Türkiye’de hakemler neden sevilmiyor, hakem tartışmaları niçin bitmiyor?

“Aşk, futbol, sanat ve ortada bir bira.” Hayatın hoşluklarını bu türlü sıralayan Nobel ödüllü İngiliz tiyatro muharriri Harold Pinter’ın hakemlere dair de bir müşahedesi var: “Hakemler kanundur. Düdükleri vardır. Üflerler. Ve bu Tanrı’nın adaletinin lisana gelmesidir.” Çok romantik ve çok demode!

Bu memleketin kaygısı var hakemlerle! Hakemlerin de bu memleketle! Ve süslü cümlelerle geçiştirilecek üzere değil bu! Yeni de değil.

Futbol tarihinden kesitler sunan araştırmacı Mehmet Ulu, Spor Alemi mecmuasında 1924’te çıkan bir maç yazısını ballandıra ballandıra anlatır. Sonu şöyle bitiyor:

“Hakem Fenerbahçe aleyhine penaltı verir. Binlerce Fenerbahçeli taraftar alana doluşur. Mıntıka jandarması oyunu tatil eder. İstanbul Futbol Mıntıkası, mezkûr karşılaşmayı görüşür ve Fenerbahçe aleyhine bir penaltıyla maçın yarım dakikasının oynanmasına karar verir. Bu kararı dinlemeyen ve protesto eden Fenerbahçe ise hem Mıntıka Futbol Birliği hem de Türkiye Antrenman Cemiyetleri İttifakı’ndan ayrılır. Önümüzdeki sene oynanacak lige de katılmayacağını beyan eder.” (Tam Saha mecmuası: Sayı 124)

Sadece bununla da kalmamış iş. Tarihçi Doç. Dr. Doğan Çetinkaya’nın aktardığına nazaran Haziran 1938’de dayaktan hastanelik ettiğimiz ve sonra hayatını kaybeden hakem bile var…Hakemleri mevtle tehdit ettik… İşinden ettik… Buhrana soktuk…

Biz hakemleri sevmeyiz arkadaş!

Tribünlerdeki birinci kolektif küfür hadisesinin öznesi de kuvvetle mümkün hakemlerdir. Ya ya ya şa şa şa periyodunda bile hakemlere ağır küfürler vardır. Kanıtlayamam lakin yemin edebilirim.

Hakemlerimizden yalnızca biz değil, dünya futbolunun bir lideri de şikayetçi. Sir Alex Ferguson’ın, mesleği en parlak hakemimiz Cüneyt Çakır hakkında daha yakın vakitte ne dediğini duydunuz mu?

Vibe with Five isimli podcast’in geçen ay yayımlanan kısmında Rio Ferdinand, Manchester United’ın eski CEO’su David Gill’e Ferguson’ı soruyor. Gill, onun tutkusundan ve kindarlığından bahsederken husus Cüneyt Çakır’a geliyor.

Hatırlarsınız, Çakır 2013’te Real Madrid’e karşı oynadıkları maçta Nani’ye kırmızı kart göstermişti ve Ferguson yedek kulübesinden alana fırlamıştı! Sir Alex birkaç sene evvel sıradan bir Şampiyonlar Ligi play-off müsabakasını izlerken David Gill’i arıyor ve Cüneyt Çakır için şunu diyor:

“Hâlâ berbat hakem.”

Tekrar ediyorum, memleketin en meslekli hakeminden bahsediyoruz.

Peki bir tek bizde mi dert? Premier Lig’i göz ucuyla takip eden herkes oradaki vahim yanılgıları görmüştür. Gole giderken biten maçlar, en kritik anda verilmeyen penaltılar, hakeme ne dediğini bile anlatamayan VAR’lar…İddia o ki dünyaca ünlü hakem Howard Webb’in bir dönemde 17 defa özür dilemişliği var. Bunlar yalnızca son bir ayın gündeminden İngilizce modüller.

İşin tabiatı bu aslında. Düzgün de arkadaş, bizdeki gibisi yok. Ceza Kanunu’na nazaran kabahat sayılabilecek “hatalar”, bizde “cürüm” muamelesi görüyor. Dünyanın hiçbir yerinde bizim kadar didiklenmiyor bu iş. Her karar “halk mahkemesine” götürülmüyor. Gerisinden niyet okumalarla eşlik edip hem hakemlerin hem de izleyenlerin ruh sıhhatini bozmuyorlar.

‘Arka planda kesinlikle öteki şeyler var’ hissi

Biz maçın salt makûs yönetildiğine inanmıyoruz. Hakemlerin makus olduğu savı da kesmiyor bizi. Art planda kesinlikle öbür bir şeylerin olduğunu düşünüyoruz.

Oysa yurt dışında hakem tartışmaları diğer türlü bir boyut kazandı şu sıralar. Öteki bir yazının konusu tahminen ancak tekrar de değinelim. Mesela hakemlerin durumlara ortalama ne kadar uzak olduğunu ölçüyorlar. Topu oyunda tutma mühletlerine bakıyorlar. Ortalama kart sayılarına bakıyorlar. VAR’da bekleme müddetlerini ölçüyorlar. Buna dair maksatlar koyuyorlar. “Bu dönem top ortalama 52 dakika kaldı. Seneye bunu 55 dakikaya çıkarmak maksadımız.” Tam Amerikan işi tahliller. Daha makro performans değerlendirmeleri yani. Buralara ne kadar uzağız!

Biz maç yayınları sırasında hangi imgelerin VAR’a gittiğini bile bilmiyoruz. Ek imgeler çıkarsa diye, akşam hakem yorumcularının programlarını bekliyoruz.

Neden bu türlü? Zira uzun yıllardır sıkıntımız düzgün hakemlik değil, “bize uygun” hakemlik ve bol bol hakemi tartışmak.

Hakem tartışmaları ideolojik tartışmalara dönmüş durumda. Paranoyaları takip etmek üzere bir durum kelam konusu. Hal bu türlü olunca kulüpler de denetimden çıkıyor. O denli olmasa lehine en fazla kusur yapılan, futbolun yönetiminde en fazla inisiyatif sahibi olan topluluklar bağırır mı bu kadar? Ne diyordu o müzik:

“Bu iş çok güç Yonca/ En çok bağıran en gerçek sayılır beşerler işitmeyince.”

Tek ümidimiz Halil Umut Meler

Şimdi biraz “gerçeklere” tek tek bakalım:

Süper Lig tarihinin en fazla maç yöneten üç hakemi Cüneyt Çakır, Fırat Aydınus ve Hüseyin Göçek’in şu anda TFF yahut MHK’ye bağlı hiçbir misyonu bulunmuyor. Cüneyt Çakır’ı hakem işlerinin başına getiren Gürcüler, onu yere göğe koyamıyorlar şu sıralar.

Hangi Çakır? Avrupa Şampiyonası tarihinin en fazla maç yöneten, tarihte iki Dünya Kupası yarı finali yöneten iki hakemden biri olan, 8 Mart 2022’de misyondan alınmasa tahminen üçüncü sefer bu düzeyde düdük çalacak tek isim olacak Çakır.

Fırat Aydınus mesleği boyunca toplam 365 maç yönetti Harika Lig’de. Bu dönemin en kıdemli VAR hakeminin neredeyse birkaç katı bu.

VAR hakemlerinden Emre Malok, Onur Özütoprak, Alper Çetin ve Erkan Engin’in meslekleri boyunca Üstün Lig’de yönettiği toplam maç sayısı 3. Yazıyla “üç”. Yalnızca bu dörtlü bu dönem 80 sefer VAR’da vazife aldı.

Hakemlik topluluğunun önde gelen isimlerinden, şu sıralar Hürriyet’e kusursuz tahliller yazan eski hakem ve yorumcu Murat Fevzi Tanırlı diyor ki:

“Sezon başında VAR takımına alınan, hakemliğe devam edeceklerini memnunlukla açıklayan iki hakeme 4 ay tahammül edilmedi, konutlarına yollandı: Hüseyin Göçek ve Suat Arslanboğa. 30 yıla varan mesleklerinden sonra TFF sitesinden bir teşekkür bile edilmedi.”

Malum, 8 Mart’ta üstte ismi geçen kıdemli isimler bir gecede hem emekli edildi hem de hakemliğe küstürüldü. Onların yerine FIFA kokartı alsın diye İngilizce imtihanına sokulan adaylardan hiçbiri imtihanı geçemedi. Sonrasında yayıncı kuruluşun Trio programında yalnızca İngilizce imtihanını geçebildi diye kokart takan hakemler olduğu argüman edildi. İspatı da var: Bu argümanların öznesi olan Erkan Özdamar’ın FIFA kokartı bir senede geri alındı.

Kokart demişken… Cüneyt Çakır kokartı 16 yıl taşıdı. 2020’de FIFA kokartı takan hakemler ortalama 6,5 yıl mühletince bu unvana sahip olurken üst üste değişiklikler sonucu 2024’te bu sayı 2,5 yıla düştü.

Halil Umut Meler, hani yumruk yiyen hakemimiz, şu anda seçkin kategorideki tek isim. Onun altında 1. Kategori var. 33 ülkeden temsilci var. Bizden yok. 2020 Aralık ayında üç farklı hakemimiz Şampiyonlar Ligi’nde düdük çalıyorken bu duruma düşülüyor.

Normalde dönem sonunda klasman belirlemeler dönem ortası ve sonunda yapılırken artık dönem boyunca dört kez yapılıyor. Bu ne demek? Ardı sağlam bir ekibin maçında bir yanılgı yaparsanız bırakın kokart takmayı, kendinizi A klasmanında bile güç bulabilirsiniz. Hem de yarından yakın bir halde.

UEFA Fitness Yöneticisi Prof. Dr. Werner Helsen son seminerde bizim hakemlere “UEFA’ya bağlı ülkeler ortasında fizikî olarak en sonuncusunuz” diyerek fırça attı!

Bu dönemin olay hakemi Halil Umut Meler artık daima derbi yönetiyor. Bir dönemde 12 derbi var ve geçen dönem beşini o aldı. Tek ümidimiz o.

Bir hakemin maç başlamadan başı yarıldı. Hiçbir şey olmadı. Bir hakem statta 6 saat alıkoyuldu. Hiçbir şey yapılmadı. Bir hakem yumruk yedi, hakemler bir hafta maça çıkmadılar. İki gün sonra hayat kaldığı yerden devam etti. Buna bile razı olduk!

23 yılda 20 MHK değişti

23 yılda 20 MHK değişti ve MHK’nın yine değişeceği konuşuluyor.

Şimdi gelelim kulüplere. Yöneticilerin yatacak yeri yok. En sevdikleri şey tesir altına almak. Daima “algı” diyorlar, “operasyon” diyorlar, “masa başı” diyorlar. Halbuki bilgiler açık ve net. Son beş dönemde hiçbir grup lehine Fenerbahçe, Galatasaray ve Beşiktaş kadar penaltı çalınmadı. Yetmiyor, ekranlarda en çok süreyi onların tartışmalı durumları alıyor. Onlara karşı yapılan yanılgıların bedeli daima ağır oluyor.

Murat Fevzi Tanırlı, Hürriyet’teki son yazısında durumun vahametini ortaya koymuş. Avrupa’da lehine en fazla penaltı çalınan doğal şampiyonluk adayları bizde. Bu dönem City’ye 5, Bayern’e 3 penaltı çalınmış. Ceza alanında topla buluşma sayıları bizimkilerden daha fazla olan iki kadrodan bahsediyoruz.

Yöneticilerin yalnızca hakemler hakkındaki beyanları yüzünden ödedikleri cezaların toplamı bu dönem 7,5 milyon lirayı aşmış durumda. Yöneticilikten anladıkları bu esasen. Mikrofonlar gelsin konuşsunlar:

“Bu hakemlerle bu lig bitmez.”

Ama işte Türkiye’de futbolu yönetenler bunları yapınca, yöneticilere de at oynatacak alan kalıyor. Elimizde hakemler makûs demeye yetecek data var. Ancak hakemleri etkilemek için akıl almaz bir baskı da var.

Bu o denli bir kısır döngü yaratıyor ki, artık zihinlerde bir yarılma kelam konusu. Elmalar, armutlar, çürük yumurtalar, bir o kadar da tavuklar…Her şey birbirine girmiş durumda. Kimse içine sinen bir maç izleyemiyor.

Eskiden berbat yönetilen maçlar, tesir altında kalan hakemlerden şikâyet edilirdi. Artık tümden hakemlerden, hatta hakemlikten veryansın ediliyor. “Hakemsiz olsa daha güzel oynanır” diyenler bile var!

Belli oldu. Bu türlü bir ortamda yeterli hakemlik görme ihtimalimiz yok. En güzelinin yumruk yediği yerde bunu beklemek gerçekçi değil. Uygun maç idaresi yok. Bu kaidelerde MHK uygun hakemi nasıl bulacak? TFF onların ardında nasıl durabilecek? Varsa yoksa kanaat savaşları, o meşhur “algı” çabası var.

Velhasıl, sayın Harold Pinter, toprağınız bol olsun ancak biz size çok uzağız. Biz ne İlah, ne kanun, ne de adalet konuşuyoruz. Adil oyunla ilgimiz kalmadı. Gladyatörlerin önüne atılan figüranların bir an evvel linç edilmesini bekliyoruz. Allah’ın adaletini lisana getiren düdükten çıkan da lakin artlarına bağlanan tenekelerin sesi olur.

Sıradaki gelsin bakalım!