VakıfBank Kültür Yayınları’nın yayımladığı “Özgürlüğün Tarihi Üzerine İki Deneme” ismindeki yapıtta, İngiliz tarihçi Lord Acton toplumsal …
VakıfBank Kültür Yayınları’nın yayımladığı “Özgürlüğün Tarihi Üzerine İki Deneme” ismindeki yapıtta, İngiliz tarihçi Lord Acton toplumsal hürriyetin gelişimini inceliyor. Acton kitapta, Julius Caesar, Aristoteles, Sokrates, Platon, Herakleitos, Cicero ve Locke üzere daha onlarca isme atıfta bulunarak, tarihi olaylardan örneklerle özgürlük kanısının köklerine iniyor.
VakıfBank Kültür Yayınları’nın (VBKY) Türkçe’de birinci defa okurla buluşturduğu “Özgürlüğün Tarihi Üzerine İki Deneme” isimli kitap, İngiliz tarihçi ve siyaset adamı Lord Acton’ın “Antikçağda Özgürlüğün Tarihi” (1877) ile “Hıristiyanlıkta Özgürlüğün Tarihi” (1878) isimli iki denemesinden oluşuyor. Türkçe çevirisini Ahmet Fethi Yıldırım’ın yaptığı kitapta Acton, yüzyıllar boyunca gelişen ve dönüşen özgürlük fikrini tarihi anekdotlarla kıymetlendiriyor.
En yüksek siyasal maksat
Acton’a nazaran özgürlük, yüksek siyasal bir emelin aracı değildir, kendisi en yüksek siyasal maksattır. “İyi bir kamusal idare için değil, sivil toplumun ve özel ömrün en yüksek amaçlarının peşinden giderken güvenlik için gereklidir” diyen Acton, kitapta anlatmaya özgürlük fikrinin Atina’da doğduğunun bilgisiyle başlıyor. Acton, şöyle devam ediyor: “Ulusların barbarlıktan ve yabancıların pençesinden kurtulmakta olduğu, insanları siyaset ilgisinden ve bilgisinden mahrum bırakan aralıksız varoluş gayretinin onları bir tas çorbaya doğuştan gelen haklarını satmaya istekli ve vazgeçtikleri hazineden bihaber kıldığı uzun orta periyotlarda, özgürlük çok derecede kesintiye uğradı.”
Aristokratların yükselişi
Acton, bir ülkenin hakikaten özgür olup olmadığına karar vermek için en kesin ölçünün, azınlıkların sahip olduğu güvenlik hakları olduğunu söylüyor. Bu tariften yola çıkarak özgürlük, inancın temel şartı ve koruyucusu. Acton bu türlü söylüyor. Milattan 600 yıl evvel mutlakıyetin sınırsız bir hâkimiyete sahip olduğunu ve Doğu’da rahiplerin ve orduların değişmeyen nüfuzuyla desteklendiğini belirten Acton, çabucak sonra yaşananları özetliyor: Eğitimli müfessirler gerektiren kutsal kitapların bulunmadığı Batı’da ruhban sınıfı üstünlük kazanamadı… Hükümdarlar devrildi, onların yetkilerine aristokratlar sahip oldu. Dahası, nesiller boyunca sınıfın sınıfa acımasız egemenliği, zenginin fakiri, âlimin cahili ezmesi devam etti.
Tiranların doğuşu
Antik Yunanlar periyodunda kentlerde yaşayanlar eziyetten kurtulmak için güç kullanmaktan çekinmeyen farklı kuvvetlere sığındı. Lakin bu deva, berbatlığa yeni bir boyut kazandırdı. Action, “Tiranlar, 14’üncü yüzyılda kendilerini İtalyan kentlerinin efendileri yapanlar üzere çoğunlukla şaşırtan yetenekleri ve meziyetleri olan insanlardı; eşit maddelerle ve iktidar paylaşımıyla teminat altına alınan haklar hiçbir yerde yoktu… Öbür kentler üzere ayrıcalıklı bir sınıf tarafından ezilen ve şaşkına çevrilen Atina şiddetten sakındı ve Solon’u kanunları gözden geçirip düzeltmekle görevlendirdi” diyor. Yunanların bilimin keskin ışığına geçişi ise Perikles’in çağında yaşandı.
Feodal tertibin çöküşü
İlkçağ toplumunu etkileyen paganizm ruhunun, kilisenin ve devletin ortak tesiri olmadan kovulamayacağını tabir eden Acton, devlet ile kilise birliğinin zarurî olduğuna dair üniversal anlayışın Bizans despotizmini doğurduğunu söylüyor. Akabinde da evvel hükümdarların hâkimiyeti, sonra da ruhban sınıfının yükselişi geldi. Her şey iç içe geçerken feodalizm, toprağı her şeyin ölçüsü ve efendisi yaptı. Acton, “… Böylelikle toprak ağasının gücü, bireyin özgürlüğünden ve devletin otoritesinden üstün oldu… Beşerler toprak sahibi sınıfın yeterli niyetine bağımlı olmadan geçimini sağlamanın bir yolunu bulunca, toprak sahibi ehemmiyetini yitirdi ve menkul kıymet sahipleri kıymet kazanmaya başladı. Kent halkı sırf baronların ve din adamlarının denetiminden kurtulmakla kalmadı, kendi sınıfları ve çıkarları için devletin komutasını ele geçirmeye de çabaladı” kelamlarını kaydediyor.
Lord Acton kimdir?
19’uncu yüzyıl İngiliz niyet tarihinin değerli isimlerinden Lord Acton, 1834’te Napoli’de doğdu. Alman, İtalyan ve İngiliz aristokrasisine mensup Katolik bir ailenin ferdiydi, özel eğitim aldı, ayrıyeten Münih’te ilahiyat, ideoloji ve tarih okudu. Lordlar Kamarası’nda vazife yaptı, başbakan William Gladstone’a danışmanlık hizmetinde bulundu. Gazeteci, editör ve muharrir olarak uzun yıllar boyunca yazı hayatını sürdüren Acton, Batı Avrupa’nın tamamına vâkıf bir konumda, ayrıcalıklı bir entelektüel mesleğe sahip oldu. Kraliçe Victoria’dan, Oxford, Cambridge ve Münih üniversitelerinden onursal mükafatlar alan Acton, 1902’de Bavyera’da hayatını yitirdi. Acton’ın VBKY’den “Özgürlüğün Tarihi Üzerine İki Deneme” ile “Tarih Üzerine Bir Ders” isimli kitapları yayımlanıyor.
BEYAZ HABER AJANSI (BHA)