Türk sanatının kalbi

1927 yılında Atatürk’ün Gençliğe Hitabesi birinci defa bu binada okundu, 1933’de birinci Türk Lisan Kurultayı bu binada yapıldı; birinci Türk Operası “Özsoy” 1934 yılında birinci sefer burada sahnelendi… Sanat tarihimizin en kıymetli duraklarından; 1’inci Ulusal Mimarlık Dönemi’nin en görkemli yapılarından biri; birincilerin merkezi Ankara Devlet Fotoğraf ve Heykel Müzesi üç yıl süren onarım çalışmasının akabinde ziyarete açıldı. Tezyinatlarla süslü Türk Salonu, klâsik motiflerle bezeli görkemli konser salonu ve çağdaş prosedürlerle sergilenen kıymet biçilemez yapıtların bulunduğu müze, Değer Giray’ın küratörlüğünde “Başyapıtlar” ve “Zaman’sız İzler” standıyla ziyaretçileri selamlıyor. 3 bin 626 kesimlik eşsiz koleksiyonda kimler yok ki? Osman Hamdi Beyefendi, Hoca Ali İstek, İbrahim Çallı, Bedri Rahmi Eyüboğlu, Şeker Ahmet Paşa, Nuri İyem bu isimlerden yalnızca birkaçı. Müze yenilenen fakat aslına sadık kalan yüzüyle; gerek seçilen eserler gerek stant kurgusuyla izleyenlere sanat tarihi okuması yaptıracak.

Açılış stantlarını, müzedeki değerli yapıtları ve müzenin planlarını müdür Fazilet Akkurt ile konuştuk .

Fazilet Akkurt

BİNA ASLINDA DÖNDÜRÜLDÜ

-Ankara Devlet Fotoğraf ve Heykel Müzesi’nin kıssası nasıl başlıyor? Ve bugüne nasıl uzanıyor?

Tarihi 1927 yılına kadar uzanıyor. 1931 yılına kadar Türk Ocakları merkez binası olarak faaliyet göstermiş. Daha sonra kapatıldıktan sonra halkevleri başta olmak üzere kamu kurumları tarafından kullanılıyor. 1976 yılında ise Fotoğraf ve Heykel Müzesi yapılmak üzere Kültür Bakanlığı’na devrediliyor. Binanın mimarı Arif Hikmet Koyunoğlu o periyotta hayatta. Türk mimarlık tarihi için çok kıymetli bir mimardır. Onun nezaretinde bina müzeye dönüştürülüyor ve 1980 yılında devlet merasimiyle açılışı yapılıyor. İlerleyen vakitte peyderpey çok kapsamlı olmayan onarımlar geçirmiş. Çatısı yapılmış, yeni teşhir alanı belirlenmiş, camlar kapatılmış. Fakat şuanda yapılan tamir binanın temelinden çatısına kadar uzanıyor. Statik manada güçlendirildi, kiremit çatıdan özgün bakır kaplama çatıya dönüldü. Ve bina 1930 yılındaki açılışındaki haline döndürüldü. Bu müddet zarfında yapıtların envanteri çıkarıldı; koleksiyon tamamlandı.

Müzenin, çağdaş müzecilik anlayışına uygun bir idare biçimiyle, faal formda gerçek kültür-sanat merkezi olarak kullanılması planlanıyor. Bu kapsamda müzede Türk fotoğraf ve heykel sanatının kültürel gelişiminin artırılması gayesiyle sanat tarihi programları, seminerler, sanatçı buluşmaları gerçekleştirilecek. 400 kişilik görkemli konser salonu ise eski günlerine kavuşturulacak. Program için şu sıralar hummalı bir çalışma var. Ayrıntılar www.arhm.ktb.gov.tr adresinde.

-Müzede her salonda başka bir akımın temsilcisine yer veriliyor. Çerçeveyi nasıl çizdiniz?

Müzemizde fotoğraf ve heykel başta olmak üzere toplam 3 bin 629 eser var. Çoğunluk fotoğraf ve heykel lakin bunların dışında seramik, fotoğraf, özgün baskı, etnografik, klâsik Türk süslemeleri ve karikatür alanlarında da yapıtlarımız var. Birinci örneklerinden, birinci foto-yorumcu dediğimiz asker ressamlar devrinden günümüze fotoğraf ve heykel sanatımızın tüm gelişimini izleyebiliyoruz. Elimizde her periyoda ilişkin çok kıymetli, özgün ve tek eserler bulunmakta. 1980’den 2018’e kadar daima teşhirde olan eserler vardı. Biz daha evvel teşhire çıkmamış, ziyaretçiler tarafından görülmemiş eserler de standımızda olsun, bunları da oburlarının yanına sergileyelim istedik.

Binaın ikinci katında yer alan Nuri İyem Salonu’nda usta ressama ilişkin tablolar yer alıyor.

“Zaman’sız İzler” süreksiz standında binanın müzeye dönüşüm kıssasında emeği olan sanatkarlar ve yapıtları tanıtılıyor.

-Nelere rastlıyoruz pekala?

Diyarbakırlı Tahsin’in elimizde çok fazla yapıtı var. Daha çok deniz fotoğrafları sergileniyordu. Bu sefer görünümlerini sergilemek istedik. Namık İsmail’in farklı temalı, figüratif fotoğrafları vardı. Artık natürmortlarını sergilemeye karar verdik.

Daha evvelden asılan eserler 15-20 yıl hiç değiştirilmeden duruyordu. Artık kalıcı teşhirimizi muhakkak aralıklarla değiştireceğiz. Süreksiz

stant salonlarımızda farklı temalı fotoğraflara yer vereceğiz. Portreler diyorsak elimizdeki portreleri, natürmortlar diyorsak elimizdeki natürmortları sunacağız. Bunları çeşitlendiriyoruz. Koleksiyonumuzu peyderpey sunacağız.

-Muhteşem bir zenginlikten bahsediyoruz. Ayrım yapmak, seçmek elbette çok sıkıntı lakin hem Türk fotoğrafının ekol isimleri hem padişahların yaptığı portreleri sergiliyorsunuz. Kimlerle karışılacağız stantta?

Şuan teşhirde 230 adet fotoğraf 28 adet heykel var. Giritli Hüseyin, Diyarbakırlı Tahsin, Şeker Ali Paşa üzere fotoğraf sanatımızın öncülerinden başlayarak, saray fotoğraflarımızı; oryantalist dediğimiz Osman Hamdi Bey’in tablolarını, Abdülmecid Efendi’nin kendi yaptığı fotoğrafları sergiliyoruz. Hoca Ali İstek, Hikmet Onat, Hasan Vecih Bereketoğlu, Nurullah Berk, Cemal Tollu üzere günümüze gelen süreçteki yapıtlarımızı ve sanatkarlarımızı sunuyoruz.

Erol Akyavaş Salonu… Müze 19. yüzyılın sonundan günümüze kadar Türkiye’de değişen sanat anlayışlarına tanıklık etme imkanı sağlıyor.

ÖZGÜN ESERLER ÖN PLANDA

-Müzede iki stant var; evvel başyapıtlara selam veriyorsunuz. Zaman’sız İzler standında yeniden vefakar bir tavır kelam konusu. Açılış için bu iki konsepti nasıl belirlediniz? Ve bu stantlardaki en değerli eserler neler?

Kalıcı teşhire çıkarılmış olan sanatkarların en değerli yapıtlara Başyapıtlar’da yer verdik. Osman Hamdi Bey’in “Silah Taciri” başyapıttır. Hem boyut hem özgünlük manasında tek yapıttır. Halife Abdülmecid Efendi’nin yapmış olduğu portreleri çok özgündür. İbrahim Çallı’nın “Zeybekler Kurtuluş Savaşı’nda” hem boyutları hem konusu manasında kıymetlidir. Hoca Ali Rıza’nın şuana dek yaptığı en büyük boyutlu yağlı boya görünüm tuval yapıtı bizim koleksiyonumuzda. O yüzden kalıcı teşhirimizi Başyapıtlar olarak isimlendirdik.

Zaman’sız İzler ise süreksiz stant konularımızdan biri. Açılış vesilesiyle, 1927’den müzenin açıldığı güne kadar emeği geçmiş sanatkarlarımızı anmak istedik. Bu müze nasıl kuruldu, neler yapıldı derken mimarından, bu binanın müze yapılması için eserler üreten sanatkarların yapıtlarına yer verdik. Onların yapıtlarını, çalışmaları gösterdik.

Cumhuriyet tarihinin birinci kültür ve sanat merkezi burası. Bu gayeyle inşa edilen birinci yeri. Bizim sloganımız “sanat konutuna dönüyor”. Türkiye’nin en kıymetli konser salonu burada. Binada operalar, tiyatrolar sahnelendi. Birinci Türk Tarih Kongresi burada yapıldı. Birinci Türk operası burada sergilendi. İstanbul’daki Fotoğraf ve Heykel Müzesi, 1930 ve 1940’larda bir açılıp bir kapanıyor. Tam bir müze değil; daha çok depo halinde kullanılmış. Burası direkt fotoğraf ve heykel müzesi olarak açılıyor. 90 yıllık bir çınardan bahsediyoruz. Bu türlü tarihi bir binada hem sanata hizmet eden konser salonu olan stantları yapan bir yer olduğunu düşünmüyorum. Bu çok yönlülüğüyle düşünülmesi gerekiyor.

En kıymetli bahis güvenlik

-Günümüzde tarihi tabloların korunması, yeterli koruma edilmesi ve eser güvenliği büyük değer teşkil ediyor. Vakit zaman depolarda tahrip olan yapıtları görüyoruz. Müzelerden çalınan eserler de var. Ankara Devlet Fotoğraf ve Heykel Müzesi nasıl tedbirler alacak?

Bizim için en değerli bahislerden biri eser güvenliği. Hatta en değerlisi. Elimizdeki yapıtların tamamını belgeledik, envanter kayıtlarını çıkardık. Bir yapıtın tüm ayrıntılarına kadar, hem tarifleri yapıldı hem fotoğrafları çekildi. Daha sonra yapıtları takib için bilinmeyen yerlerine çiplerimizi koyduk. Onay verilmemiş hiçbir yapıtın yerinden alınması kelam konusu değil, alarmlarımız anında devreye giriyor. Yapıtlardan bağımsız lakin yapıtı koruyan başka sistemlerimiz var. Yaklaşınca hareket eden sensörler gibi… Yerler 24 saat izleniyor. Yangın, zelzele ve hırsızlığa karşı akıllı depo sistemlerimiz var. Bir de herkes alanında uzman ve bu şuurla hareket ediyor. Birçok mevzuda dünya standartlarının üstündeyiz. Gönül rahatlığıyla yapıtlarımızı sergiliyoruz.

Neler yapıldı?