha tektoniğinin birinci meydana gelmesiyle Dünya’nın birinci kıtası olan “Ur” süperkıtası oluşmuştur.

• 2,4 Milyar yıl evvel

Dünya tarihinin birinci yarısında neredeyse havada hiç oksijen yoktu. Daha sonra günümüzdeki yeşil bitkiler üzere birtakım bakteriler güneş ışığını kullanarak karbondioksit ve suyu, şekere dönüştürmeye başladı. Ve bunu yaparken atmosfere oksijen salımına başladılar ve bugünkü oksijen zengini olan atmosferimizi oluşturdular. Fakat bu birinci oksijen salımı havadaki sera gazı tesiri yaratan metan gazının azalmasına yol açarak dünyanın “Kartopu Dünya” halini almasına sebep olmuş olabilir.

• 2-1 Milyar yıl evvel

Birinci organizmalar, bugünkü bakterilere benzeyen kolay hücrelerdi, lakin kimileri sonradan daha da karmaşıklaştı. Bu “ökaryotlar”, hücrelerinin içinde bir çok özel ekipman geliştirdiler. Ayrıyeten sosis biçimli mitokondri isimli objeler yeni güç kaynağı olarak kullanılmaya başlandı. Vaktinde bağımsız yaşayan bir bakteri olan mitokondri, endosimbiyoz denilen bir süreçte soğurulmuştur. Gördüğünüz bütün hayvan ve bitkiler birer ökaryottur.

• 1,2 Milyar yıl evvel?

1,8 milyar ile 800 milyon yıl ortası fosil kayıtlarının sıkıcı olduğu bir periyottu ve bu periyoda “Sıkıcı Milyar” deniliyor. Lakin art planda birçok şey gerçekleşiyordu. Bunlardan biri de seksin birinci kez bu vakitte evrilme mümkünlüğüdür. Neden ve ne vakit gerçekleştiği kesin olmasa da kimi organizmalar basitçe ikiye bölünmeyi bırakıp daha karmaşık olan seksle üremeye başladılar. Ancak 1,2 milyar yıl önceye dayandığı kesin olan şey ise kırmızı alg fosillerinde seksle üreyen spor hücrelerinin bulunduğuydu.

• 1 Milyar yıl evvel?

Birinci sefer, hayat tek hücrelilerden oluşmuyordu. Günümüz hücreleri bir grup kurarak ağız, uzuvlar ve duyu organları üzere büyük organizmaları oluşturuyorlar. Bunun ne vakit gerçekleştiği kesin olmasa da büyük organizma fosillerinin geçmişi 2,1 milyar yıl önceye dayanıyor. Lakin bunlar yalnızca bakteri kolonileri de olabilir. Organizmaların farklı grupları muhtemelen çok hücreliliğe birbirinden bağımsız evrildi ve bitkilerde bu süreç hayvanlardan evvel gerçekleşti.

• 850-635 Milyon yıl evvel

Dünya, 200 milyon yıl içinde iki defa donmuştur. Buz katmanı kutuplardan ekvatora kadar çok geniş bir alanı kaplamış olabilir. İkinci Kartopu devri birinci karmaşık hayvanların evrimini tetiklemiş olabilir. Birinci karmaşık organizmalardan olan Ediacaranlar bu periyotta ortaya çıktı.

• 535 Milyon yıl evvel

Hayvanların evrimi sonrası, evrimde iki büyük sıçrama yaşandı. Kambriyen Patlaması’nda günümüz hayvan kümelerinin neredeyse tamamı onlarca milyon yıl içerisinde görülmeye başlandı. Sert kabuğu olan hayvanların kısmen daha düzgün fosilleşmesi sebebiyle bu periyot, bir “patlama” manzarası veriyor olabilir. 489 milyon yıl evvel Büyük Ordovisiyen Biyoçeşitlendirme Olayı devrinde, her hayvan kümesi genişledi.

• 465 Milyon yıl evvel

Kimi hayvanlar karaya çıkmaya 500 milyon yıl önce cesaret ettiler ancak bunlar kısa müddet ziyaretlerden ibaretti. Bunun ziyaretleri tahminen de yumurtalarını avcılardan müdafaa maksadıyla yapıyorlardı. Bitkiler karaların birinci daimi yerleşimcileri oldular. Birinci kara bitkileri yeşil alglerin akrabalarıydı ama sonra süratlice çeşitlendiler.

• 460-430 Milyon yıl evvel

Ordovisyen Devri hayatın çokça geliştiği vakitlerdi. Lakin periyodun sonuna yanlışsız yeryüzü soğudu ve buz kitleleri kutuplardan yayılmaya başladı. Akabinde gelen buz çağına, And Dağları ve Sahra Çölü’nde bulunan ispatlar sebebiyle Andean-Saharan ismi verildi. Bu dondurucu soğuk en büyük ikinci toplu yok oluşa sebep oldu: Ordovisyen-Silüryen Yok Oluşu. Birçok ömür formu hala denizlerde yaşıyordu ve deniz canlılarının %85’inin soyu tükendi. Bunun akabinde balıklar daha yaygın hale geldi.

• 375 Milyon yıl evvel

Bitkilerin karada yerleşiminden sonraki adım hayvanların sudan dışarı taşınmasıydı. Böcekler 400 milyon yıl evvel civarlarında ilk defa karaya çıktılar. Çabucak sonrasında büyük omurgalı, semendere misal bir balık olan Tiktaalik, böcekleri takip etti. Tiktaalik üzere balıkların zamanla dört uzuvu gelişti ve amfibilere, sürüngenlere ve memelilere öncülük ettiler. Tahminen de bu periyotta sudan çıkmaları olumlu bir gelişmedir. Zira birkaç vakit sonra Geç Devoniyen Yok Oluşu’nda, bir çok deniz cinsinin soyu tükenmiştir.

• 320 Milyon yıl evvel

Birinci sürüngenler ortaya çıktığında, Dünya, Geç Paleozoik Buz Devranı denilen bir periyodun içindeydi. Sürüngenler, semender gibisi amfibilerden evrilmişlerdir. Cetlerinin tersine, pullu derileri vardır ve sert kabuklara sahip olduğundan yumurtalarını suya bırakmak zorunda değillerdir. Bu avantajlar sayesinde kısa vakitte dominant kara hayvanları haline geldiler. Sanılanın tersine bir dinozor olmayan sürüngen gibisi Dimetrodon’un uzunluğu yaklaşık 4,5 metre ulaşmıştır.

• 300 Milyon yıl evvel

Son defa, Dünya’daki bütün kıtalar bir ortaya gelip tek bir büyük süperkıtayı oluşturdular. Pangea olarak bilinen bu kıta, Dünya’nın tamamını kaplayan Penthalassa isimli okyanusla çevriliydi. 175 milyon yıl öncesine kadar süren bu oluşum sonraki onlarca milyon yıl içinde ayrılmaya ve bildiğimiz günümüz kıtaları oluşmaya başladı.

• 252 Milyon yıl evvel

Sürüngenlerin çoğaldığı bu devirde Dünya üzerindeki hayat tahminen de en şiddetli meydan okumayla karşılaştı. Permiyen Yok Oluşu, gezegen tarihindeki en berbat toplu yok oluştur. Deniz ve kara çeşitlerinin yaklaşık yüzde 96’sının soyu tükendi. Bu olayın arkasındaki nedenden tam emin olunmasa da günümüz Sibirya volkanik taş toprağını oluşturan büyük volkan patlamaları bu yok oluşa neden olduğu düşünülüyor. Bu olaylar sonucunda birinci dinozorlar evrilmiştir.

• 220 Milyon yıl evvel

Dinozorların yayıldığı ve çeşitlendiği bu periyotta, birinci memeliler evrildi. Memelilerin ataları Cynodont isimli sürüngenlerdi. Yüz görünümleri biraz köpeklere benzeyen bu canlıların kürk yahut kılları olma mümkünlüğü vardır. Birinci memeliler üzere Morganucodon, küçük boyutlu fareye benzeyen ve geceleri faal olan canlılardı.

• 201 Milyon yıl evvel

Dinozorlar karada güzelce yayıldılar. Denizde ise İhtiyozor ismi verilen dev sürüngenler en değerli avcılardan oldular. Daha sonra ise yeni bir felaket çıkageldi. Triyasik Yok Oluşu’nun nedeni bilinmiyor lakin bu olay sırasında canlı tiplerinin yaklaşık %80’inin soyu tükendi. Sonrasında ise karada dominant olan dinozorlar devasa boyutlara ulaştı. Bilinen en büyük tür yaklaşık 59 ton yükü ile Dreadnoughtus schrani’dir

s53.photobucket.com

• 160 Milyon yıl evvel

Kuşlar tüylü dinozorlardan evrildiler. Günümüz kuşları aslında, gaga yerine burna kanat yerine kollara sahip olan Velociraptor’dan evrilmişlerdir. En bilindik birinci kuş, Archaeopteryx 150 milyon yıl evvel yaşamıştır. Lakin geçtiğimiz yıllarda, Çin’de, daha erken devirlere ilişkin olan Xiaotingia ve Auromis fosilleri bulundu.

• 130 Milyon yıl evvel

Bu kulağa biraz garip gelebilir ancak çiçekler daha yakın devirlerde ortaya çıkmışlardır. Bitkiler yaklaşık 465 milyon yıldır karadadırlar ancak bu müddetin 2/3’ünden fazlasında çiçekler ortaya çıkmamıştır. Çiçekli bitkiler ortaya çıkması dinozor çağının ortalarına denk gelir. Çimenler ise çok daha sonra ortaya çıkmışlardır. En eski çimen fosilleri 70 milyon yıl öncesine aittir ve bu vakitten biraz vakit evvel evrilmiş olabilirler.

• 65 Milyon yıl evvel

Devasa bir metorit Meksika’nın olduğu bölgeye 65 milyon yıl önce çarptı. Patlama çok şiddetliydi fakat daha sonra gerçekleşen uzun devirli tesirleri daha da berbattı. Tozlar, atmosferin üst katmanlarına kadar çıktı ve güneş ışınlarını engelledi. Akabinde oluşan soğuk ve karanlık, beşinci ve son yok oluşa neden oldu. Dinozorlar en bilindik kayıplardı lakin Teruzorlar ve büyük deniz sürüngenlerinin de soyları tükendi.

• 60-55 Milyon yıl evvel

Dinozorların yok oluşundan çabucak sonra memeliler, insanlarda da olduğu üzere yavrularını plasenta yardımıyla rahimlerinde besleyip gelişebilme yeteneğine evrildiler. Sonrasında öncül plasentalı memelilerden birinci primatlar evrildi. Bu primatlar sonradan maymunlara, kuyruksuz iri maymunlara ve insanlara evrildi. Lakin birinci olanlar küçük canlılardı. Bilinen en eski primat olan Archicebus achilles, 30 gramdan fazla değildi. Asya’da sıcak ve nemli yağmur ormanlarında yaşıyorlardı.

• 32-25 Milyon yıl evvel

Bitkiler yüz milyonlarca yıldır güneş ışığını kullanarak fotosentez süreciyle meşgullerdi. Fakat bazı bitkiler bize daha yakın bir vakitte bu süreci daha uygun yapabilmenin bir yolunu buldular. C4 fotosentezi yapan bitkiler olağan bitkilere nazaran daha sıkıntı şartlarda bile fotosentez sürecini gerçekleştirebiliyorlar. Günümüzde bilim insanları çoğalan nüfusun besin muhtaçlığını karşılayabilmek için pirincin C4 fotosentezini kullanabilmesi sağlayacak çalışmalar yürütmektedir.

• 13-7 Milyon yıl evvel

Birinci kuyruksuz iri maymunlar 25 milyon yıl önce Afrika’da ortaya çıktı. Sonra bir noktada bu grup ayrılarak, beşerler, şempanzeler, goriller ve orangutanların ortaya çıktı. Tam olarak ne vakit gerçekleştiği kesin olmamakla birlikte bu ayrımlar sayesinde bilinen en eski hominid olan Sahelanthropus tchadensis 7 milyon yıl evvel ortaya çıktı.

• 200 Bin yıl evvel

Tipimiz yani Homo sapiens, şaşırılacak derecede çok gençtir. Son bir milyon yılın sadeceson 5’te 1’lik kısmında var olduk. Bu müddette, cinsimizin çıkış yeri olan Afrika’dan, bütün kıtalara ve hatta uzaya kadar ulaştık. Faaliyetlerimiz tahminen de altıncı yok oluşa ve en süratli iklimsel değişime ortam hazırlıyor. Buna karşın Dünya tarihinde yaşananları bir ortaya getirip anlayabilen tahminen de tek çeşidiz.