Pandemi Evden Çalışmayı Kalıcı Hale Getirdi: Yeni Sistem Çalışanın Hakkını Sömürüyor mu?

Pandemi nedeniyle Türkiye genelinde binlerce şirket, beyaz yakalı çalışanları için “evden çalışma”yı kalıcı hale getirdi. Lakin “evden çalışma” uygulaması, konutlarını ofise çevirmek zorunda kalan çalışanlar için önemli hak kayıplarını da beraberinde getiriyor. Şirketler bu devirde maliyetlerinde önemli düzgünleşme sağlarken, çalışanların üzerine bindirilen internet, elektrik ve fazla mesai üzere ek yükler her geçen gün artıyor. Uzmanlar, pandemi nedeniyle giderek yaygınlaşan “evden çalışma” konusunda yeni bir iş hukukuna gereksinim olduğunu söylüyorlar.

DW Türkçe’den Aram Ekin Duran’ın haberine nazaran, Geçtiğimiz günlerde Türkiye’nin en büyük holdingi olan Koç Holding, yaklaşık 100 bin çalışanı içerisinde 35 bin ofis çalışanının bundan sonra büsbütün meskenden çalışacağını duyurdu. Koç Holding’den sonra, Sabancı Grubu’na bağlı Türkiye’nin en büyük 5. özel bankası Akbank da konuttan çalışmayı kalıcı hale getireceğini açıkladı. Memleketler arası danışmanlık ve kontrol hizmetleri şirketi EY’nin Türkiye Danışmanlık Hizmetleri Kısım Lideri Gökhan Gümüşlü, kriz periyodunda ortaya çıkan “evden çalışma” zorunluluğunun artık çalışma hayatında “yeni normal” haline geldiğini söylüyor.

Bu süreçte çalışanların iş ve özel hayatlarının dengelenmesinin kıymetli bir sorun haline geldiğine işaret eden Gümüşlü, “Çoğumuzun konutu uzaktan çalışmaya uygun tasarlanmış değil. Ayrıyeten çocukların konutta olması, internet teması ve uzun çalışma saatleri ile insanların hiç sosyalleşememesi yaşanan zorlukların başında geliyor” diye konuşuyor.

Milletlerarası insan kaynakları idaresi danışmanlığı hizmeti veren Mercer’in Türkiye CEO’su Dinçer Güleyin de, Eylül 2020’de gerçekleştirdikleri ‘Ücret Artışı ve Yan Haklar Trendleri Araştırması’na nazaran, şirketlerin yüzde 54.9’unun evden/uzaktan çalışmayı kalıcı hale getirmeyi düşündüğünü kaydediyor.

Türkiye’de kimi şirketlerin çalışanlarına laptop, cep telefonu, online eğitim, ofis mobilyası üzere ek dayanaklar sunabildiğini lisana getiren Güleyin, şunları söz ediyor: 

Meskenden çalışma uygulaması, çalışanları uzun mesai saatlerine mahkum ederken, şirketlere ise önemli bir tasarruf imkanı yaratıyor. Toplumsal siyasetler uzmanı Doç. Dr. Aziz Çelik, “Yol açısından, yemek sarfiyatları açısından, ofis masrafları açısından, ofis kiraları açısından şirketlere kıymetli ölçüde avantaj sağladığını söyleyebilmek mümkün” diyor.

Şirketlerin tasarruf ettiği bu maliyetleri çalışanların üstlenmek zorunda kaldığına dikkat çeken Çelik, “Uzaktan çalışma sırasında çalışanların kullanacakları donanımlar, bilgisayarlar yahut öteki ek aygıtlar, meskenlerinde kullanacakları internet ve gibisi masraflar şu anda emekçiler tarafından karşılanıyor” diye konuşuyor.

İş arayanlarla patronları bir ortaya getiren dijital platform uygulaması “24 Saatte İş” tarafından gerçekleştirilen bir araştırma ise, Türkiye’de meskenden çalışma süreci ile ilgili çalışanların görüşlerine ışık tutuyor.

Araştırmaya katılanların yüzde 61’i meskenden çalışmaktan şad olmadığını söylerken, yüzde 65’i ise konuttan çalışırken işe odaklanma sorunu yaşadığını belirtiyor. Araştırmaya katılanların yüzde 79’u ise mesai diye bir kavramın kalmadığını belirtiyor. Bu süreçte konut ve iş hayatının birbirine karıştığını söyleyenlerin oranı ise yüzde 71 oldu.

Türkiye’de 4857 sayılı İş Kanunu’nda 2016 yılında yapılan değişiklikle “uzaktan çalışma” koşulları belirlenmiş durumda. Lakin özel kesimde birçok şirketin kelam konusu yasal çerçeveye uymadığı belirtiliyor. Çalışma hayatı uzmanı avukat Dr. Murat Özveri, meskenden çalışmanın Türkiye’de uygulanış biçiminin maddelerde çizilen çerçeveye uymadığını söylüyor.

Şu anda Türkiye’de meskenden çalışmayı kalıcı hale getiren şirketlerinin neredeyse tamamının İş Kanunu’nda belirlenmiş ‘çalışma süreleri’ne dair emredici maddelere karşıt hareket ettiğini söz eden Özveri, şunları söylüyor:

“Evden çalışma” uygulamasında, uzun çalışma saatleri dışındaki en kıymetli sorun ise giderek kabaran internet ve elektrik faturaları olarak sıralanıyor. Meskenden çalışanlar, faturalarında aylık 100-300 TL ortasında değişen ölçülerde ek yüke katlanmak zorunda kalıyor. Meğer maddelere nazaran, meskenden çalışma sırasında patronlar çalışma araç gereçlerini çalışana sağlamakla yükümlü bulunuyor.

Patronun bilgisayar, internet paketi, elektrik ve doğalgaz üzere güç ihtiyaçlarını sağlamakla yükümlü olduğunu kaydeden Dr. Özveri, “İşveren bu maliyetleri meskenden çalışmada çalışana yükleyemez. Yüklemesi, yasaya alışılmamış bir uygulamadır” diyor.

Avukat Özveri, çalışanların hak kayıpları konusunda Bölge Çalışma Müdürlüklerine başvurarak şikayet hakkını kullanabileceğini söylüyor. Çalışanların iş kontratına muhalif biçimde çalıştırılmaları münasebeti ile iş kontratını sona erdirip kıdem tazminatını isteyebileceğini lisana getiren Özveri, “Ancak ne yazık ki bunun dışında emekçiye yönelik yasaya alışılmamış patron uygulamalarına karşı şu anki mevzuat içerisinde yapılabilecek bir şey yok” diye konuşuyor.

Uzmanlara nazaran, devletin ve şirketlerin bir an evvel meskenden çalışma kaidelerine ait hak kayıplarını telafi edecek düzenlemeleri hayata geçirmesi gerekiyor. Yasal düzenlemelerin kâfi olmaması nedeni ile çalışanların her geçen gün hak gasbı ile karşı karşıya kaldığını vurgulayan Doç. Dr. Aziz Çelik, şöyle konuşuyor: