Mezar taşı kitabeleri, yapıları itibariyle Osmanlı tarihinde kıymetli bir yere sahip. Gerek bir milletin kültürü gerekse tarihi hakkında bilgileri içeren mezar taşları günümüz kaidelerinde tahribata uğrayabiliyor. Zeytinburnu Belediyesi kırılan, kimi kesimleri kaybolan, âtıl haldeki mezar taşlarını onarımdan geçirdikten sonra Merkezefendi Mezarlığı’ndaki alanda sergilemeye başladı. Zeytinburnu Belediyesi ilçede bulunan 18 mezarlık ve haziredeki yaklaşık 4 bin mezar taşının envanterini çıkardı. Çalışma, Kültür Varlıklarını Müdafaa Bölge Heyeti Müdürlüğü kararı sonrası 2 yıl sürdü. Merkez Efendi ve Seyyid Nizam Mezarlığı’nda oluşturulan stant alanında, bireylerin mesleği, cinsiyetine dair bilgilerin yer aldığı 100’e yakın mezar taşı yer aldı.
‘1500’LÜ YILLARDAN İTİBAREN BU ALANDA DEFİNLER YAPILDI’
Bölgedeki 4 bin mezar taşının envanterini “Zamanı Aşan Taşlar” başlığıyla 2 ciltlik bir kitapta toplayan Yalova Üniversitesi Türk İslam Sanatları Tarihi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Süleyman Berk, “Bu alanlar İstanbul’un Fethi’nden sonra oluşturuldu. 1500’lü yıllardan itibaren definlerin yapıldığını ve mezar taşı kitabeleri olduğunu biliyoruz. Fakat genel mezarlıkların bir handikapı var. Bu alanlara hala defin süreci devam ettiğinden maalesef eski mezar taşı kitabeleri ihmale uğrayabiliyor” dedi.
‘MEZAR TAŞI MODÜLLERİ KÜLTÜRÜMÜZÜN BİR YANSIMASI’
Belediye grupları tarafından oluşturulan stant alanına dikkat çeken Prof. Dr. Berk, “Ekipler, iğne ile kuyu kazarcasına tarihi mezar taşlarını toprak altından çıkardı, temizledi ve şu an sergiliyor. Bunların her biri çok değerli. Başlıkları, ana gövdeyi ve yazıları görüyorsunuz. Yahya Kemal’in bu hususta çok değerli bir kelamı var. Yahya Kemal diyor ki; kırık bir mezar taşı kitabesini 40 bohçaya sarılı sakal-ı şerif üzere saklamazsak, özenmezsek ne vatan ne millet ne de milliyet kalır. Zira bütün bu mezar taşı modülleri bizim kültürümüzün bir yansıması. Bir memleketin toprağının üzerindeki her türlü tarihi eser oranın tapusu kararında. Buralara sahip çıkmamız gerekiyor. Bizim kültürümüzde diriye olduğu kadar ölüye de hürmet vardır. Mezarlıklarımız çok hoş çiçeklerle bezelidir, pak tutulur, ölülere hürmet duyulur. Bizim bugün misyonumuz bu hoş kültürü devam ettirmek bu eski taşlarımıza sahip çıkmaktır” tabirlerini kullandı.
Osmanlı kültüründe lahit tipi mezarların olmadığını hatırlatan Prof. Dr. Berk, mezar taşlarında görülen işlemelerde anlatılanları ise şu sözlerle aktardı:
“Bizim kültürümüzde baş ve ayak şahidesi formunda mezar taşı kitabeleri yapılmıştır. Her kültürün kendi özelliği var ve bizim kültürümüzün özelliği budur. Bir mezar taşı kitabesine uzaktan baktığınız vakit bayan ya da erkek olduğunu anlarsınız. Bayan mezar taşlarında, zarafeti yansıtan hoş çiçek buketlerini görüyoruz, hoş işlemeler karşımıza çıkıyor. Erkeklerin mezar taşlarında toplumsal hayattaki statülerini yansıtan mezar başlarını görürüz. Bunlar ya bir tarikat simgesi ya da bir müderris kavuğudur. Yani toplumsal hayattaki statü mezar taşlarına yansır. Mezar taşında 3 sanatı görürüz. Çok ince taş personelliği, yazısı sınır sanatından ötürü kıymetlidir bir de edebi sözlere de rastlıyoruz.”
Mezar taşlarına toplum olarak sahip çıkılması gerektiğini anlatan Prof. Dr. Berk, “Taşlara büyük bir titizlikle onarım yapıldı ve bu duvarlara asıldı. Bunlar bizim kültürümüzün bir modülü. Bunlara biz sahip çıkılması gerektiğine inandığımızdan bu formda koruyoruz. Topyekün buralara sahip çıkma şuurundan olmalı ve bunlara ilgi göstermeliyiz” dedi.
ZEYTİNBURNU BELEDİYESİ BÜTÜN ENVANTERİ KAYIT ALTINA ALDI
Zeytinburnu Belediye Lideri Ömer Arısoy, mezarlıkta gerçekleştirdikleri çalışmalar hakkında şu bilgileri paylaştı:
“Burada sergilenen mezar taşları, Merkezefendi Mezarlığı’nın çeşitli yerlerinde, bir kısmı da artık sergilenen alanda birbirinin üzerine yığılmış, kimileri devrilmiş ve toprak altında kalmış halde duruyordu. Bunları onarımdan geçirerek sergilemeye başladık. İstanbul’da tüm mezarlıkların her türlü bakım, tamir, paklık ve işletme yetkisi İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nde. Biz de ilçede bulunan 18 mezarlık ve haziredeki yaklaşık 4 bin mezar taşının envanterini kayıt altına aldık. Mezar taşlarını korumak ismine fotoğraflayıp belgeledik, yazıları elimizde mevcut.”
Mezar taşlarının uzman takımlarca değerlendirildiğine de dikkat çeken Ömer Arısoy, “Önce mezar taşları bulundu, teknik özelliklerin gerektirdiği çerçevede restore edildi, sonra heyet kararı çerçevesinde stant halinde yerleştirildi. Bütün bunlar uzman takımlarca yapıldı” tabirlerini kullandı.
