Su altında oksijen bitmek üzere

Gökhan Karakaş – Marmara Denizi’ni tesiri altına alan deniz salyası (müsilaj) yoğunluğu uzmanları huzursuz ediyor. Yüzeyde sarı-kahverengi renklerde görülen yapışkan kümelerin su altında yarattığı tahribat kameralara yansırken tahribatın merkezi Doğu Marmara’ya İstanbul Üniversitesi Su Bilimleri Fakültesi bilimsel sefer düzenledi. Dört körfez ve çok sayıda koya sahip olmasına karşın deniz hareketleri çok zayıf olan hassas bölgeye gitmeden evvel tüm dataları hassasiyetle tarayan bilim insanları, araştırma gemisi R/V Yunus S ile hareket etti. Dekan Prof. Dr. Melek İşinibilir Okyar’ın liderliğinde Prof. Dr. Saadet Karakulak ve Dr. Öğretim Üyesi Uğur Uzer’in katıldığı bilimsel seferde 4 araştırma vazifelisi ve doktora öğrencisi misyon aldı. Bilim gemisi R/V Yunus S, 1994’ten bu yana 30 deniz istasyonu ortasında toplam 135 mil (250 km) yaptı. Marmara Denizi’nin kaldıramayacağı kirliliğin oluşturduğu deniz salyasının en çok etkilediği ekosistemlerden Prens Adaları’yla başlayan bilim insanları birinci ölçümleri Burgazada ardında gerçekleştirdi.  

Balıklar terk ediyor

Bilim takımı, gelişmiş teknomoji eseri olan ve 2000 metreye kadar indirilebilen CTD ile 5 başlıkta (derinlik, çözünmüş oksijen, PH, sıcaklık, tuzluluk ve iletkenlik) bilgiler elde etti. Müsilaj felaketinden sonra en kıymetli bilginin çözünmüş oksijen olduğunu söyleyen Prof. Dr. Melek İşinibilir Okyar, sonuçların olağanın altında olduğunu söyledi. Prof. Dr. Okyar, tespit ettikleri tehlikeyi şöyle ayrıntılandırdı:

“Çözünmüş oksijen canlı ömrü için kural. Bizim nefes almaya deniz canlılarının da çözünmüş oksijene gereksinimi var. Öncelikli maksadımız çözünmüş oksijenin tespiti. Ne yazık ki olağanın altında sonuçlar aldık. Litrede 2-3 miligram olması gereken çözünmüş oksijen daha birinci istasyonumuzun 35 metresinde yalnızca litrede 1 mg/L. 80 metrede ise bu oranın 0.8 mg/L’ye düşmesi denizde oksijenin bitmek üzere olduğunu gösterdi. Körfezin girişi Eskihisar- Yelkenkaya’da ise oranın 0.7mg/L’ye düşmesi bizleri çok düşündürüyor. İnsan kaynaklı kirlilikle çaba edilmezse karşılaşacağımız sonuçları düşünmek istemiyorum. Su altı hayatı çok azalmış, besin zincirinin vazgeçilmezi zooplankton (hayvansal plankton) tükenmiş. Oksijenin azlığı ve besin ölçüsündeki düşme sebebiyle balıklar ortamı terk ediyor. Oksijenin azalmasıyla tabanda canlı organizmalar ölebilir. Ölen bu canlıların bakteriyel aktivitelerle ayrışmasıyla kritik derecelerdeki çözünmüş oksijen oranı düşer. Bu olayın ilerlemesiyle hidrojen sülfür oluşabilir.”

‘Tür çeşidi az olsa da hâlâ hayat var’

“Dalgıçlardan ve balıkçılardan sualtındaki yok oluş hakkında fikir edinmiştik” diyen Prof. Dr. Melek İşinibilir Okyar, canlıların gereksinimi çözünmüş oksijenin bu kadar düşük olmasına karşın kimi canlıların Marmara’da olduğunu gördüklerini söyledi. Okyar, “Yaptığımız trol ağında kırlangıç, berlam, istavrit üzere balıkları gördük. Yavru mahmuzlu köpekbalığı umutlarımızı arttırdı. Deniz kirpisi(kestanesi) cinsinin çokluğu gözümüzden kaçmadı lakin ağların gözlerini kaplayan çamur katmanı müsilaj en büyük gerçeklik. Cins çeşitliliğinin azlığı bizi düşündürdü lakin birkaç canlı Marmara Denizi için çok geç olmadığını hatta tedbirlerle ekosisteme talih verilmesi gerektiğini gösterdi bize. Çabucak yeni bir atık idare sistemi geliştirmeli, Marmara Denizi’ni kirleticilerinden kurtarmalıyız. Marmara Denizi’ne kendini yenilemesi ve maviliklere kavuşması için yardım etmeliyiz. Zira bilim pes etmez ve bizler vazgeçmeyiz” dedi. 

‘İleri teknoloji atık tesisi kurulmalı’

Prof. Dr. Melek İşinibilir Okyar, 3 gün süren bilim seferinden elde edilecek sonuçların modeller üzerinde deneneceğini, geçmiş yıllarla karşılaştırılacağını ve alınan örneklerin laboratuvar ortamında incelenerek ayrıntılı bir rapor halinde sunulacağını belirtti. Prof. Dr. Okyar ve Prof. Dr. Karakulak birinci datalar eşliğinde çözünmüş oksijeni yok eden müsilajla çaba için tavsiyelerde bulundu:

“Evsel, ziraî ve endüstriyel atıklar tespit edilmeli, derin deşarj kaldırılmalı.

İleri teknoloji arıtma tesisleri kurulmalı.

Susurluk Irmağı üzere tarım alanlarından gelen akarsuların kimyasal atıkları istikametinden takip edilmeli.

Kıyısal düzenleme yapılmalı, kıyı alanları doldurulmamalı.

Biyoçeşitliliğin güçlü olduğu alanlar sert tabana dönüşmemeli.

İnşaat alanlarından çıkan hafriyatlar denize dökülmemeli.

Her türlü gemicilik ve denizcilik (balast suları) denetlenmeli.

Yasağa karşın yapılan trol avcılığı Marmara Denizi için konuşulmamalı bile.

Sürdürülebilir ve klasik balıkçılık desteklenmeli.

Her birey iklim değişikliği için karbon salınımını ve karbon ayak izini azaltmalı.

Marmara Denizi üzerindeki insan yükünü azaltmak için çöpler denize atılmamalı.

Plastik kirliliğiyle çaba aktif uygulanmalı.”  

‘Adriyatik’te 7 ülke başardı, biz de başarırız’

Müşahedelerini paylaşan Prof. Dr. Saadet Karakulak ise Adriyatik Denizi’nde yaşanan müsilaj kirliliğini örnek verdi:

“1800’lerden beri Adriyatik Denizi’nde müsilaj rapor edilir. Adriyatik Denizi’nin insan baskısının olduğu kıyısal alanlarda 1990’larda ağır müsilaj görüldü. 7 ülkenin ortak hareket etmesiyle denetim altına alındı. Marmara tüm sonları tek ülkeye yani bize ilişkin deniz. Mahallî idareler, bakanlıklar ve üniversiteler ortak  eyleme geçerek Marmara Denizi’ni kurtaracak radikal kararlar almalı. Çözünmüş oksijenin tıp çeşitliliğini nasıl etkilediğini gördük. Körfez girişinden itibaren aralıkla yüzeyde kendisini gösteren müsilaj tabana çökerek canlı ömrünü tehdit ederek biyoçeşitliliği yok ediyor.”