RTÜK Başkanı Şahin’den ‘yalan haber’ açıklaması!

RTÜK Lideri Ebubekir Şahin, Geleneksel medya bağlamında tartışılan “yalan haber” konusu, yeni medyanın tesirini arttırmasıyla, daha büyük bir sorun haline geldi.” dedi.

Şahin, “Bu problemle ilgili global ve ulusal seviyede önemli tartışmalar yürütülmekte. Hakikaten 2018’de MIT (Massachusetts Institute of Technology)’den bir küme bilim beşerinin yaptığı çalışmaya nazaran, Twitter’da yalan/yanlış bir paylaşımın 1500 bireye ulaşma oranı, hakikat bir paylaşımdan 6 kat daha fazla. Dikkat çeken bir başka tespit ise, kullanıcılar ortasında yalan/yanlış bir paylaşımı retweet etme oranının, gerçek bir paylaşıma nazaran yüzde 70 daha fazla olduğu tarafında. Gerçek olmayan bilgilerin, ağır bir halde paylaşılması konusunda “en cazip” alan ise siyaset.” açıklamasında bulundu.

Ebubekir Şahin’in, “Yalan haber gerçekliğin yerini yok eder” başlıklı yazısı şöyle:

“Özellikle toplumsal medyada üretilen ve süratle yayılan palavra haberler, bir güvenlik sorunu olarak da tartışılırken, devletler palavra haber terörüne karşı önlemler almaya çalışıyor. Hatırlanacağı üzere Brexit sürecinde İngiltere’de, Donald Trump’ın başkanlık seçimlerinde ise ABD’de Cambridge Analytica tartışması, gündeme damgasını vurmuş, seçimleri manipüle etmek ismine insanların özel bilgilerinin servis edildiği konusu gündeme gelmişti. Hatta Birleşik Krallık parlamentosunda, Facebook yöneticeleri için dijital gangsterler benzetmesi kullanılmıştı. Daha sonra ise İngiltere toplumu dijital platformların rahatsız edici içeriklerinden ve dezenformasyondan korumak ismine “Çevrimiçi Güvenlik Yasası” ile ziyanlı içerikleri denetlemesi için OFCOM’u yetkilendirdi. Almanya ve Fransa da toplumsal medya alanında sıkı düzenlemeleri hayata geçirdi.

Palavra haber toplumun gerçek bilgiye ulaşmasını engelleyerek, paniğe yol açacak bir manipülasyon aracı biçiminde toplumsal boyutuyla da ele alınıyor. Gerçekten DSÖ Genel Yöneticisi Tedros Ghebreyesusm, pandeminin başında, dolanıma sokulan gerçek dışı haberlerin, toplumu nasıl olumsuz etkilediğini, şu sözlerle tabir etmişti: “Sadece bir salgınla değil birebir vakitte infodemi ile savaş halindeyiz” İnfodemi, gerçek olmayan, paniğe yol açan, insanların korkmasına neden olan temelsiz haberlerin yayılması, ‘bilgi salgını’ olarak kullanılıyor. Komplo teorilerine varan bu spekülasyonlar bazen can kayıplarına dahi neden olabiliyor.

PALAVRA HABER EKONOMİSİ 

Gerçek dışı haberler kriz anlarında daha sistematik bir halde üretiliyor. Örneğin bir afet karşısında devlet millet el ele verip, toplumsal bir dayanışma sergileyerek, acının hafifletilmesi için çalışırken kimi medya kuruluşları yalnızca spekülatif yayınlar yapıyor. Gazetecilik prensiplerinden uzaklaşanlar, doğal afetleri siyasi rekabetin kesimi haline getirip ideolojilerinin gerecine dönüştürerek yaşadığımız büyük acılara kayıtsız kalıyorlar. RTÜK olarak gerçek dışı haberciliği kendine bir usul olarak seçen bu anlayışa karşı her vakit çaba veriyor, gereken ihtarları yapıyoruz. Bu kuruluşlara, bağlı olmayı taahhüt ettikleri basın yayın unsurlarını hatırlatıyoruz. Bu eforlar bazen ‘sansür’ halinde paranteze alınmaya çalışılıyor. Medya kuruluşlarımız da bizim sansür üzere bir gayemizin olmayacağını düzgün biliyor. ‘Sansür’ kavramını, kendi siyasetine alan açmak için, ölçüsüz bir halde kullanmak, kavramı araçsal kılmanın ötesinde bir mana tabir etmez.

Ayrıyeten palavra haber üretiminin iktisadından de kelam edebiliriz. Klasik medyada ekonomik tasalarla üretilen palavra haberlerin değerlendirildiği önemli çalışmalar yapıldı. Anlaşılan firmalara dayanak olmak ismine rakip firmanın prestijinin nasıl zedelendiği, tüketicilerin aldatıldığı, eser hakkında aldatıcı bilgiler verildiği, muhakkak sanayilerin amaç alındığı örnekleriyle anlatıldı.

Benzeri duruma dijital dünyada da rastlıyoruz. Rastgele bir görüntünün denetimsiz bir halde, tabiatıyla yayılması olarak tabir edilen viral olma durumuna dair yapılan akademik çalışmalarda bunun bir pazarlama tekniği olduğu da ortaya konuldu. Aşikâr bir amaç doğrultusunda şuurlu bir formda hazırlanan görüntüler, denetimsiz bir biçimde hazırlanmış üzere sunularak milyonlara ulaşırken, şirketler, viral içerikler için fon ayırıyor.

Ekonomik ya da siyasi münasebetlerle, amaç kitleyi yönlendirmek, bilinçaltı tesirler üretmek ismine hazırlanan bu palavra haberler bilhassa toplumsal medya platformlarından servis ediliyor, daha sonra bu içeriklerin klasik medyada gerçekmiş üzere ‘tartışılması’ sağlanıyor.

Klâsik ve yeni medya marifetiyle üretilen dezenformasyona karşı Cumhurbaşkanımız Sayın Recep Tayyip Erdoğan da katıldığı bir canlı yayında bu kampanyaların organize bir biçimde yapıldığının altını çizerek, bu bahiste tedbir alınacağını lisana getirdi: ‘Takma isimlerin gerisine saklanarak şahıslara iftira, hakaret edilmesine, ayaklanma davetleri yapılmasına hiç bir formda müsaade etmeyiz ve bizim yargı sistemimiz de buna asla müsaade etmez. Bu platform palavra haber, iftira, terör propagandası, darbe daveti ve ırkçılığın adeta yatağı olmuş vaziyette. Prestij suikastı, amaç gösterme ne ararsan var. Planlı, programlı olduğu çok bariz olan bu kampanyalarla halkımız daima olarak tahrik edilmeye çalışılıyor.’

Devletin, sistematik dezenformasyona seyirci kalması beklenemezdi. Dijital taarruzlardan toplumu korumak için tedbir almak doğal reflekstir. Yapay zeka uygulamalarıyla, bir insan üzere yazışmalara yanıt veren, ‘etiketler’ ile dikkat çekerek ‘trend topic’ oluşturan uygulamaların manipülasyonu pak görülemez. Sayın Cumhurbaşkanımızın söz ettiği üzere, toplumsal medya üzerinden palavra haberlerle üretilen kampanyalar bizatihi oluşmuyor. Bunlar planlı ve çerçevesi belirlenmiş kurgulardır.

PALAVRA HABERLE ORTAK MÜCADELE 

Bağlantı biçimleri toplumsal kültürü belirleyen en değerli ögelerden biridir. Münasebetiyle kelamlı kültür ile yazılı kültür çağını birbirinden ayıran şey yalnızca kolay bir teknolojik gelişme halinde görülemez. Bu durum tıpkı vakitte teknolojik gelişmenin ortaya çıkardığı yeni ömür tasavvurları ve algılama biçimleridir de. Dolaysıyla kendini çevrimiçi olmak zorunda hisseden çağdaş insan, yeni medya dünyasında devamlı surette bilgi bombardımanına maruz kalmakta ve kendini savunamamaktadır. Anlayan, sorgulayan bir özne iken savunmasız bir tüketim objesine dönüşmektedir. Büsbütün manipülatif, anlamsız, tutarsız bilgi bombardımanına, palavra habere maruz kalan insanı bu savunmasızlığından kurtarmak günümüzün en temel mesellerinden biri haline gelmiştir. RTÜK olarak bizim en temel fonksiyonlarımızdan biri de toplumumuzu bu bilgi salgınından koruma ederek sağlıklı düşünen, anlayan, sorgulayan ve seçimlerini kendi istekleri doğrultusunda yapabilen bireyler haline gelmesini önceleyen bir medya ortamının oluşmasına katkı sağlamaktır.

Dijital yönlendirmelere karşı dikkatli olmak zorundayız. Üretilen palavra haber o anda ilgi cazibeli gelebilir fakat palavra habere prestij etmenin, palavra haber üretme sürecinin de bir kesimi olmak manasına geldiği unutulmamalı. Bu durum gerçekliğin yerini yok eder; bireylerin rasyonel kararlar almasını imkansızlaştırır; uydurma bir bilgi cihanında, hepimizi uydurma gerçekliğin kesimi kılar; orta ve uzun vadede palavra haber toplumun tamamını tehdit eden bir tuzağa dönüşür.

Palavra haber terörüne karşı daima birlikte dijital bağışıklığımızı arttırmaya, medyayla, bilhassa toplumsal medyayla olan alakamızı daha eleştirel ve titiz bir pozisyona taşımalıyız. Medya temsilcilerinin de gerçek dışı haberlere karşı daha hassas olmalarını bekliyoruz. Palavra haber üretmek, halka gerçek olmayan bilgi sunmak asla kabul edilemez. Bizler, kurumsal olarak bunu sağlayacak etik prensipleri hatırlatmaya ve her bir vatandaşımızın hakikat habere ulaşmasını mümkün kılacak kuralları oluşturmaya devam edeceğiz. Global bir sorun haline gelen palavra haber üretimine karşı ortak bir uğraş sergileyeceğiz.

Geleceğin özgür toplumları bilgi salgınlarına karşı dirençli olmak zorunda. Biz tesire açık, kolay manipüle edilen toplumlardan olmayacağız. Bireyin komutla hareket edercesine, algoritmalarla yönetilmesine göz yumamayız. Enformasyonun ekolojisini bozan ögelere karşı duyarlılığımızı güçlendirip, daha insani bir biçimde bu sistemi dizayn etmenin eforu içerisinde olacağız.