Toplumsal güvenlik sistemleri, bireyleri gündelik yahut çalışma hayatlarında karşılaşabilecekleri birtakım risklere karşı korumak maksadıyla …
Bu riskler, hastalık yahut iş kazası üzere kısa vadede ortaya çıkabilecek riskler olabileceği üzere, yaşlanma üzere uzun vadede de ortaya çıkabilir. Riskler doğduğunda toplumsal güvenlik sistemi devreye girer ve bireye gerekli olan yardımları sağlar.
Temel sorun, bu yardımların masraflarının nasıl karşılanacağıdır. Hasebiyle, toplumsal güvenlik kurumlarının birtakım gelirlere sahip olmaları gerekmekte.
Kimi ülkeler bu geliri vergilerden karşılarken, kimi ülkeler de şahıslardan aldıkları primlerle sarfiyatları karşılamaktadır. Bizim benimsediğimiz sistem de primli sistemdir.
Prime temel yarar nedir?
Primli sistemde sigortalılar fiyatlarına nazaran belli oranlarda prim öderler ve ödenen primler toplumsal güvenlik sisteminin gelirlerini oluşturur. Prim fiyatları belirlenirken sigortalının lakin muhakkak bir ölçüye kadar olan fiyatı dikkate alınır.
Üzerinden prim kesilen fiyata, prime temel kar denilmektedir. Prime temel yarar kanunda sonlandırılmıştır. Bir kişi çok yüksek fiyat alsa da prime temel yarar ölçüsü kanunda belirtilen üst sonu aşamayacaktır.
Tavanı aşmak mümkün mü?
Yaptığı tek işten yüksek fiyat alan kişinin priminin tavana nazaran hesaplanması kolay. Gelirin tavanı aşan kısmı dikkate alınmadan tavan üzerinden hesaplama yapılması ve primin SGK’ya ödenmesi kâfi.
Ancak bir kişi fazla fiyat alması nedeniyle tavanı aşabileceği üzere birden fazla iş yapması nedeniyle de tavanı aşabilir. Toplumsal güvenlik sistemimiz birden fazla iş yerinde çalışmayı engellememiştir. Kişi bu durumda her işten başka ayrı sigortalı olarak bildirilir.
Kişi ismine ödenen primlerin toplamının prime temel yarar üst sonuna nazaran belirlenen prim üst sonunu aşıp aşmadığı ödeme vakitlerinde tespit edilememektedir. Çoğunlukla kişi ismine yıllarca tavanı aşan ödemeler yapılmakta ve ödenen ölçüler öylece kalmaktadır.
Ama sigortalıların birebir sigortalılık haline tâbi olacak formda birçok iş yerinde çalışmaları nedeniyle ödenen primler kişinin tabi olduğu sigortalılık hali için belirlenen prime temel çıkar üst sonu üzerinden hesaplanacak ölçüsü aşarsa, kişinin fazla ödenen bu parayı geri isteme hakkı doğacaktır.
Yaşlılık aylığı artacak mı?
Yaşlılık aylığı ve başka tüm sigorta yardımları fiyatın taban ile tavan kıymetleri ortasındaki ölçüler dikkate alınarak hesaplanır. Tavanı aşan primler üzerinden yaşlılık aylığı bağlanmaz, hasebiyle tavanı aşan meblağlar yaşlılık aylığında dikkate alınmamaktadır.
Bunun temel nedeni, şahıslara yapılacak toplumsal güvenlik yardımlarında nispeten daha eşit ve adil bir uygulamanın kurulmak istenmesidir. Toplumsal güvenliğin emeli, bireylerin yoksulluğa düşmeden ömürlerini sürdürebilmesidir. Bu nedenle, sağlanan yardımlara bir tavan getirilmiştir.
Yalnızca sigortalı payı geri alınabilir
Birden çok iş yerinde çalıştığı için yüksek prim ödeyen sigortalıların SGK’ya fazladan ödedikleri primleri geri alma hakları bulunmaktadır.
SGK, aldığı uzun vadeli sigorta primlerinin, yaşlılık aylığı bağlayamadığı kısmını iade edecektir. Tavanı aşan kısmın tamamının sigortalı payı çalışana ödenebilmektedir. Lakin tavanı aşan kısmın patron payı geri ödenmemektedir.
Talepte bulunmak mecburî
Sigortalı kendisi ismine fazladan ödenen ölçüsü talep etmeli. Bu parayı SGK tabiatıyla geri ödemeyecektir. Kişi SGK Vilayet Müdürlüğü’ne yahut Toplumsal Güvenlik Merkezi’ne bir dilekçeyle başvurarak fazladan ödenen bedeli geri istemeli.
SGK talep üzerine fazla ödeme olup olmadığını denetim eder. İşverence bu türlü bir paranın yatırılıp yatırılmadığına bakılır. Yatırılmadıysa talep reddedilir.
Yatırılmışsa fiyat talep tarihini takip eden ay içinde bir defada ödenir. Geri verilen primler için ayrıyeten gecikme cezası ve gecikme artırımıyla faiz ödenmez. Hasebiyle, ne kadar erken başvurulursa o kadar yeterli olur.
Geri alınacak meblağ fiyata nazaran değişir
Uzun vadeli sigorta kolları için sigortalı payı yüzde 9’dur. GSS primi oranı ise yüzde 5’tir. Toplamda yüzde 14’lük bir sigortalı meblağı var. Bu oranlar üzerinden prim iadesi talep edilebilir. Prim iadesinde brüt fiyat dikkate alınır.
İki farklı işyerinde çalışıp 2021 yılı Mayıs ayında toplamda 30 bin TL brüt fiyat alan bir sigortalının prime temel yarar üst sonu üzerinde olan 3.168,75 TL’lik karından, kesilen sigorta primi iade edilecektir. Bunun nedeni, fazladan ödenen bu fiyatın aslında sigortalının kendi fiyatı olmasıdır.
