Pandemi kadar tehlikeli bir kavram: Aşı milliyetçiliği

Aşının geliştirilmesi için bilim insanları ortasındaki milletlerarası işbirliği kritik bir değer taşıyor. Buna rağmen, ülkeler ortasındaki zayıf iş birliği de pandeminin sonlandırılmasında tüm dünya için büyük bir mahzur oluşturuyor. Üstelik aşı eşitliğinin, dünyanın her yerindeki insanları koruyacağı ve toplumların Covid-19 salgınıyla baş etmesine yardımcı olabileceğinin altı her seferinde değerle çizilirken…

Şu an dünya nüfusunun yüzde 16’sını oluşturan güçlü ülkeler, üretilen aşının yüzde 60’ını satın almış durumda. Bu ülkelerin birden fazla, sürü bağışıklığı oluşturmak için yetişkin nüfusunun yüzde 70’ini yıl ortasına kadar aşılamayı planlıyor. Lakin, aşıların tüm insanlara ulaşmasını sağlamak için Dünya Sıhhat Örgütü (DSÖ) tarafından oluşturulan COVAX planı, düşük gelirli ülkelerin nüfusunun yüzde 20’sini aşılamaya yetecek kadarını bile satın almakta zahmet çekiyor.

Aşı milliyetçiliği yalnızca ahlaki açıdan kabul edilemez bir durum olmakla kalmayıp birebir vakitte epidemiyolojik olarak beraberinde sıkıntılar da getirebilir. Sürü bağışıklığı ile pandemiyi durdurma gayesine ulaşmak hayal olabilir. Aşıların sonlu ve az sayıda tedarik edilebiliyor olması ya da çok talep durumu, bu noktada salgının gidişatını olumsuz etkileyebilir.

AŞI MİLLİYETÇİLİĞİ PANDEMİYİ DERİNLEŞTİREBİLİR

Aşılar daha deneme basamağındayken ve onay bile alınmadan evvel kimi güçlü ülkeler, kendi vatandaşlarının aşıya erişimini garantilemek için aşı üreticileriyle önalım muahedeleri yaptı. Yaklaşık 8 milyar insanın yaşadığı dünyamızda, bu türlü muahedeler yüzünden üretilen aşıların, varlıklı ülkelerin dışında erişilemez hale gelmesinden telaş ediliyor.

DSÖ de mevzuyla ilgili olarak, aşı milliyetçiliğinin pandemiyi derinleştirebileceği ikazında bulundu. Geçtiğimiz aylarda, DSÖ Genel Yöneticisi Tedros Adhanom Ghebreyesus, sonlu dozdaki aşının adil bir halde paylaşılmasının her ülkenin çıkarına olduğunu belirtmişti. Bunun üzerine aşıların varlıklı ve fakir ülkeler ortasında eşit bir biçimde dağıtılması için de DSÖ tarafından COVAX planı oluşturuldu. COVAX kapsamında önümüzdeki yıl ortasına kadar en az 2 milyar doz aşının, düşük ve orta gelirli ülkelere dağıtılması hedefleniyor. 

BU DURUM ASLINDA YENİ DEĞİL

The Indian Express’te yayımlanan bir yazıya nazaran; Covid-19 aşılarına evvelce ulaşma eforu yani ‘aşı milliyetçiliği’, aslında yeni bir durum değil. 2009 yılında H1N1 grip (domuz gribi) salgını sırasında da emsal bir durumla karşı karşıya kalınmıştı. O periyot aşıyı bulan birinci ülke olan Avustralya, ihracatı engellerken varlıklı ülkelerden kimileri birçok ilaç şirketi ile önalım mutabakatları yapmıştı. Daha sonra H1N1 salgını gerilemeye başladığında, gelişmiş ülkeler yoksul ülkelere aşıları bağışlamayı teklif etmişti. Lakin günümüzde yaşanan Covid-19’un, H1N1’den daha ağır olduğu göz gerisi edilmemeli.

EN BÜYÜK RİSK: AŞIYA DİRENÇLİ VARYANTLAR

Ghebreyesus, Foreign Policy’de yayımlanan makalesinde dünya nüfusunun çoğunluğunun aşılanmamasının, yalnızca hastalık ve ölümlerin sürmesiyle kalmayabileceğini, yeni virüs mutasyonlarının oluşmasını da beraberinde getirebileceğine dikkat çekiyor. Ayrıyeten Ghebreyesus’a nazaran denetim altına alınamayan yayılma, daha bulaşıcı varyantların oluşmasına sebep olarak hadiselerde ani artışlara yol açabilir. Bu da daha süratli bulaşma, daha fazla insanın enfekte olması ve hayatını kaybetmesi demek.

Ghebreyesus, yazısında daha da can sıkıcı olanın ise yeni mutasyonların aşıya dirençli olma ihtimali olduğunu belirtiyor. Zira Brezilya ve Güney Afrika varyantları karşısında aşıların daha etkisiz olduğuna dair ispatlar şimdiden çıkmaya başladı. Aşılar virüsün birinci halini temel alıyor fakat yeni virüsler daima evrim geçiriyor. Bu yeni varyantlar, virüsün birinci halini atlatmış bireylere de bulaşabilir. Birebir vakitte virüsün daha öldürücü hale gelmesi de kelam konusu ve ölümcüllük düzeyinin azıcık artması bile bir felaket tesiri yaratabilir.

GÜÇLÜ ÜLKELER DE EKONOMİK ZİYANA UĞRAYACAK

Artan aşı milliyetçiliği hem toplumsal hem de ekonomik açıdan olumsuz bir tesir yaratıyor. Ghebreyesus, bu türlü giderse korunmasız ve aşılanmamış toplulukların, salgının ikincil tesirlerinden ötürü kasvet yaşamaya devam edebilecekleri görüşünde. Ayrıyeten devam eden kısıtlamaların da ekonomik açıdan çöküşe neden olabileceğini ve bu nedenle daha fazla insanın yoksulluğa düşmesi ve vefat oranlarının yükselmesinin de kelam konusu olabileceğini belirtiyor.

Memleketler arası Ticaret Odası’nın yaptığı bir araştırmaya nazaran de varlıklı ülkelerin tüm vatandaşları aşılanırken fakirlerin göz gerisi edilmesi, güçlü ülkelerin ekonomik faaliyetlerinde 4,5 trilyon dolarlık bir ziyana yol açabilir. 

Aşı milliyetçiliği global halk sıhhati unsurlarına ters olsa da milletlerarası kanunlarda önalım mutabakatlarını engelleyen bir karar bulunmuyor. Lakin aşı üretimini artırmak ve dağıtımını genişletmek için çeşitli adımların atılması mümkün.

TÜRKİYE COVAX’TE VAR MI? 

Dünya Sıhhat Örgütü’nün oluşturduğu milletlerarası aşı kümesi COVAX’a (Covid-19 Aşıları Global Erişim Programı) üye 190 ülke bulunuyor. Türkiye bu ülkeler ortasında yer almıyor.

Bu haberdeki bilgiler ve ayrıntılar Tedros Adhanom Ghebreyesus’un 2 Şubat 2020 tarihli Foreign Policy’de yayımlanan “Vaccine Nationalism Harms Everyone and Protects No One” başlıklı makalesinden ve Abhishek De’nin 23 Ağustos tarihli The Indian Express’te yayımlanan “Explained: Vaccine nationalism, and how it impacts the Covid-19 fight” başlıklı yazısından derlenmiştir.