Tarihteki Önemli Yatırımlara Göz Atıyoruz: Süveyş Kanalı Nasıl Yapıldı? Toplam Maliyeti Ne Kadar?

Sina Yarımadası’nın batısında konumlanan ve Akdeniz ile Kızıldeniz’i ve Hint Okyanusu’nu birbirine bağlayan Süveyş Kanalı, dünyanın en önemli kanallarından biri. 193 kilometrelik uzunluğa sahip olan kanal, farklı denizleri birbirine bağladığı için günümüz deniz taşımacılığının merkezinde yer alıyor. Gemilere Afrika’yı dolaşmadan Asya ve Avrupa arası ticaret yapma avantajı sağlıyor.

Süveyş Kanalı, 19. yüzyıl sonlarında yapılmış olsa da kanal fikri çok daha eskilere dayanıyor. Sokullu Mehmet Paşa’nın gündeme getirdiği kanal fikri o dönem gerektiği değeri görmemişti, Napolyon ise Mısır’ı işgal ettiği sırada burada bir kanal açtırma hayalinden bahsetmişti. Ancak yapılan yanlış bir ölçüm nedeniyle bu bağlantı fikrinin imkansız olduğu düşünüldü ve Napolyon bu fikirden vazgeçti. Dolayısıyla kanal 1869 yılında açılana kadar alternatif kara yolları ve Afrika üzerinden gelen deniz yolu kullanıldı.

İki taraf arasında kanal açma fikri 1830’larda Fransız kaşif ve mühendis Linant de Bellefonds tarafından tekrar gündeme getirildi. Yaptığı ölçümlerle önceki verilerin hatalı olduğunu tespit eden Bellefonds, 1859 yılında çalışmaların başlatılmasını sağladı. Fransız şirket tarafından yaklaşık 10 yılda tamamlanan proje sırasında 1,5 milyon kişi çalıştı ve 1869 yılında kanal resmen açıldı.

Kanalın yapımı Mısır Valisi İsmail Paşa döneminde tamamlandı fakat o sırada Mısır, İngiltere ve Fransa sömürgesiydi. Bölgede buna karşı çıkan isyanlar inşaatı olumsuz etkiledi ve toplam maliyet beklentilerin yaklaşık iki katına çıkarak 100 milyon dolar civarına ulaştı. Süreç içinde ise çalışanlar da dahil olmak üzere 120 bin Mısırlı hayatını kaybetti.

Açılıştan sonra kanaldan resmi olarak geçen ilk gemi L’Aigle isimli Fransız İmparatoriçesi’ne ait yat oldu. Fakat ilk zamanlarda bölgedeki sert rüzgarlar ve kanaldaki darlık nedeniyle yelkenli gemiler içeride pek rahat hareket edemiyordu. Bu da buharlı gemileri avantajlı konuma getirdiğinden bölgenin daha fazla sömürgeleşmesine neden olmuştu. Çünkü içerideki trafik ilk başlarda az olsa da Avrupa ülkeleri buranın ileride değerleneceğini biliyordu.

1950 yılına gelindiğinde kanalı açan Fransız şirket, bu süreyi 50 yıl daha uzatmak isteyince taraflar arasındaki gerilimli durum hızlandı. Mısırlı yöneticiler bu duruma karşı çıkarak Süveyş Kanalı’nı kamulaştırdı ve Fransız hissedarları kapı dışarı etti. 1967 yılında çıkan Arap-İsrail savaşları ise kanal üzerindeki egemenlik haklarını değiştirdi ve İsrail tarafından işgal edilen kanal yaklaşık 8 yıl ticarete kapatıldı. 1973 yılında Mısır ordularının kanalın doğusunu ele geçirmesi ise sonraki yıllarda bugünkü aktivitesine yeniden başlamasını sağladı.

Günümüzde Asya ve Avrupa arası en kısa yol olan Süveyş Kanalı, dünya ticaretinin yaklaşık %13’üne ev sahipliği yapıyor ve her gün 50’den fazla gemi tarafından kullanılıyor. Kanalın bir ucundan diğerine geçmek 12-16 saat arası sürdüğünden ticaret gemileri ülkeler arası teslimatları, eskiye nazaran birkaç hafta erken tamamlayabiliyor. Bu da Süveyş Kanalı’nın önemini daha da artırıyor.

Yapım aşamasında başlayan gergin durum ve kanal üzerinde değişen egemenlik hakları, Süveyş Kanalı’nı her dönem ticaretin merkezine koydu. Bugün Mısır tarafından kontrol edilen kanal, ülke ekonomisine yılda yaklaşık 5 milyar dolarlık katkı sağlıyor. 2023 sonunda ise bu sayının 13,2 milyar dolar civarına çıkacağı öngörülüyor. 2021 yılında yaşanan bir tıkanıklık nedeniyle 6 gün hizmet veremeyen kanal, dünya ticaretinde o dönem yaklaşık 10 milyar dolarlık bir düşüşe neden olmuştu. Bu da bir kez daha ne kadar kilit bir noktada olduğunu kanıtlıyor.

Bütün bunların yanı sıra; Süveyş Kanalı, literatüre ‘lesepsiyen göç’ kavramının geçmesine de neden oldu. Çünkü kanal açılışıyla birlikte Akdeniz ve Kızıldeniz arasında özellikle nadir görülen planktonlar, kabuklular ve yumuşakçalarda  geçiş yaşanmaya başlandı. Bu nedenle Mısır, BM’de imzaladığı bir sözleşme ile kanal üzerindeki genişletme çalışmalarının biyoçeşitliliğe zarar vermeyecek ve şeffaf olacak şekilde düzenleneceğini kabul etmiş oldu.