Tiyatrocu İlyas Özçakır: Benim için hikaye ilk sırada gelir

 432 Numara, berbatlığın sıradanlaştığı bir dünyada, yaşama sevincini küçücük bir çiçekte bulur. Yüksek gri duvarlar ortasında karşılaştıkları birinci andan itibaren dünyanın en hoş ve en değerli şeyine dönüşen karahindibasının hasretiyle yanıp tutuşan 432 Numara’nın önüne güçlü pürüzler çıkacaktır, lakin çiçeğine kavuşmak isteyen bir insanı kim durdurabilir ki?

Wolfgang Borchert’in özyaşam hikayesi ve kısacık hayatına sığdırdığı ölümsüz yapıtlarından yola çıkan Karahindiba, karanlıklar içerisinde umut ışığını arayanlarla buluşmayı bekliyor. Kendisini, “Üniversiteye girene kadar babasının dükkânınaldan ve matematikten diğer bir dünyası olmayan, Boğaziçi Üniversitesi’ne girdikten sonra kim olduğunu ve ne istediğini keşfeden, mühendislik okurken tiyatroyla tanışıp oyuncu olmaya karar veren, annesi çok ağladığı için kısmı bırakamayıp zorla da olsa bitiren, ondan sonra oyunculuk serüvenine atılan ve hayatının çok büyük bir kısmını buna adayan, ucu bucağı olmayan bir yolda yürüyen bir maceraperesttir” kelamlarıyla anlatan İlyas Özçakır ile Karahindiba’yı, alternatif tiyatro mefhumunu ve ödeneksiz tiyatro yapma halini konuştuk.

İlyas Özçakır

“Civil Production” isimli tiyatro kümesi nasıl ortaya çıktı?

Civil Production bir tiyatro kümesi değil aslında. Bir imal şirketi. Farklı disiplinlerde üretim yapmayı hedefleyen bir oluşum. Erhan Çene ile birlikte kurduk. İkimizin de en uygun bildiği alan tiyatro olduğu için oradan başladık üretmeye ancak ileride farklı kısımlarda üretimler de göreceksiniz umarım. Erhan Çene ile benim kurmuş olduğum Sarı Sandalye tiyatro topluluğunda tanıştık. Orada birlikte oyun yaptık. Ben Sarı Sandalye’yi bırakıp iki sene orta vermiştim tiyatroya. Bu mühlet zarfında biraz birikim yaptım ve yeni oluşum için planlar hazırladım. Hazırlık sürecindeyken Karahindiba için çok heyecanlandım ve mevzuyu Erhan’a açtım. O da heyecanlanınca daha firma kurulmadan birinci projesi belirlenmiş oldu.

Ödeneksiz tiyatro yaparken ne üzere zorluklarla karşılaşıyorsunuz?

Ödeneksiz tiyatro yapıyorsanız, bir yanınız tüccar olmak zorunda. Birçok tiyatro sahibi sanatçıdır ve sanatkarların çoğunluğu ticaretten pek anlamaz. Bu türlü bir gerçek varken işin tabiatı gereği aslında “dükkanı döndürmek” sıkıntı. Bunun üstüne bir de tiyatronun alıcısının sonlu sayıda olduğunu düşünürsek uzun mühlet yalnızca tiyatro ile ayakta kalmak o denli kolay değil doğal. Biraz da bu sebeple bu sefer tiyatro değil imal firması kurmayı tercih ettim.

‘BENİM İÇİN KISSA BİRİNCİ SIRADA GELİR’

Alternatif tiyatro kavramına nasıl bakıyorsunuz? Üretim biçiminizi ve oyunların içeriğini “alternatif” olarak mı görüyorsunuz?

Alternatif kavramını; var olan yaygın anlayışa, sıradan olana ve sık yapılana getirdiği yenilik olarak okursak kendimi yakın görüyorum bu kavrama. Bu, yaptığım işlerin her vakit yeni ya da denenmemiş olduğunu göstermez ancak bunun için küçük bir uğraşım da vardır mütemadiyen. Benim için öykü birinci sırada gelir. Düzgün bir öykü varsa onu anlatmak isterim. Biçimi de bana öykünün kendisi fısıldar. İçerikten beslenmeyen biçimsel denemelerden pek hoşlanmam. O sebeple, üretimci olarak düşündüğümde, her kıssayı (hikâye formundan bahsetmiyorum; çeşit olarak oyun da olabilir, roman ya da hikaye de) hakikat direktörle eşleştirmeye çalışırım.

Bir tiyatro kümesi, oynayacak bir sahne bulmak için, ne üzere zorluklarla karşılaşıyor? “Ev sahibi” olmamanın avantajları ve dezavantajları nelerdir?

Bu işe başladığımdan beri en fazla zorluk yaşadığım alan bu. Sadece bu yüzden tekraren sahne açmak için planlar yaptım ancak hiç hayata geçiremedim. Sahne işletmeciliğinin de çok sıkıntı olduğuna eminim ancak hakikaten oyununa sahne bulmak çok güç. Giderek de zorlaşıyor. Bizim üzere oyunların oynadığı küçük salonların takvimleri çok dolu. Esasen birden fazla sahnenin kendi oyunları var. Kalan günlere sığmak sıkıntı. Sahnelerin irtibat eksikliği çok büyük. Kimi sahnelerden karşılık almak bile büyük bir iş oluyor bazen. Öte yandan iş yapamadığı için kapanan sahneler de var. Aslında herkes iş yapan sahnede oynamak istiyor. Sahneler de iş yapan oyunları oynatmak istiyor doğal olarak. Gelir adaletsizliği üzere biraz. Orta direk yok. Ya daima ya hiç üzere bir durum kelam konusu.

‘KİMSE EKSİK KALMAK İSTEMİYOR’

İstanbul’da sergilenen oyun sayısı her geçen gün artarken, seyirci sayısı da artış göstermekte. Seyircinin ilgisinin tiyatroya hakikat kaymasının objektif sebepleri nelerdir?

Bence bunun çok küçük bir kısmı nitelik güzelleşmesinden kaynaklanıyor. Bu nitelik güzelleşmesinin ana sebebi de vaktin ruhunu yakalamanın artık daha kolay olması. Evvelce küresel gelişmeleri daha geç yakalıyorduk lakin artık dünyayla tıpkı anda ulaştığımız birçok şey oluyor. Yurtdışında eğitim gören sanatçı sayısı da çoğaldı. Biraz daha olağanlaştı memleketler arası işler yapmak. Dolayasıyla vizyonumuzu genişletiyor memleketler arası eğitim alanlar ya da ortak projeler yapanlar.

Lakin bence asıl sebep bu nitelik uygunlaşması değil. Burada yeniden istikrarsız bir dağılım var. Mütevazı oyunların seyirci sayısının tekrar eskisi üzere olduğunu düşünüyorum. Birtakım istisnalar hariç seyirci yoğunluğu büyük yapımlarda ya da oyuncu takımında ünlü yüz yer alan oyunlarda. Bunu aşabilen çok kıymetli örnekler oluyor fakat dönem içinde bir elin parmaklarını geçmiyor genelde. Uzun bir makale konusu aslında bu. “Midyeci Ahmet Sendromu” diye tanımlıyorum ben bu durumu. Midyeci Ahmet’in önünde kuyruk oluyor diye beşerler artık daha çok midye yiyor diye düşünemeyiz. Ayrıyeten önünde kuyruk olması midyesinin çok güzel olduğu manasına da gelmiyor. Şöyle bir gerçek var ki herkes Midyeci Ahmet’te yemek istiyor. Öbür hoş midye yapan yok mu? Çok! Lakin orada yiyor. Ve paylaşıyor. Orada yediğini gösteriyor! Zati o da diğerinden görmüştü orayı Instagram’dan. Kelamın özü; beşerler artık Instagram’da nereyi görürse orada yemek yiyor, dahası Instagram’da paylaştığında neresi daha çok beğeni alacaksa orada. Çok üzülerek tiyatronun pek de farklı durumda olduğunu söyleyemeyeceğim. Herkes tıpkı yerlerde yemek istiyor, tıpkı sineması izlemek, birebir tiyatroya gitmek, tıpkı telefonu kullanmak istiyor. Velhasıl, eksik kalmak istemiyor. Aslında bu farkı yaratanlar çok az yapıyor yaptığı şeyi. Yani Midyeci Ahmet’e gidip paylaşan şahısların birçok tahminen yalnızca bir kez gitmiştir oraya. Ayda yılda bir dışarıda yemek yiyor ve onun makus olmasını istemiyor. Riske etme bahtı yok. Benim müşahedem şu ki tiyatroyu kapalı gişe oynatan seyirci de senede bir (iyimser bir varsayımla senede üç-dört) kere tiyatroya giden seyirci. İzlediği oyundan mutsuz ayrılmak istemiyor, zira tek kurşunu var. Oyun güzel çıksın istiyor. O yüzden de diğerlerinin beğenisini referans alarak seçiyor oyununu ya da tanıdığı bir yüz arıyor afişte.

.

“Karahindiba” neyi anlatıyor?

Gerçek bir öyküye dayanıyor Karahindiba. İkinci Dünya Savaşı sırasında yaşamış, karşı olduğu Naziler için savaşmak zorunda kalmış, bu sebeple de askerliği sırasında iki sefer hücre cezası almış bir adamın öyküsü. Müellifin kendi kıssası. Yarı gerçek yarı kurmaca halinde kurgulanmış bir biçimde aktarıyoruz biz bu kıssayı. Muharririn ikinci defa hücreye atıldığı anda başlıyor seyirci izlemeye. Tamamı hücrede geçiyor oyunun. Tek kişilik bir oyun lakin hücrenin dışındaki hayatı karakterin anlatımıyla hayal etmeye çalışıyoruz. Naif ve “korkak” bir karakter. Mizah ve en büyük tutkusu olan tiyatro ile tutunmaya çalışıyor hayata hücrede. Fakat koşulların zorluğu yüzünden her şeyden nefret etmeye başlıyor. Günde yirmi üç buçuk saat karanlıkta yalnız başına kalıyor ve her gün sadece yarım saat avluya çıkıyor bütün mahkûmlar. Büyük bir çember halinde yürüyüş yapıyorlar bu yarım saat içinde. Bu yürüyüşler sırasında avluda gördüğü bir karahindiba çiçeği güneş üzere doğuyor kahramanın karanlık dünyasına. Onu gördüğü andan itibaren bütün maksadı bu küçük çiçeği alıp hücresine götürebilmek oluyor. Bu emel onu ayakta tutuyor ve yaşama bağlıyor. Müellif karahindiba çiçeğini sembol olarak kullanıyor ve ben de şuna inanıyorum: güç günlerde herkesin tutunduğu bir karahindibası var. Hepimizinki birbirinden farklı.

‘HEPİMİZ KÜÇÜK MODÜLLERİN BİRLEŞİMİYİZ’

Müellifinin mevti üzerinden 70 yıldan uzun bir müddet geçmesine karşın, onu ele aldığı faşizm mefhumu üzerine bir oyun oynamaya sizi iten sebep neydi? Ek olarak, tiyatro, siyasal bağlamda seyircisine tesir edebilir mi? Bu mevzuda ne düşünüyorsunuz?

Müellifle misal hisleri hissettiğim anlar çok oldu. Tahminen onunki kadar büyük trajedilerden geçmedik çoğumuz ancak hepimizin kendisini azınlıkta hissettiği durumlar oluyor. Bazen açık biçimde, bazen örtülü. Kimilerimiz toplum olarak (din, ırk, cinsel tercih, renk vs. sebebiyle), kimilerimiz yalnızca ferdî olarak karşı karşıya kalıyoruz ayrımcılıkla. Bazen küçük bir arkadaş kümesinde ya da iş ortamında bile ötekileştirildiğimiz oluyor.

Öykülerin bizi etkilemesi birebir bizi yansıttığı için olmasa da misal bir yerden yakalar bizi birçok vakit. Empati hissimiz gelişkinse ilişkiyi kurmak sıkıntı olmaz. O yüzden kıssa sağlamsa yaşlanmaz. 70 yıl da geçse, dünyanın öbür ucunda da geçse temel hisler daima birebirdir.

Tiyatro siyasal bağlamda seyircisine tesir edebilir mi? Bence eder. Ediyor yani. Aslında her manada ediyor. Lakin küçük küçük. Hangi disiplin olursa olsun, sanatın dönüştürücü tesiri var. Küçük modüllerin birleşimiyiz hepimiz. Hücrelerimizde binlerce sinemanın, kitabın, oyunun, yapıtaşları yer alıyor. Binlerce insanın izi var her birimizde. Küçük şeylerin birbirine eklenerek ve birbiriyle yansımaya girerek büyük tesirler yarattığını düşünenlerdenim.