Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) tarafından 2019 yılı bilgileri baz alınarak hazırlanan İGE, Eşitsizliğe Uyarlanmış İnsani Gelişme …
Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) tarafından 2019 yılı bilgileri baz alınarak hazırlanan İGE, Eşitsizliğe Uyarlanmış İnsani Gelişme Endeksi, Toplumsal Cinsiyete Dayalı Gelişme Endeksi, Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliği Endeksi ile Çok Boyutlu Yoksulluk Endeksi’ni içeren “Önümüzdeki Hudut: İnsani Gelişme ve Antroposen” başlıklı 2020 İnsani Gelişme Raporu yayımlandı.
Yeni tip koronavirüs (Kovid-19) salgından evvelki periyoda ilişkin datalara dayalı olarak insani gelişmenin durumunu ortaya koyan raporda, insanların tabiat üzerindeki baskısının sona ermemesi halinde global salgının dünyanın karşılaştığı son kriz olmayacağı belirtildi.
İnsanlık “Antroposen” çağına giriyor
Raporda, bu yıl ülkelerin karbondioksit emisyonları ve husus ayak izini hesaba katan deneysel nitelikte yeni bir insani gelişme endeksi de yer aldı.
“Gezegensel Baskılara Uyarlanmış İGE”nin yeni bir global tablo ortaya koyduğuna dikkatin çekildiği raporda, 50’yi aşkın ülkenin çok yüksek insani gelişme kümesinden düştüğü ve bu durumun ülkelerin fosil yakıtlarla unsur ayak izine bağımlılığını yansıttığı tabir edildi. Raporda, hiçbir ülkenin gezegen üzerinde ağır baskı yaratmadan çok yüksek insani gelişmeyi şimdi başaramadığı aktarıldı.
İnsanlığın, “Antroposen” yahut “İnsan Çağı” olarak isimlendirilen yeni bir jeolojik çağa girdiğine işaret edilen raporda, kelam konusu devirde tüm ülkelerin ilerleme yollarını tekrar tasarlamaları ve tüm insanların gelişmesini sağlayacak biçimde, gezegensel baskıların azaltılması için dönüşümü engelleyen güç ve fırsat eşitsizliklerini ortadan kaldırmaları gerektiği vurgulandı.
Birinci sırada Norveç yer aldı
Ülkelerin resmi istatistik kurumlarından ve emniyetli memleketler arası kurumlardan elde edilen datalar ışığında hazırlanan İnsani Gelişme Endeksi, uzun ve sağlıklı ömür, bilgiye erişim ile kabul edilebilir bir ömür standardı üzere 3 temel boyutta ortalama insani gelişme seviyesinin uzun vadeli takibi sonucunda oluşturuldu.
Dünyada en çok bilinen kalkınma göstergelerinden biri olan endekse nazaran, İGE’de birinci sırayı 0,957’lik kıymetle Norveç aldı ve tepedeki yerini korudu. Bu ülkeyi, 0,955’lik bedelle İrlanda ve İsviçre, 0,949’luk pahayla Hong Kong ve İzlanda, 0,947’lik pahayla Almanya, 0,945’lik pahayla İsveç, 0,944’lük bedelle Avusturya ve Hollanda, 0,940’lık kıymetle Danimarka izledi.
Geçen yıl kaydettikleri İGE bedeliyle listenin en altında yer alan ülkeler ise 0,394’lük bedelle Nijer, 0,397’lik kıymetle Orta Afrika Cumhuriyeti, 0,398’lik kıymetle Çad, 0,433’lük kıymetle Güney Sudan, 0,433’lük kıymetle Burundi, 0,434’lük bedelle Mali, 0,452’lik bedelle Sierra Leone ve Burkina Faso, 0,456’lık kıymetle Mozambik ve 0,459’luk pahayla Eritre olarak sıralandı.
Türkiye “çok yüksek insani gelişme” kategorisinde
Türkiye’nin 2019’daki İnsani Gelişme Endeksi pahası 0,820 olarak hesaplandı. Bu bedelle Türkiye, 189 ülke ortasında 54’üncü oldu ve “çok yüksek insani gelişme” kategorisinde yer aldı.
Türkiye, geçen yıl yayımlanan raporda da 59’uncu sırada yer almış ve birinci defa “çok yüksek insani gelişme” kategorisine girmişti.
Bu devirde, çok yüksek insani gelişme kategorisindeki ülkelerin ortalama endeks pahası 0,898, Avrupa ve Orta Asya ülkelerinin ortalama endeks bedeli ise 0,791 olarak hesaplandı.
İnsani gelişmedeki ilerlemenin ölçütü olan endekste, Türkiye son 29 yılda kayda bedel bir gelişme gösterdi. Türkiye’nin 1990’da 0,583 olarak hesaplanan endeks pahası, geçen yıl 0,820’ye çıkarak toplamda yüzde 40,7’lik artış gösterdi.
Kişi başına GSMH 29 yılda yüzde 121,4 yükseldi
Türkiye’de 1990-2019 ortasında beklenen ömür mühleti 13,4 yıl artarak 77,7’ye, ortalama tahsil mühleti 3,6 yıl artarak 8,1’e, beklenen tahsil mühleti ise 7,7 yıl artarak 16,6’ya ulaştı. Bu devirde, ülkede kişi başına Gayrisafi Ulusal Hasıla (GSMH) yaklaşık yüzde 121,4’lük bir artış göstererek 27.701 dolara yükseldi.
İnsani gelişme dağılımındaki eşitsizliklere uyarlanmış endekste ise Türkiye’nin bedeli boyut endekslerinin dağılımındaki eşitsizliğe bağlı olarak yüzde 16,7’lik bir kayıpla 0,683’e düştü.
Çok Yüksek İnsani Gelişme Endeksi kıymetine sahip ülkelerin eşitsizlik nedeniyle kaybı ortalama yüzde 10,9 olurken, Avrupa ve Orta Asya’da bu oran yüzde 11,9 olarak kaydedildi.
Türkiye cinsiyet eşitsizliği endeksinde 68’inci sırada
Raporda, üreme sıhhati, bayanın güçlenmesi ve ekonomik faaliyetler alanlarında toplumsal cinsiyete dayalı eşitsizliklere ait bulguların yer aldığı Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliği Endeksi de açıklandı.
Bayan ve erkek kazanımları ortasındaki eşitsizliklerin insani gelişmede yarattığı kaybı ortaya koyan endekse nazaran, Türkiye, 2019’da 0,306’lık pahayla 162 ülke ortasında 68’inci sırada yer aldı.
Türkiye’de parlamentodaki bayan milletvekili oranı yüzde 17,4 olurken, bayanların işgücü piyasasına iştirak oranı yüzde 34 olarak kaydedildi.
İGE’yi ülkenin kişi başına karbondioksit emisyonu ve unsur tüketim seviyesine nazaran uyarlayan endekste ise Türkiye, 0,746 kıymetle 169 ülke ortasında 44’üncü sırada yer aldı.
