TÜBİTAK ödüllü bilim insanı, kurak dünyada yaşayabilecek bitkilerin “anahtarını” arıyor

EÜ Fen Fakültesi Botanik Kısmından mezun olduktan sonra doktorasını tamamlayan ve Japonya’daki kimi üniversitelerde burslu genetik ekoloji eğitimi alan İsmail Türkan, yurda döndükten sonra profesör unvanıyla bitki fizyolojisi ve moleküler fizyoloji alanında çalışmalarını sürdürdü. 

Türkan, EÜ’deki ekibiyle kurak ve tuzcul ortamlara ahenk sağlamış bitkilerin antioksidan savunma sistemleri, gerilim sırasında hücrenin verdiği karşılık ve tamir sistemleri üzere alanlarda araştırmalar gerçekleştirdi.

Kurak bir dünyada insanların yaşayacağı kıtlık tehlikesine karşı dirençli bitkilerin özelliklerini ve savunma sistemlerini bilim dünyasına duyuran Türkan’ın 80’den fazla bilimsel makalesi dünyanın en saygın mecmualarında yer aldı.

Prof. Dr. Türkan son olarak da Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın elinden temel bilimler alanında TÜBİTAK 2020 Bilim Ödülü’nü aldı. 

Prof. Dr. İsmail Türkan, AA muhabirine yaptığı açıklamada, bitkilerin gerilime karşı verdiği fizyolojik, kimyasal ve moleküler cevaplara ait çalışmalarıyla TÜBİTAK 2020 Ödülü’nü üniversitesine getirmekten keyifli olduğunu söyledi.

İnsanlığı gelecekte bekleyen en büyük meselelerin “küresel iklim değişikliği”, “yeterli besin” ve “enerji” olduğunu aktaran Türkan, tüm bu problemlerin tahlili için de bitkisel üretimin büyük ehemmiyet taşıdığını vurguladı. 

Dünya genelinde bitkisel üretimi artırmak için bitki ve moleküler biyolojinin çok uygun bilinmesi gerektiğine işaret eden Türkan, şu bilgileri verdi:

“Kuraklık ve tuzlanma dünya genelinde bitkisel üretimde yüzde 30 kayıplara neden oluyor. Dünya nüfusunun süratle arttığı dikkate alındığında kâfi besin için marjinal alanların tarıma açılması gerekebilir. Dünyanın giderek ısınacağı ve kuraklaşacağı, toprakların tuzlanacağı düşünülürse bitkilerin dirençli olması çok değerli. Tuzlu bataklıkların yakınındaki tarım alanlarında, kurak bölgelerde bitki yetiştirilmesi çok büyük ehemmiyet taşıyacak. Bu nedenle de yeni bitki çeşitlerinin geliştirilmesi gerekiyor.”

• “Bitkiler de gerilime girer”

Laboratuvarda bitkiler için gerilim ortamı oluşturduklarını ve bitkilerin cevaplarını ölçtüklerini belirten Türkan, “Diğer canlılar üzere bitkiler de gerilime giriyor. Çok değişik cevaplar veriyorlar.  Dirençli, orta dirençli ve dirençsiz olanlar var. Aşırı gerilimli şartlara ahenk sağlayan bitkilerin biyolojisi ve moleküler biyolojisinin sistemlerini aydınlatarak bilgi birikimi sağlamaya çalışıyoruz. Bu bilgi birikimi bilhassa tuzluluk ve kuraklığa toleranslı bitkilerin gerek klasik ıslah teknikleri gerekse biyoteknolojik sistemlerle seçimi, ıslahı sırasında kullanılabilecek altyapı sağlıyor.” diye konuştu.

Dünyada 280-290 bin farklı bitki çeşidi olduğunu ancak insanlığın büyük kısmının 14-15 stratejik kültür bitkisi ile hayatını sürdürdüğünü tabir eden Türkan, laboratuvarda kültür bitkilerinin farklı tiplerini direnç açısından karşılaştırdıklarına işaret etti. 

• Buğday, fasulye, baklagiller kuraklığa hassas, arpa ve pamuk tuzluluğa dirençli

Türkan, buğday, fasulye, baklagillerin tuzluluğa ve kuraklığa karşı çok hassas olduğunu, arpa ve pamuğun ise tuzluluğa karşı direnci bulunduğunu belirtti. 

Türkiye’de dirençli bitkilerin yaygın olarak yetiştiğine dikkati çeken Türkan, “Türkiye çok şanslı bir coğrafya. Bir ülke suyu, toprağı, güneşi varsa sonsuza kadar yaşar. Biz 4 farklı iklime sahibiz, bu da bitkisel tıp çeşitliliğinin çok daha fazla olmasını sağlıyor. Avrupa’ya nazaran 3 kat daha fazla bitki cinsimiz yaşıyor. Büyük bir hazine, keşfedilmeyi bekleyen çok sayıda biyolojik özellik ve düzenek var.” dedi.

Prof. Dr.  Türkan, moleküler biyoloji alanında memleketler arası iş birliği teklifleri aldıklarını, Avrupa ülkeleri, Japonya ve Avusturalya üniversiteleriyle ortak çalışmalara imza attıklarını da kelamlarına ekledi.