Türkiye yeni adli yıla nasıl bir yargıyla giriyor?

Türkiye, yeni isimli yıla yargıda yaşanan bir dizi sıkıntıyla giriyor. Bir yanda muhaliflere yönelik verilen gözaltı, tutuklama kararları ile açılan soruşturma ve davalar tenkit konusu olurken, başka yandan yargıya yönelik bağımsız ve tarafsız davranmadığı tenkitleri artıyor. Bilhassa 15 Temmuz darbe teşebbüsünün akabinde yargıdaki takımlara, AKP’ye yakın isimler ile tarikat, cemaat mensuplarının doldurulduğu tezi öne çıkıyor. Adalet Bakanı ve yardımcısının yer aldığı Yargıçlar ve Savcılar Konseyi’nin (HSK) yapısı tartışma yaratırken, iktidar hâkim ve savcılara “coğrafi teminatı” kelamını hala yerine getirmedi. Öte yandan HDP kapatma davası, Ekrem İmamoğlu davası, Kobani davası yeni isimli yılda sonucu yakından takip edilecek ve 2023 seçimlerini direkt etkileyecek davalar olacak.

20 Temmuz’da başlayan isimli tatil, 31 Ağustos prestijiyle sona erdi. 2022-2023 devrini kapsayan Yeni İsimli Yıl 1 Eylül Perşembe prestijiyle başladı. Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’na nazaran, yargı; yasama ve yürütme üzere üç devlet erkinden biri. Bağımsızlığı ve tarafsızlığı anayasal teminat altında. Anayasanın 138. Unsuruna nazaran, hiçbir kişi ve kurum, hâkim ve savcılara buyruk ve talimat veremiyor, telkinde bulunamıyor.

Ancak Türkiye’de yargı, bir türlü gündemden düşmüyor; verdiği kararlarla sık sık tartışmaların odağına yerleşiyor. DW Türkçe, yeni isimli yılın açılışı hasebiyle “Türkiye’deki yargı”ya mercek tuttu.

Kaç hâkim ve savcı var?

Adalet Bakanlığı’nın son yeni bilgilerine nazaran, 2021 yılı sonu prestijiyle Türkiye’de toplam 23 bin 103 hâkim ve savcı misyon yapıyor. Savcı sayısı 7 bin 489’ken, hâkim sayısı ise 15 bin 614 olarak kayıtlara geçti. 2014 yılında Türkiye’de yaklaşık 15 bin hâkim ve savcı bulunuyordu.

Hâkim ve savcıların evrak yükü artıyor

2021 yılında bir hâkim ve savcıya düşen belge sayısının 2020 yılına nazaran arttığı gözleniyor. 2020 yılında bir savcıya, geçmiş yıllarda devredilenle birlikte bin 409 evrak düşerken, bu sayı 2021’de bin 418’e yükseldi.

Bir hâkime 2020’de düşen belge sayısı 709 olarak tespit edilirken, 2021’de bu sayı 799 oldu.

9,8 milyon soruşturmada, 14 milyon kişi şüpheli

Türkiye’de her yıl açılan dava ve soruşturma sayısında da önemli artış yaşanıyor. 2020’de 8 milyon 995 bin soruşturma varken, geçen yıl bu sayı yaklaşık 1 milyon artarak 9 milyon 856 bine yükseldi. Bu soruşturmalardaki kuşkulu sayısı ise geçen yıl 14 milyon 345 bin 936 oldu. Bu sayı 2020’de yaklaşık 13 milyondu.

Bu belgelerde mağdur sayısı ise 10 milyon 903 bin olarak tespit edildi. Geçen yıl açılan soruşturmaların yaklaşık 5 milyonuna takipsizlik kararı verilirken, 2 milyon 898 binine ise dava açıldı. Yani takipsizlik verilen evrak sayısı, geçen yılki soruşturmaların yüzde 55,7’sini oluşturdu.

Dava sayısı 3 milyonu aştı

2021 yılındaki dava sayısı 2020’ye nazaran artarak 3 milyon 290 bin oldu. Bu davalarda 2 milyon 529 bin mahkûmiyet çıkarken, beraat sayısı ise 756 bin 767 oldu. 674 bin 814 evrakta ise kararın açıklanmasının geri bırakılmasına karar verildi.

Hâkim ve savcılara coğrafik teminat kelamı tutulmadı

Hâkim ve savcılar, iş yükünün yanı sıra birçok problemle da yüz yüze. İnsan Hakları Aksiyon Planı’nda 6 ay içinde getirileceği kelamı verilen hâkim ve savcılara coğrafik teminat, bir yılı aşkın vakittir hayata geçirilemedi. Adalet Bakanlığı, bu hususta hazırladığı uygulama takvimine karşın, hâkim ve savcılar sürgün korkusu yaşamadan misyonlarını yapmalarını sağlayacak coğrafik teminata kavuşamadı.

Yargının yarısı kıdemsiz

15 Temmuz darbe teşebbüsünün akabinde yaşanan ihraçlardan sonra yargıda değerli bir hâkim ve savcı açığı doğdu. İktidar, bu boşluğu gidermek için evvel 70 puan barajını kaldırdı. Yaklaşık 5 bini barajsız olmak üzere bugüne kadar yargıya 12 bin yeni hâkim ve savcı alındı. Bu hâkim ve savcıların kıymetli bir kısmı kâfi staj yaptırılmadan misyonuna başladı. Bu nedenle yargı mensuplarının yarısının kıdemi, 5 yılın altında kaldı.

Bu kıdemsiz hâkim ve savcılar, kısa müddette Ankara ve İstanbul üzere birinci sınıf yargı üyelerinin vazife yapması gereken kentlere atandı. Gazeteci Sedef Kabaş ve pop müzik sanatkarı Gülşen’i tutuklatan İstanbul Savcısı Türkşad Kunthan Uçuk’un, 30 Eylül 2021’de mesleğe başladığı ortaya çıkmıştı.

Yargıda boşalan takımlar kimlerle dolduruldu?

AKP iktidarı, 2010 yılında yaptığı anayasa değişikliği referandumuyla yargıda Gülen yapılanmasının hâkimiyet kurmasına neden oldu. Lakin 17-25 Aralık soruşturmalarından sonra iktidar ile Gülen yapılanması ortasında güç gayreti başladı. Gülen yapılanması, 15 Temmuz 2016’daki başarısız darbe teşebbüsünün akabinde devlet takımlarından tasfiye edilmeye başlandı. Fakat Gülen yapılanmasından boşalan takımlara bu defa Hakyolcular, Menzililer, MGV’ciler (Milli Gençlik Vakfı), İstanbul Kümesi ve milliyetçiler üzere öbür tarikat yahut kümelerin getirildiği biliniyor.

Yargı sıkıntısında HSK’nın rolü ne?

Yargıyla ilgili tartışmaların bir odağında ise Yargıçlar ve Savcılar Heyeti bulunuyor. Anayasaya nazaran HSK’nın Lideri Adalet Bakanı ve bir üyesi de Bakan Yardımcısı. Heyette geniş yetkilere sahip olan Adalet Bakanı’nın isteği dışında bir karar çıkması mümkün değil. Yeniden HSK’nın üyelerini AKP ve MHP’nin çoğunlukta olduğu TBMM ve Cumhurbaşkanı seçti. Son yapılan seçimde üç üyesi hariç, heyetin tüm üyeleri iktidarın istediği isimlerden oluştu.

Peki, HSK’nın yargı bağımsızlığı ve tarafsızlığı açısından ehemmiyeti ne? Yargıçlar ve Savcılar Konseyi, hâkim ve savcıların atama, yer değiştirme, açığa alma, soruşturma açma ve ihraç etme yetkilerine sahip. Bu nedenle şu an AKP iktidarının denetimi altındaki HSK, yargıyı buna paralel olarak istediği üzere şekillendirebiliyor. Bilhassa başta Ankara ve İstanbul olmak üzere başsavcılıklar, terör cürümlerine bakan savcılık ve mahkemeler ile tutuklama kararlarına bakan sulh ceza hâkimlikler HSK tarafından “kontrol altında” tutuluyor. Örneğin Cemal Kaşıkçı belgesinin Suudi Arabistan’a evresine karşı çıkan mahkeme lideri Nimet Demir, HSK tarafından İstanbul’dan Kahramanmaraş’a sürülmüştü. HSK, tıpkı vakitte Yargıtay ve Danıştay üyeliklerine de tartışmalı atamalar yapıyor.

Yargı ne kadar tarafsız?

Türkiye’de yargıya yönelik en sert tenkit, iktidarın muhalifleri sindirmek için kullandığı bir araç olduğu savı oldu. Yargıdan çıkan kararlar, bu görüşü destekliyor. Son olarak müzikçi Gülşen, imam hatip okullarına yönelik kelamları nedeniyle evvel tutuklandı, akabinde mesken hapsine alındı. “Namaz kılmayanlar öldürülebilir” formunda açıklama yapan İlahiyatçı Ebubekir Sifil hakkında ise rastgele bir süreç yapılmadı. İktidarın protesto edildiği Seyahat davasında mahkûmiyet kararı çıktı. Osman Kavala, yaklaşık 5 yıldır cezaevinde. HDP’nin eski eş genel liderleri Selahattin Demirtaş ve Figen Yüksekdağ başta olmak üzere çok sayıda HDP’li siyasetçi yargı kararıyla tutuklu olarak yargılanıyor. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin (AİHM) ihlal kararlarına rağmen Kavala ve Demirtaş, mahkemeler tarafından hür bırakılmadı.

Peker’in savları soruşturulmuyor

Organize kabahat örgütü davası sanığı Sedat Peker, iktidar mensuplarının da ortasında yer aldığı birçok kişi hakkında başta uyuşturucu, sanal bahis ve rüşvet üzere tezlerde bulundu. Fakat yargı, Peker’in Sermaye Piyasası Şurası (SPK) dışında ortaya attığı argümanlarla ilgili rastgele bir soruşturma başlatmadı.

Çete belgelerinden çıkan hâkim ve savcılar?

Yargıdan çıkan kararlar tartışma yaratırken, öbür yanda birtakım hâkim ve savcıların isimlerinin karıştığı çete evrakları ise yargıdaki sorunun öteki bir boyutu. İranlı uyuşturucu kaçakçısı Naci Şerifi Zindaşti ve üç adamı, hâkim Cevdet Özcan tarafından tahliye edildi. Bu nedenle hakkında dava açılan Özcan hala ihraç edilmedi. Savcı Durmuş Yılmaz’ın, İranlı rejim muhaliflerini Türkiye’den kaçırmaya çalışan casusluk şebekesinde yer aldığı ortaya çıkmıştı. Yılmaz, bu nedenle ihraç edildi. “FETÖ borsası”na ismi karışan savcı Lütfi Karabacak da ihraç edilen bir öbür yargı mensubu. Selahattin Demirtaş hakkındaki davaya bakan mahkemenin lideri Bahtiyar Çolak ise kendilerine “Atadedeler” diyen cürüm örgütünün yönetici olmak teziyle konut hapsine alınmıştı. Adana’da ise Terör Savcısı Osman Yarbaş, uyuşturucu sevkiyatını yönettiği teziyle tutuklanmış ve meslekten ihraç edilmişti.

Yeni isimli yılda hangi davalar görülecek?

Yeni isimli yılda birçok kritik dava ve soruşturma görülecek. Anayasa Mahkemesi’nde HDP hakkında açılan kapatma davasının görülmesine devam edilecek. Yılsonuna gerçek kapatma davasında bir karar çıkması bekleniyor. Tekrar Demirtaş’ın yargılandığı Kobani davasına Ankara’da devam edilecek.

İstanbul Büyükşehir Belediye Lideri Ekrem İmamoğlu hakkında Yüksek Seçim Konseyi (YSK) üyelerine hakaret teziyle açılan davada ise İstanbul’da 21 Eylül günü görülecek. Necip Hablemitoğlu cinayetine ait soruşturmada ise dava açılması bekleniyor. Mehmet Ağar’ın yargılandığı faili meçhul cinayetler davası ile Musa Anter cinayetini husus alan davada karar çıkması bekleniyor.

Yargıçlar Sendikası ne diyor?

DW Türkçe’ye konuşan Yargıçlar Sendikası Lideri Ayşe Sarısu Pehlivan, yargının isimli yıla sıkıntılarıyla başlayacağını belirterek, “En büyük sorun, yargıç ve cumhuriyet savcısının alımında, atama ve yetkilendirilmelerinde liyakatin gözetilmemesidir. Akabinde yargıç ve savcıların teminatlarının bulunmamasıdır. Bunun başında coğrafik teminat geliyor. Onun dışında iş yükü fazlalığı, uzman işçi yetersizliği eklenebilir” dedi.

Pehlivan: HSK başlı başına bir sorun

Sorunların yıllardan beri devam ettiğini lisana getiren Pehlivan, polisten başka bir isimli kolluğun olmamasının da başlı başına bir sorun olduğunu tabir etti. “HSK’nın oluşumu başlı başına bir sorundur” diyen Pehlivan, 2017 yılında yapılan anayasa değişikliğiyle HSK’nın siyasi iradeye bağlandığını savundu. Pehlivan, şu görüşleri lisana getirdi:

“Durum böyleyken, HSK yargıda tek belirleyici kurumdur. Kararlarına karşı ihraçlar dışında yargı yoluna başvurmak mümkün değildir. O denli olduğu vakit keyfilik gündeme gelmektedir ya da siyasi iktidarın dediğinden çıkmayan bir HSK ortaya çıkmaktadır. Bu formda işleyen bir yargının verdiği kararların tartışılması da mümkündür. Haksız tutuklamalar sıkça konuşulmaktadır. Hülasa yargı kararları kamu vicdanında kabul görmemektedir. Bu da yargıya olan inancın azalmasına sebep olmaktadır. En son yüzde 20-30 oranında bir yargıya itimat vardır.”

Son vakitlerde sıkça yargıçlar ve savcıların vazifeye çağrıldığını anımsatan Pehlivan, “Hâkimler ve savcılar misyondadır. Fakat yargıçlar ve savcılar kahraman değildir. Bizden kimse kahramanlık beklemesin. Herkes kendi sorumluluğunu yerine getirsin. Bu bizim üzerimizde önemli bir yük olmaktadır. En büyük sorumluluk siyasi partilerdedir” dedi.