Türkiye buğdayda sıkıntı yaşar mı?

Çok iklim olayları, pandemi ve savaşlar… Hepsi global besin arzını ve tedarikini zorlaştırıyor. Hava olayları randımanı düşürürken pandemi ve savaş ise hem besin üretimini hem de üretilmiş besinin sevkiyatını güçleştiriyor. Bu çerçevede yapılan ikazlar sıklaşırken, ihtarların ses tonu da yükseliyor.

Son olarak tarım tahlil firması Gro Intelligence’a toplam rezervlerde dünya tüketimine 10 hafta yetecek kadar buğday kaldığına dair bilgi paylaştı. Ayrıyeten The Economist mecmuası de Ukrayna-Rusya savaşı sonrası yaşanacak olası besin sorunlarına dikkat çekmek için kapağında buğday başaklarını kuru baş halinde resmetti. Rusya ve Ukrayna üzere dünyanın en kıymetli buğday üreticilerinin limanlarında yaşanan sorunlara Hindistan’ın ihracat kısıtlaması da eklenince Afrika ülkeleri başta olmak üzere dünya genelinde bir telaş havası esti.

Pekala Türkiye için buğdayda durum ne?

Tarım ve Orman Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı (TEPGE) tarafından Ocak ayında yayınlanan Tarım Eserleri Piyasaları-Buğday isimli rapora nazaran 2021-2022 döneminde dünyadaki buğday ekim alanlarında Hindistan yüzde 14,2, Rusya yüzde 12,4, Avrupa Birliği (AB) yüzde 10,8, Çin yüzde 10,6 ve ABD yüzde 6,7’lik hisseye sahip.

Üretim tarafında ise 2020-2021 dönemi bilgilerine bakıldığında Çin yüzde 17,3’lük hisseyle önder onu yüzde 16,4 ile AB, yüzde 13,9 ile Hindistan, yüzde 11 ile Rusya ve yüzde 6 ile ABD takip ediyor.

2020-2021 dönemi ihracat bilgilerine bakıldığında da Rusya yüzde 19,1, AB yüzde 14,7, ABD yüzde 13,4, Kanada yüzde 13,1, Avustralya yüzde 11,8 ve Ukrayna yüzde 8,4’lük hisseye sahip. Geri kalan yüzde 16,9’lük hisse ise başka ülkelere ilişkin.

Rapora nazaran 2020-2021 devrinde iddiası global buğday üretimi 776 milyon ton civarında.

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) datalarına nazaran Türkiye’nin buğday üretimi 2015’te 22,6 milyon ton, 2016’da 20.6 milyon ton, 2017’de 21,5 milyon ton, 2018’de 20 milyon ton 2019’de 19 milyon ton, 2020’de 20,5 milyon ton ve 2021’de 17,7 milyon halinde gerçekleşti. Yani tüm dünyada toplam 779 milyon ton üretim sağlanırken Türkiye’de tıpkı devirde 20,5 milyon ton buğday üretimi gerçekleşti.

TEPGE tarafından hazırlanan rapora nazaran Türkiye’nin buğdayda kendine yeterlilik oranı yüzde 89. Yıllık yaklaşık 20 milyon ton üretimi olan Türkiye’nin kendi tüketimi de yıllara nazaran değişim göstermekle bir arada 19-20 milyon ortasında değişiyor. Lakin Türkiye, 2015-2019 yılları ortasında yıllık 4-6.5 milyon tonluk ithalat gerçekleştirirken bu 2020’de 10 milyon tonu aşıyor.

Türkiye, ithal ettiği buğdayı işleyip katma kıymetli hale getirip ihracat yapıyor. Üretim ve tüketim bilgilerine bakıldığında Türkiye için ufukta çok önemli bir tehlike görünmüyor.

Baki Remzi Suiçmez Fotoğraf: Privat

DW Türkçe’ye değerlendirmelerde bulunan Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği (TMMOB) Ziraat Mühendisleri Odası Lideri Baki Remzi Suiçmez, sorunun günlük değil uzun periyotlu olduğunu vurguluyor. Türkiye’nin geçmişte buğdayda kendine yeterlilik oranının yüzde 100 olduğunu anlatan Suiçmez, gelinen noktada bu oranın düştüğünü ayrıyeten buğday üretimin yıllardır birebir düzeyde kalırken nüfusun artış suratını yakalayamadığını belirtiyor.

Bu hususta ithalata ya da ihracata getirilecek bir kısıtlamanın da hakikat olmadığını aktaran Suiçmez’e nazaran hakikat olan tek tahlil üretimi arttıracak önlemler.

Türkiye Makarna Sanayicileri Derneği İdare Şurası Lideri Abdülkadir Külahçıoğlu da DW Türkçe’ye yaptığı açıklamada hem global olarak hem de Türkiye özelinde bir arz kasveti beklenmediğini söyledi. Yakın devirde buğday konusunda iştirak gösterdikleri memleketler arası konferanslarda 3 başlığın öne çıktığını anlatan Külahçıoğlu, “Küresel manada artan enflasyon, emtialar üzerinde bir baskı oluşturuyor. İki değerli buğday tedarikçisi olan Rusya ile Ukrayna ortasındaki savaş yeni bir riski ortaya koydu ve büyük bir tedarik telaşına neden oldu. Son olarak Hindistan üzere kıymetli üretici ülkelerin ihracat ve ithalatta getirdikleri kısıtlamalar ve ek vergiler de global tedarik zincirindeki baskıyı arttırıyor. Bu 3 öge bir olumsuz hava yaratıyor. Lakin hasat periyodunun başlaması ile bir rahatlama bekliyoruz” sözlerini kullandı.

Fotoğraf: Channi Anand/AP Photo/picture alliance

Türkiye buğdayı nasıl kullanıyor?

TEPGE’nin raporunda Türkiye’nin kendi ürettiği buğdayın yüzde 80’inin besin bölümünde yüzde 11’inin yem endüstrisinde, yüzde 6’sının ise tohumluk olarak tüketildiği paylaşılıyor. Tıpkı vakitte ihracat için de ithalat koşulu var. Yani şayet bir üretici makarna ihraç etmek istiyorsa burada kullanacağı unu da ithal etmeli. Rapora nazaran Türkiye’nin global buğday ithalatından aldığı hisse yüzde 4,2. 2020-2021 dönemi bilgilerine nazaran Türkiye’nin ithalatında Rusya yüzde 77,7 ile başkan onu yüzde 9,2 ile Ukrayna ve yüzde 3,5 ile Litvanya takip ediyor.

Külahçıoğlu, Rusya ve Ukrayna’da yaşanan ıstıraplar Kanada ve AB ülkeleri ile telafi edilebileceğini bu manada Türkiye’nin bir meşakkat çekmeyeceğini söylüyor. 160 ülkeye ihracat yaptıklarını anlatan Külahçıoğlu bölümün yeni pazar bulmakta zorlanmayacağını aktarıyor.

Bu yıl ülkelerin ellerindeki buğday stoklarının epey azaldığını lisana getiren Külahçıoğlu, yeni üretim dönemiyle bir arada durumun güzelleşme göstereceğini ve fiyatlarda da yeni ve güçlü bir artış yaşanmasını beklemediklerini söyledi.

Suiçmez, “Eğer biz buğday ekim alanlarını arttırıp birebir vakitte verimliliği yükseltecek çalışmalar yaparsak kendi muhtaçlığımızı karşılama noktasında gelecek yıllarda da külfetler çekmeyiz. Bugün Hindistan’ın buğday üretimindeki gücü 10 yıl evvel yaptıkları buğday üretim planında gizli. Onlar bir atılım yaparak bugün bu noktaya geldiler” diyor.

Buğday üretimi hangi vilayetlerde güçlü?

TEPGE tarafından hazırlanan rapora nazaran Türkiye’deki buğday ekim alanı dünyadaki toplam buğday ekim alanının yüzde 3,2’sini oluşturuyor. Bu alan tıpkı vakitte Türkiye’de ekilen toplam tahıl alanının yüzde 44’ünü oluşturuyor. 2020-2021 döneminde toplam toplam 69,2 milyon dekar alana buğday ekimi gerçekleşmişti. Bu alanda Konya yüzde 9’luk hisseyle başkan. Buğday üretiminde birinci 10’daki başka vilayetlerin hissesi ise şöyle: Şanlıurfa yüzde 5,8, Ankara yüzde 5,2, Diyarbakır yüzde 3,9, Yozgat yüzde 3,8, Sivas yüzde 3,5, Tekirdağ yüzde 2,8, Çorum yüzde 2,7, Kayseri yüzde 2,7 ve Mardin yüzde 2,5.

Konya umutlu, Şanlıurfa mutsuz

Dünyada buğday üretimi konusunda telaşlar yükselirken biz de DW Türkçe olarak Türkiye’nin en fazla buğday üretimine sahip olan Konya ve Şanlıurfa ziraat mühendisleri odası liderlerine bu yılki üretim süreçlerini ve sonuçlarını sorduk.

İki kentin ziraat mühendisleri odası lideri da geçmişte yaşanan kuraklığın buğday üretimine tesir ettiğini belirtiyor. Artık gözleri bu yılki hasat aylarında. Konya Ziraat Mühendisleri Odası Lideri Burak Kırkgöz, bu yıl bölgenin yağmur ve kar yağışı manasında bereketli bir dönem geçirdiğini ve hasebiyle yüksek bir randıman beklediklerini söylüyor. Hâlâ bölgede yağışların devam ettiğini belirten Kırkgöz, buğdayın gelişim sürecinin devam ettiğini ve çiftçilerin bu yıldan umutlu olduğunu paylaşıyor.

Abdullah MelikFotoğraf: privat

Güneydoğu vilayetlerinde ise durum birebir değil. Şanlıurfa Ziraat Mühendisleri Odası Lideri Abdullah Melik, nisan ortasında yaşanan dolu yağışının ekili alanların bir kısmına ziyan verdiğini ayrıyeten bahar devrinin kurak geçmesi yüzünden Şanlıurfa ve etraf vilayetlerde randımanın hayli düşük olduğunu anlatıyor. Melik, bilhassa Şanlıurfa, Mardin, Diyarbakır, Batman ve Gaziantep üzere vilayetlerde artan çok iklim olaylarının ve tesirli kuraklık dalgalarının üretim üzerinde önemli tesirleri olduğunu belirten melik çiftçinin artan maliyetler yüzünden sulama yapamadığını bununda bölgesel randımanı düşürdüğünü anlatıyor.

“Tarımsal sulama maliyeti arttı”

Şanlıurfa’da 2,5 milyon dönüm yere buğday ekimi yapıldığını söyleyen Melik, şöyle devam ediyor: “1 ay sonra hasadına yapacağız bu ekimin. Lakin birden fazla bölgede randıman düşük. Kuraklık yüzünden eser gereğince gelişme gösteremedi. Çiftçiler de güç maliyetleri yüzünden sulama yapamadı. 2,5 milyon dönüm arazinin 2,2 milyonu sulu tarıma müsait. Yani bu alanlarda sulama birliklerinin alt yapısı var. 300 bin dönüm ise kuru tarım dediğimiz yalnızca yağmura bağlı kalarak yetiştirme yapılıyor. Kuru tarım bölgelerinden esasen şu an kimse bir beklentide değil. Sulu tarım ise kullanılamıyor. Nedeni ziraî sulamada kullanılan elektriğe yapılan vakitler. Bölge Türkiye’nin en çağdaş sulama birliklerine sahip lakin kullanamıyor. Yaklaşık 230 milyon dolara yapılan bu sistemler öylece bekliyor. Aslında 1,2 milyon dönüm alana borçları yüzünden dağıtıcı şirketler tarafından elektrik verilmiyor. Şirketler çiftçiden aylık ödeme talep ediyor. Çiftçi aylık kazanmıyor ki nasıl ödesin? Biz eserin hasadını yapınca para bulabiliyoruz. Türkiye bu alanda kendine yetebilir.”

Melik, girdi maliyetleri ve başka sorunlarla birlikte buğdayın artık en ucuz eser olmaktan çıkacağını da söyledi.

Konya Ziraat Mühendisleri Odası Lideri Burak Kırkgöz de çiftçiye verilecek dayanakların ve başka ödemelerin daha evvelce açıklanması gerektiğine vurgu yapıyor. Bütün eserlerde girdi maliyetlerinin katlandığını belirten Kırkgöz, “Çiftçi eserini kaça satacağını bilmiyor. Bilse ona nazaran üretim yapar. Fakat bu belirsizlik çiftçiyi zorluyor” diyor.

Buğday alım fiyatı ne olacak?

Bu noktada tüm üreticilerin ortak talebi verilecek dayanakların ve eser alım fiyatlarının daha evvelce açıklanması. Artık buğday üreticilerinin gözü devletin açıklayacağı buğday fiyatında. Çünkü açıklanacak alım fiyatı buğday üretiminin teşvik edilmesi için epey kritik bir öge.

Türkiye Ziraat Mühendisleri Odası Baki Remzi Suiçmez bu yıl çiftçinin biraz da olsa kar edebilmesi için buğdayın alım fiyatının 8 TL olması gerektiğini söylüyor. Geçen periyotta devletin ton fiyatını 2 bin 250 lira olarak açıkladığını aktaran Suiçmez, “Daha sonra piyasalarda fiyatlar yükseldi. 6 bin lira düzeylerinden ithalat yapıldı. Daha sonra bu sanayicilere neredeyse yarı fiyatına verildi. Yani devlet sübvanse etti. Bu yanlış mı? Hayır sübvanse edilmesi gerekiyordu. Yoksa ekmek fiyatları katlanacaktı. Ancak kendi üreticimizin de korunması lazım. Üreticiye o fiyatlar verilse üretim daha da artacak zaten” dedi.

Bu yıl buğday alım fiyatının belirlenirken artan girdi maliyetlerinin de dikkate alınması gerektiğini lisana getiren Konya Ziraat Mühendisleri Odası Lideri Burak Kırkgöz, “Çiftçi maliyetini çıkaramazsa öbür devirler de eserine masraf yapmıyor. Siz gereğince gübre kullanamazsanız ne olur? Randıman düşer. Tüm bunların dikkate alınması lazım” halinde konuşuyor.

Bu yıl bir kilogram buğdayın 6 lira 98 kuruş maliyete neden olduğunu söyleyen Şanlıurfa Ziraat Mühendisleri Odası Lideri Abdullah Melik, “Ekmeklik buğdayın 7 lira 87 kuruşa, durum buğdayının ise 8 lira 30 şuraya satılması gerektiğini belirtiyor.