Türkiye’de sefalet endeksi: Kriz yıllarına dönüş

Türkiye sokaklarında her geçen gün daha fazla lisana getirilen yoksulluk, resmi datalara de yansıyor. Son açıklanan işsizlik ve enflasyon sayılarına nazaran; ülkede uygulanan iktisat siyasetleri işsizliği aşağı çekmede tesirli olmazken, aralık ayındaki yüksek enflasyon artışıyla birlikte sefalet endeksi büyük bir sıçrama yaptı.

Türkiye İstatistik Kurumu’nun bugün açıkladığı datalara nazaran, işsizlik oranı kasım ayında yüzde 11,2 ile bir evvelki aya nazaran değişim göstermezken çift haneli sayılarda kalmayı sürdürdü.

Genç nüfusta işsizlik oranı yüzde 22,3 olurken; son dört hafta içinde işsiz olup iş aramak için müracaatta bulunmayanların dahil edildiği geniş tarifli işsizlik oranı (atıl iş gücü) yüzde 22,1’i buldu.

İstihdam yaratmayan büyüme

DW Türkçe’ye konuşan iktisatçı Prof. Dr. Erinç Yeldan, Türkiye’nin büyüme stratejisinin istihdam dostu olmayan, gereğince istihdam yaratmayan bir yapıya sahip olduğunu vurguluyor. Yeldan, “Veriler, Türkiye’nin üretim yapısını nispi olarak yüzde 11-12 bandındaki bir ortalama işsizlik oranıyla sürdürdüğünü gösteriyor. Bu yapı, gençler açısından da gereğince istihdam yaratmıyor. Gençler ortasında istihdam oranı yalnızca üçte bir seviyesinde ve Türkiye ortalamasının çok altında. Geniş tarifli işsizlik oranına baktığımızda ise erkeklerde yüzde 17, bayanlarda yüzde 29 olduğunu görüyoruz. Cinsiyet bazında da işe ulaşımda önemli bir mahzur kelam konusu” diyor.

Prof. Dr. Erinç Yeldan

Son açıklanan bilgiler, Türkiye’de sefaletin AKP’nin iktidara geldiği kriz devri düzeylerini aştığını gösterdi.

İktisatçı Arthur Okun tarafından 1960’larda formüle edilen sefalet endeksi, enflasyon ve işsizlik oranının kolay toplamından oluşuyor. Endeks pahasının yükselmesi aslında iş bulmakta zorlanan insanların daha yüksek enflasyona maruz kaldığı, yani sefaletin arttığı manasına geliyor.

AKP iktidarının tepesi

Buna nazaran işsizliğin yüzde 11,2, enflasyon oranının da yıllık yüzde 36,08 olduğu Türkiye’de sefalet endeksi 47,28’e yükseldi. Bu oran AKP’nin iktidara geldiği ve 2001 krizinin tesirlerinin hissedildiği 2002 yılında yüzde 40 düzeyindeydi.

DW Türkçe’ye konuşan iktisatçı Prof. Dr. Veysel Ulusoy, sefalet endeksinin Aralık 2021’de inanılmaz bir biçimde yükseldiğini gözlemlediklerini tabir ederek “Bu endeks düzeyi klasik olarak Arjantin, Venezuela ve birkaç gelişmemiş ülkeyi bir kenara bıraktığımızda, dünyada rasyonel bir iktisatta ulaşılmış en yüksek seviyedir” diyor.

Prof. Dr. Veysel Ulusoy

Endekse nazaran Türkiye’de sefalet 2016’dan bu yana 2,5 katına çıkarken, yükselişin ana nedeninin enflasyon olduğu görülüyor. Sefalet endeksi, 2016’da yüzde 18,7, 2017’de yüzde 22,1, 2018’de yüzde 34, 2019’da yüzde 25,5, 2020’de yüzde 25,8 düzeyindeydi.

Fiyatlardaki oynaklık baskısı

DW Türkçe’ye konuşan ekonomist Enver Erkan, enflasyonun hala çok meçhul bir düzlemde olduğunu belirtiyor. Fiyatların çok derecede oynak olmasının ileriye dönük fiyat belirlemeyi zorlaştırdığını söz eden Erkan, bunun hane halklarının gelir durumlarının sürdürülebilirliği manasında kimi problemleri ortaya çıkardığını vurguluyor. Fiyat güncellemelerinin enflasyonun altında kalması üzere bir olgunun kelam konusu olduğunu lisana getiren Erkan, enflasyonun resmi düzeyler açısından dik hissedilen efektinin gerçek manada da durumu geriye götürecek bir tesire işaret ettiğini vurguluyor.

Enver Erkan

Erkan, “Bu birebir vakitte da bilhassa ilerleyen devirde bir tüketim şoku, tüketim şoku prestijiyle talep azalması, talep azalması üzerinden de genel ekonomik büyüme açısından kimi sınırlamalar ya da yavaşlama risklerini barındırıyor” diye konuşuyor.

Prof. Veysel Ulusoy’a nazaran ise ‘hem işsizlik hem de enflasyon bilgilerinin tıpkı merkez tarafından pres edilerek sunulması gerçeği’ aslında sefalet endeksi göstergelerinin çok daha üstlerde konumlandığını gösteriyor. Ulusoy, “Pandemi mühletince işsizliğin yasaklanıp oranın sabit tutulması yahut farklı bir biçimde dünyada eşi gibisi pek görülmemiş bir azalışa yönelmesi bile sefaletin yahut fakirliğin sokakta saklanmasına mahzur olamamıştır. Dar manasıyla bile yüzde 47,28 olan sefalet endeksinin geniş kapsamda düşünüldüğünde, öteki bir sözle bankaların kredi faizleri ve ekonomik büyüme bilgileriyle birleştirildiğinde endeks düzeyinin nerelere çıktığını daha net bir halde görüyoruz” sözlerini kullanıyor.

Yüksek enflasyon ve işsizlik sarmalı

Okun’un sefalet endeksi, vakit içinde Nobel ödüllü Amerikalı iktisatçı Robert Barro tarafından tekrar formüle edildi ve endekse, borçlanma oranı ve büyüme de dahil edildi. Tekrar formüle edilen endekse nazaran sefalet, yüksek enflasyon, fahiş borçlanma maliyetleri ve işsizlikten kaynaklanıyor. Ekonomik büyüme ise sefaleti azaltıcı tesir yapıyor.

Türkiye’nin sefalet endeksi, Barro’nun formülüne nazaran hesaplandığında ise tablo daha da ağırlaşıyor. Buna nazaran 10 yıllık borçlanma oranının yüzde 24,85, üçüncü çeyrekte yıllık büyüme oranının yüzde 7,4 olduğu Türkiye’de, sefalet endeksi yüzde 64,7’ye çıkıyor.

Prof. Dr. Veysel Ulusoy, Türkiye’de uygulanmaya çalışılan vadesi belirli olmayan ekonomik siyasetlerin meçhullüğü daha da artırdığını vurgulayarak “Açıkça görüldüğü üzere Türkiye iktisadında günümüzde ne bir büyüme siyaseti ne bir dövize yahut enflasyona nazaran ayarlanmış bir para siyaseti ne de gerçek ve finansal piyasaları özünde barındıran bir işgücü piyasası siyaseti var. Deneme ve yanılma prosedürü ile ele alınan bu çeşit iktisat siyasetlerinin ülkeyi daha da yüksek bir enflasyon ve işsizlik oranına, sonuçta da türbülansın devamlı bir yapıda olduğu ekonomik ortama bırakacağını vurgulamak gerekir” diyor.

Emeğin ulusal gelirden aldığı hisse düştü

Prof. Dr. Erinç Yeldan da son bilgilere nazaran fiyatlı emeğin ulusal gelirden aldığı hissenin 2019’daki yüzde 31,2 düzeyinden yüzde 27,9’a gerilediğine işaret ediyor. Yeldan, “Yani fiyatlar ve istihdam ulusal gelirdeki büyümenin gerisinde kaldığı için emeğin daima olarak izafi pozisyonu geriliyor ve emeğin fakirleşmesi süreci devam ediyor” diyor.

Enver Erkan ise geniş tarifli işsizlik ve genç işsizlik sayılarına dikkat çekerek, hakikat planlama yapılmazsa işsizliğin daha da artabileceği uyarısı yapıyor.

Şu anda birçok kişinin kendi mesleklerini yerine getirmekten çok, süreksiz gelir sağlama maksatlı olarak hizmet ve alt dallarına kaydığını tabir eden Erkan, istihdamın katma bedelli ve yüksek nitelikli bir formda artması için eğitimli genç nüfusun yanlışsız mesleklerde değerlendirilmesini sağlayacak siyasetlerin hayata geçirilmesi gerektiğini vurguluyor.

‘Firmalar öngörü yapamıyor’

Makro iktisadın firmaların iş yapma kapasitesini etkilediğini söz eden Erkan, “Döviz kurlarındaki belirsizlik ve bunun yarattığı fiyat, maliyet meçhullüğü üzere durumlar; yatırım, üretim ve istihdam sağlama manasında firmaların çok öngörü yapamamalarına yol açıyor. Yakın vadede masada olan ekonomik riskleri dikkate alırsak işsizlik oranlarının yüksek kalmaya devam edebileceğini düşünüyoruz” diyor.

Türkiye’nin 2021 büyüme oranı 28 Şubat’ta açıklanacak. Ekonomistlere nazaran Türkiye ekonomisindeki büyüme, istihdam ve para siyasetleri sefalet endeksine istikamet veren ve bir sarmal oluşturan resmi de ortaya koyuyor.

Pelin Ünker

© Deutsche Welle Türkçe