SWP uzmanı Azizi: Türkiye için tam bir felaket olur

Almanya’nın saygın niyet kuruluşu Bilim ve Siyaset Vakfı (SWP) uzmanı Dr. Hamidreza Sevgilisi, Irak’ta yaşanan tehlikeli tırmanışın denetimden çıkması halinde bunun Türkiye için “tam bir felaket” olacağını söyledi.

Irak’ın bir iç savaşa sürüklenmesi tasasına yol açan son gelişmeleri DW Türkçe’ye pahalandıran Sevgilisi, “Geleneksel iç savaştan farklı bir nitelik taşısa da, Şii fraksiyonları ortasındaki bu tansiyonun denetimden çıkması, Irak’ın güvenliğine ve istikrarına büyük bir risk oluşturur” dedi.

“Sınırlarında istikrarsızlığa sürüklenmiş bir ülke daha demek, Türkiye için de tam bir felaket olur” diyen Sevgilisi, bunun sonucunda Türkiye’nin karşı karşıya kalabileceği riskleri sıraladı.

Azizi, Irak’ta Şii kümeler ortasındaki tansiyonun denetimden çıkmadan sürmesi halindeyse bunun Türkiye’ye, nüfuzunu Kuzey Irak’ta genişletme ve konsolide etme fırsatı sunabileceğini söyledi.

SWP bünyesindeki Uygulamalı Türkiye Araştırmaları Merkezi (CATS) uzmanlarından Dr. Hamidreza Azizi’ye yönelttiğimiz sorular ve karşılıkları şöyle:

Bilim ve Siyaset Vakfı (SWP) uzmanı Dr. Hamidreza Sevgilisi, Irak’taki gelişmeleri değerlendirdi

Bağdat’ta hafta başında ağır silahların kullanıldığışiddet olayları nedeniyle aylardır Ukrayna savaşına odaklanmış olan uluslararası toplum dikkatini yine Irak’a çevirdi. Çatışmalar şimdilik durmuş olsa da, Irak’ın bir iç savaşa sürüklenmekte olduğu endişesi lisana getiriliyor. Siz bu endişeyi paylaşıyor musunuz?

Dr. Hamidreza Sevgilisi: Farklı siyasi fraksiyonlar ortasında bu çeşit siyasi tansiyonlar yaşandıkça ve bu tansiyonlar kısa aralıklarla tekerrür ettikçe, pek olağan ki iç savaş riski büyüyor. Fakat son tansiyonun evvelkilerden en kıymetli farkı, bu sefer tansiyonun külliyen Şii fraksiyonları ortasında, yani Şiiler bünyesinde yaşanıyor olması. Dolaysıyla bugün Irak’ın karşı karşıya bulunduğu en büyük tehdit, bir iç savaştan öte, bir tıp fraksiyonlar ortası bir savaş.

Dikkat çektiğiniz üzere, tansiyona Iraklı Şii başkan Mukteda es-Sadr ve İran yanlısı Şii partileri bir ortaya getiren Uyum Çerçevesi arasındaki siyasi güç uğraşı kaynaklık etti. Fakat her iki tarafın da silahlı milis güçleri, silahları var… Şii fraksiyonlar arası bir savaş, Irak’ı istikrarsızlığa sürüklemez mi?

Irak’ın istikrarı aslında tehlikede. Ve evet klasik iç savaştan farklı bir nitelik taşısa da, Şii fraksiyonları ortasındaki bu tansiyonun denetimden çıkması, Irak’ın güvenliğine ve istikrarına büyük bir risk oluşturur. Ancak görünen o ki Şiiler, bu olanların, elde ettikleri siyasi kazanımları, varoluşlarını ve meşruiyetlerini tehlikeyi atmakta olduğunu fark ettiler. Sadr’ın da esasen Salı gün, destekçilerine çekilin daveti yapması ve aslında alanda yaşananlar ile kendi fikirleri ortasında fark bulunduğuna işaret ettiği açıklaması, bunun çok açık delili. Günün sonunda, kendi siyasi bekaları, elde ettikleri siyasi kazanımlar tehlikeye girdiğinde, tansiyon, görüş ayrılıkları birden daha yönetilebilir bir hal alıyor…

Irak’taki çatışmalarda ağır silahlar kullanıldıFotoğraf: Murtadha Al Sudani/AA/picture alliance

Sadr’ın “siyasetten çekiliyorum” açıklamasıyla başlayan ve en az 30 kişinin öldüğü, yüzlerce kişinin yaralandığı çatışmalar yeniden Sadr’ın taraftarlarına yaptığı “çekilin” çağrısı ile şaşırtıcı bir hızla son buldu. Sadr’ın aslında bu ataklarıyla aynı vakitte bir güç gösterisi yaptığı yorumları yapılıyor. Bu görüşü paylaşıyor musunuz?

Son bir kaç günde meydana gelen olayların, Sadr’ın açık bir güç gösterisi olduğu görüşüne katiyetle katılıyorum. Sadr zati bunun denetim dışına çıkmasını da istemedi. Kendine bağlı kümeler üzerindeki hakimiyetinden o kadar emindi ki, evvel bir günden fazla bir müddet boyunca, onlara her ne istiyorlarsa yapmalarına müsaade verdi, sonra da tek bir açıklama ile, bir saatten az bir mühlet içerisinde tansiyonu düşürebildiğini gösterdi. Amacı buydu ve bunu da bir ölçüde de başardı. Şii fraksiyonlar ortası yaşanan bu rekabette, taraflar kimin daha çok nüfuza, sadık destekçiye ve sağlam bir toplumsal tabana sahip olduğunu göstermek istiyor. Uyum Çerçevesi, farklı kümelerden oluşuyor, hepsini farklı milisleri, toplumsal tabanları var… Sadr ise kendi Şii blokunun başkalarından daha güçlü olduğunu göstermek istedi. Geçen yıl seçimlerde aldıkları oylarla aslında bunu göstermişti, artık de sokaklar yoluyla bunu gösterdi.

Iraklı Şii başkan Mukteda es-Sadr’ın daveti üzerine Irak’ta tansiyon düştüFotoğraf: Alaa Al-Marjani/REUTERS

Tahran’ın bu yaşananlar sırasında epey sessiz kalması dikkat çekti. Sizce Sadr’ın bu meydan okuması, Irak’taki Şiiler arasında yaşanan bu tansiyon, İran için ne söz ediyor?

Sadece Şiilerin değil, dünyadaki Müslümanların başkanı olma tezindeki İran için, Şii fraksiyonları ortasındaki bu keskin rekabet, son derece külfetli bir durum. Bu nedenle de İran art kanalları kullanarak, Sadr’ı geri çekilmeye ikna etmeye çalıştı. Lübnan Hizbullahı’nın, Sadr’ı geri adım atmaya ikna etme gayretine katkı sağladığı istikametinde haberler var. Pek doğal ki bu tansiyonun sürmesi İran’ın çıkarına değil… Fakat İran’ın Sadr’ı denetim altında tutabilmesi de çok mümkün görünmüyor. Bunda Sadr’ın İran ile tarihi bağları, ailevi bağları tesirli, ayrıyeten Irak’taki tabanı güçlü. Irak toplumunda, gelinen noktada, İran ile ilgili hoşnutsuzluk var… Kanımca İran şu anda hasarın hudutlu tutulabilmesi için çabalıyor…

İran’ı zora sokan bu gelişmeler, bölgesel rakibi Türkiye’nin Irak politikasını nasıl tesirler?

Bu gelişmeler, Türkiye için hem riskler hem fırsatlar oluşturuyor. Irak’ta tansiyonlar yayılır ve denetim dışına çıkarsa, oluşacak istikrarsızlık, IŞİD üzere radikal kümelere yine alan açabilir. Ayrıyeten bu türlü bir süreçte, Iraklı Kürtler de bir sefer daha bağımsızlıklarını ilan etmek için harekete geçebilir. Üstelik Türkiye’nin artık kaldırması mümkün görünmeyen yeni bir göç dalgası da meydana gelebilir. Bunlar Türkiye bakımından oluşabilecek riskler. Özetle sonlarında istikrarsızlığa sürüklenmiş bir ülke daha demek, Türkiye için tam bir felaket olur.

Peki, bu tansiyonların Türkiye’ye sunduğunu söylediğiniz fırsatlar neler?

Şii kümeler ortasında tansiyonlar sürer lakin hudutlu kalırsa, bu Türkiye’nin çıkarlarına hizmet eder. Zira bu öncelikle Türkiye’nin rakibi İran’ın Irak’taki nüfuzunun azalması manasına gelir. Ayrıyeten Irak’ın kuzeyindeki Türk üslerinin PKK ile kontaklı kümelerin yanı sıra Şii milisler tarafından da gaye alındığı dikkate alındığında, Türkiye için Şii milislerin düşünce oluşturdukları biliniyor. Özetle, yayılmaması şartıyla, Şii kümelerin kendi ortalarında birbirleriyle arbede etmeleri, Türkiye’nin Kuzey Irak’ta nüfuzunu daha kolay genişletmesine ve konsolide etmesine imkan sağlar…

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, güney hudutları “30 kilometre derinliğinde bir koridorla garanti altına alana kadar” uğraşın süreceği bildirisi verdi.Fotoğraf: TRT Haber

Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın, bir kaç gün evvelki konuşmasında, hem Irak hem Suriye’yi kapsayacak şekilde, “Güney sınırlarımızı bir uçtan diğer uca 30 kilometre derinliğinde bir koridorla teminat altına alana kadar çabamızın bitmeyeceğini tüm dünyaya bir sefer daha ilan ediyorum” demesini son gelişmeler ışığında nasıl değerlendiriyorsunuz? Erdoğan, bu son tansiyonun Türkiye’nin elini güçlendirdiğini düşünüyor olabilir mi?

Olabilir, katılıyorum. Lakin öncelikle olayların nasıl gelişeceğine, Şiiler ortasında tansiyonun düşmesini sağlayacak bir mutabakat sağlanıp sağlanmayacağını, sağlanmazsa tansiyonun nereye evrileceğine bir bakmak isteyebilirler. Kanımca Türkiye, farklı senaryolara nazaran farklı planlar hazırlıyor…

Erdoğan’ın bir yandan Türkiye’nin Suriye’ye yeni bir askeri harekat yapmakta kararlı olduğunu söylerken aynı vakitte Esad ile ilişkilerini normalleştirme açılımına gitmesi de soru işaretlerine yol açıyor… Üstelik bu hafta Cenevre’de yapılan bir toplantı sonrası yayımlanan ve altında Türkiye’nin de imzasının bulunduğu ortak açıklamada, Esad rejimi ile normalleşmeye karşı olunduğu yineleniyor… Bu gelişmeleri siz nasıl değerlendiriyorsunuz?

Türkiye ile Suriye ortasında, Esad’a memleketler arası alanda meşruiyet ve kabul sağlayacak bu türlü bir olağanlaşma aslında Rusya ile birlikte İran’ın uzun müddettir istediği bir şey. Fakat şeytan detayda gizli… Zira asıl problem, olağanlaşmanın hangi yerde sağlanacağı. Rusya’nın önerisi duyduğum kadarıyla, yalnızca Türkiye’nin yeni bir operasyonunu tedbire amaçlı, süreksiz bir tahlili niteliğinde. Türkiye’nin halihazırda denetimi altındaki bölgelerin akıbeti üzere detaylara değinilmiyor. Türkiye’nin Suriye’nin kuzeyindeki varlığına değinmeyen bir mutabakat İran’ın istediği bir şey değil. İran, Esad’ın durumuna takviye veriyor. Yani bir olağanlaşmanın fakat Türkiye’nin denetimi altındaki tüm bölgeleri Suriye hükümetine devretmesi kural koşuluyor…

Peki, garantiler verilse de, Esad’ın hem askeri hem ekonomik açıdan sıkıntıda olduğu, bu bölgelerde denetimi tekrar tesis edemeyeceğini bilmesine rağmen Türkiye askerlerini çeker mi?

Ruslar güvenlik garantilerinden kelam ediyor. Fakat kim garantör olacak, verilmek istenen garantiler ne? Bilmiyoruz. Suriye’nin doğusunda, kuzeydoğusunda ABD dayanaklı Kürtler var. Daha batıya yöneldiğimizde de orada Rusya ile güzel ilgileri olan Kürt kümeleri var, Rusların onlar üzerinde tesirde bulunma imkanı var… Lakin bu bölgelerde Esad ve İran’ın nüfuzu yok. Pekala o vakit garantör kim olacak? Nasıl bir sistem öngörülecek? Bunlar ucu açık sorular…

Esad, Türkiye’nin PKK’nın Suriye uzantısı olduğu gerekçesiyle tasfiyesini istediği bu yapılara karşı harekete geçer mi? Bu beklenti ne kadar gerçekçi?

Esad, buna kapasitesi olmadığını herkesten daha âlâ biliyor. Rusya’nın dayanağı olmaksızın esasen bunu asla yapmaz. Rusya’nın da artık buna kapasitesi yok, yakın bir gelecekte de olmayacak… İran da esasen Kürtlerle direkt çatışmaya girmez. Nedeni çok kolay, zira o vakit İran içinde Kürt ayaklanmaları, İran topraklarında terör akınları olabilir. Bu sürecin manalı bir olağanlaşma sürecine varmayacağını herkes biliyor. Emel şimdilik yalnızca statükonun korumasını sağlamak…