Türk şiirinin romantik devrimcisi: Nazım Hikmet Ran

Ressam Ayşe Celile Hanım ile Hikmet Bey’in oğlu olarak kimi kaynaklara nazaran 14 Ocak 1902’de Selanik’te doğan ve asıl ismi Mehmet Nazım olan şair, ilkokulu Göztepe Taş Mektep’te okudu, akabinde Mekteb-i Sultani’nin hazırlık sınıfına yazıldı. 

Ailesinin yaşadığı ekonomik kasvet nedeniyle bir yıl sonra okuldan alınan Ran, Nişantaşı Sultanisi’ne kaydedildi. 

Nazım Hikmet, birinci şiiri “Feryad-ı Vatan”ı 3 Temmuz 1913’te yazdı. Denizciler için yazdığı “Bir Bahriyelinin Ağzından” şiirinden etkilenen Bahriye Nazırı Cemal Paşa’nın takviyesiyle 1917’de girdiği Heybeliada Bahriye Mektebi’ni 1919’da tamamladı. 

Sağlık meseleleri nedeniyle 1921’de subaylıktan ayrıldı 

Hamidiye kruvazörüne stajyer güverte subayı olarak atanan usta şair, 1920’de geçirdiği bir hastalık sebebiyle 1921’de sağlık kurulu kararıyla askerlikten çıkarıldı. 

Bu süreçte edebiyata ilgisini sürdüren Ran, yazdığı şiirleri büyük hayranlık duyduğu Yahya Kemal’e göstererek, tenkitlerini dinledi. 

Unutulmaz şair, 1920’de Alemdar gazetesinin açtığı şiir müsabakasında birincilik mükafatını kazandı. 

İlk devirlerinde ismi “hececi” şairlerle anılan usta kalem, İstanbul’un işgal altında olduğu günlerde, vatan sevgisini yansıtan coşkulu direniş şiirleri yazdı. 

Nazım Hikmet, Ulusal Çaba’ya katılmak üzere 1921’de Faruk Nafiz, Yusuf Ziya ve Vala Nurettin ile Sirkeci’den kalkan Yeni Dünya vapuruna gizlice binerek İnebolu’ya geçti. Bolu’da bir müddet öğretmenlik yapan şair, daha sonra Batum üzerinden Moskova’ya giderek, Doğu İşçileri Komünist Üniversitesinde (KUTV) okudu. 

Batum’da duyduğu lakin kelamlarını anlamadığı Rusça bir şiirin halinden etkilenen şair, hür şiire ilgi duymaya başladı. 

Moskova seyahati sırasında yazdığı “Açların Gözbebekleri” şiirinde hür ölçüyü deneyen Nazım Hikmet’in kimi şiirleri, 1923’te “Yeni Hayat” ve “Aydınlık” mecmualarında yayımlandı. 

Serbest ölçüde Türk şiirinin birinci örneklerine imza attı 

Moskova’dan 1924’te Türkiye’ye dönen Nazım Hikmet, Aydınlık mecmuasında yayımlanan şiir ve yazılarından ötürü 15 yıl mahpusu istenince tekrar Moskova’ya gitti. 

Ran’ın ilk şiir kitabı “Güneşi İçenlerin Türküsü”, 1927’de Bakü’de okuyucuyla buluştu. 

Cumhuriyet’in beşinci yıl dönümü münasebetiyle çıkarılan aftan yararlanmak üzere Temmuz 1928’de Türkiye’ye girerken yakalanan şair, bir müddet tutuklu kaldı. 

Nazım Hikmet Ran, yazı takımına katıldığı “Resimli Ay” mecmuasında bir yandan şiirlerini yayımladı, bir yandan da edebiyatın yerleşmiş kıymetlerine karşı sert çıkışlar yaptı. Kendisini “sosyalist şair” olarak tanımlayan Nazım Hikmet, sanatın gayesi konusundaki tartışmada “Sanat, sanat için değildir.” diyerek toplumcu anlayıştan yana oldu. 

“835 Satır” şiiri, edebiyata yeni soluk getirdi 

İstanbul’da 1929’da yayınlanan “835 Satır” şiiri, edebiyat etraflarında geniş yankı uyandıran usta şair, klasik ve deneysel karışımı bir şiir lisanı geliştirdi. 

Şiirleriyle ilgili açılan pek çok davada beraat eden Nazım Hikmet, 1933’te zımnî örgüt kurmak hatasından tutuklanarak Bursa Cezaevine gönderildi, 1938’de ise orduyu ve donanmayı isyana teşvik hatalarından tutuklandı. Şair Ran, 28 yıl, 4 ay mahpus cezasına mahkum edildi. 

Nazım Hikmet, 1939’da 17 bin mısradan oluşan “Memleketimden İnsan Manzaraları” isimli yapıtını yazmaya başladı. 

Genel Af Maddesi’nden yararlanarak, 1950’de hür kalan şaire, Dünya Barış Kurulu tarafından Picasso, Paui Rubeson, Wanda Jakubuurska ve Pablo Neruda’yla birlikte “Uluslararası Barış Ödülü” verildi. 

Usta şair, özgür kaldıktan sonra askerlik misyonuna alınacağını öğrenince, öldürüleceği niyetiyle Stalin idaresindeki Sovyetler Birliği’ne gitti. 

Nazım Hikmet Ran, 25 Temmuz 1951’de Bakanlar Kurulunca Türk vatandaşlığından çıkarıldı. Tıpkı yıl şairin oğlu Mehmet dünyaya geldi. 

Uluslararası barış kongrelerine katılması ve bu doğrultuda çaba etmesi nedeniyle de yapıtları birçok lisana çevrilen şair, dünyada büyük ün kazandı. Pek çok ülkeye seyahat ederek konferanslara katılan ve şiirlerini okuyan Nazım Hikmet, 3 Haziran 1963’te kalp yetmezliği sonucu Moskova’da hayatını kaybetti. 

Eserlerinin büyük çoğunluğu vefatından sonra yayınlandı 

UNESCO tarafından, Nazım Hikmet Ran’ın doğumunun 100. yılı hasebiyle 2002 yılı “Nazım Yılı” ilan edildi. 

Novodeviçi Mezarlığı’nda toprağa verilen şair, 5 Ocak 2009 tarihli Bakanlar Kurulu kararıyla yine Türk vatandaşlığına kabul edildi. 

Ran’ın “Dağların Havası” (Osmanlıca), “Güneşi İçenlerin Türküsü”, “835 Satır”, “Sesini Kaybeden Şehir”, “Benerci Kendini Niye Öldürdü?”, “Taranta Babu’ya Mektuplar” isimli yapıtları ömrü sırasında, “Kurtuluş Savaşı Destanı”, “Rubailer”, “Memleketimden İnsan Manzaraları”, “Cezaevinden Memet Fuat’a Mektuplar”, “Kemal Tahir’e Mapushaneden Mektuplar”, “Kuvayi Milliye”, “Sevdalı Bulut”, “Nazım ile Piraye”, “Hikayeler”, “Piraye’ye Mektuplar”, “Henüz Vakit Varken Gülüm”ün de ortalarında bulunduğu çok sayıda yapıtı ise vefatından sonra yayımlandı. 

Eserleri 50’den fazla lisana çevrilen şair, cezaevindeyken İbrahim Sabri ve Mazhar Lütfi takma isimlerinin yanında imzasız olarak da birtakım şiirlerini okuyucuyla buluşturdu, 1949’da ise Ahmet Oğuz Saruhan ismiyle “La Fontaine’den Masallar” isimli kitabını çıkarttı. 

Akşam, Son Posta ve Tan gazetelerinde “Orhan Selim” takma ismiyle fıkra müellifliği ve başyazarlık yapan Ran’ın yeniden Selim imzalı “İt Ürür Kervan Yürür” adlı bir kitabı da bulunuyor. 

Nazım Hikmet’in kaleme aldığı “Kafatası”, “Bir Meyyit Evi”, “Unutulan Adam” ve “Ferhat ile Şirin”in de ortalarında bulunduğu 22 tiyatro yapıtı, Türkiye’nin yanı sıra Rusya, Almanya, Macaristan, Polonya ve Çekoslovakya’da sahnelendi.