Türkiye’de şirketler Yeşil Mutabakat’a hazır mı?

AKP hükümetinin altı yıl bekledikten sonra Paris İklim Muahedesi’ni onaylaması ve Avrupa Birliği (AB) ile ‘Yeşil Mutabakat’ sürecine dahil olması, Türkiye iş dünyasındaki “yeşil dönüşüm” adımlarını da hızlandırdı. Lakin büyük holdingler şimdiden yeşil siyasetleri devreye alıp sıfır karbon salımı konusunda takvimler açıklarken, iktisadın yüzde 95’ini oluşturan küçük ve orta ölçekli şirketler ise şimdi hangi adımları atacakları konusunda bilgisiz ve yardıma muhtaç bir durumda.

En büyük sorun ise iktisatta kelam konusu dönüşümü sağlamak için kâfi kaynağın bulunmaması. Uzmanlara nazaran, iktisatta sancılı bir periyottan geçen Türkiye’nin kaynak bulamaması halinde, en büyük pazarı olan Avrupa’ya olan ihracatı milyarlarca dolarlık ziyana uğrayabilir.

4 milyar dolarlık vergi yükü

Avrupa Parlamentosu’nun 24 Haziran 2021 tarihinde onayladığı ve “Yeşil Mutabakat” ismi verilen iklim maddesine nazaran, AB ülkeleri karbon emisyonlarını 2030 yılına kadar yüzde 55 azaltmayı, 2050 yılına kadar ise karbon nötr olmayı hedefliyorlar. Kelam konusu maddeyi onaylayan ülkeler Avrupa pazarına sattıkları eser ve hizmetlerin karbon salımını belirlenmiş standartlara nazaran düzenlemezse, ton başına 30 ile 50 Euro ortasında ek vergi ile karşılaşacak.

Türkiye’nin yüzde 50’den fazla hisse ile en büyük ihracat pazarı olan AB’deki uygulama, Türkiye’nin ihracatını da değerli oranda etkileyecek. Hesaplamalara nazaran, Türkiye ihracat dünyası Yeşil Mutabakat’a ahengi sağlayacak yatırımları devreye almazsa, ihracatta yıllık 4 milyar dolarlık bir vergi yükü ortaya çıkabilir.

“Türkiye gecikti lakin hızlanabilir”

Bu nedenle İskoçya’nın Glasgow kentinde 31 Ekim-12 Kasım tarihlerinde yapılacak 26’ıncı Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Konferansı’ndan çıkacak sonuçlar Türkiye açısından da büyük değer taşıyor.

Türkiye İktisat Siyasetleri Araştırma Vakfı (TEPAV) Kurucu Yöneticisi Prof. Dr. İnanç Sak, Türkiye’nin Yeşil Mutabakat’a ahenk konusunda bugüne kadar yavaş davrandığını belirterek, “Evet, biraz geciktik. Lakin hükümetin 2053 maksatları kapsamında hızlanabilir ve süreci yakalayabiliriz” diyor.

Türkiye’nin bir NATO üyesi olarak gelişmiş Batı ülkelerinde ortaya çıkan “yeşil dönüşüm” sürecinin dışında kalamayacağını tabir eden Prof. Sak, “Uluslararası rekabet gücümüzü korumak ve geliştirmek için bu yeni tertibe adapte olmak zorundayız. Bizim üzere ülkelerin bu tıp ağır transformasyon süreçlerini kendi başına halletmesi mümkün değil. O nedenle karar alıcı ülkelerin yanında yer almamız gerekiyor” diye konuşuyor.

“Hazırlıklı olmazsak iktisat önemli şok yer”

Türkiye’nin Yeşil Mutabakat sürecine hazırlıklı olmaması halinde iktisattaki makus gidişatın daha da vahim bir noktaya gelebileceğini kaydeden Sak, “Eğer bu değişime hazırlıklı olmazsak, ekonomimiz önemli bir şok yiyecek. Bu şokun şiddetini, yaptığımız hazırlıkların niteliği belirleyecek. Ne kadar hazırlıklı olursak, şoku o kadar az hissedeceğiz” değerlendirmesinde bulunuyor.

Türkiye iş dünyası da bu yeni periyoda hazırlık yapmaya başladı. Bilhassa dev şirketleri bünyelerinde barındıran holdingler, tek tek ‘yeşil’ projelerini açıklıyor. Örneğin Türkiye’nin en büyük özel kesim kuruluşu olan ve Avrupa’ya ihracatta birinci sıralarda yer alan Koç Holding, geçen günlerde 2050 yılında karbon nötr düzeyine geleceğini taahhüt ettiğini açıkladı. Bünyesinde Türkiye Petrol Rafinerileri’ni (TÜPRAŞ) barındıran holdingin karbon nötr maksadına ulaşmak için kapsamlı bir program açıklaması bekleniyor. Beyaz eşya, dokumacılık, güç üzere alanlarda büyük markaları olan ve AB’ye yüklü ölçüde ihracat yapan Şiddetli Holding ise net sıfır karbon emisyonu amacına 2030 yılında ulaşmayı planladığını açıkladı.

KOBİ’lerin kaynak sorunu

Büyük holdinglerde durum buyken, Türkiye iktisadının yüzde 95’ten fazlasını oluşturan yüzbinlerce küçük ve orta ölçekli şirket ise yaşanan süreci tedirginlikle izliyor. Çünkü bu şirketlerin Yeşil Mutabakat’a uygun üretim yapabilmesi için gereken finansal kaynaklar ve danışmanlık hizmetleri şimdi oluşturulabilmiş değil. “KOBİ’lerin hazırlığı kelam konusu olduğunda, onların birinci hissedecekleri şey maliyet artışları olacak” diyen Prof. Sak’a nazaran, hükümetin KOBİ’ler için kesinlikle kapsamlı takviye sistemleri hazırlaması, organize sanayi bölgelerini yeşil dönüşüme uygun olarak tasarlaması gerekiyor.

“Türkiye’nin 80 milyar euroya muhtaçlığı var”

Türkiye’nin Paris İklim Mutabakatı’nın belirlediği pak güç maksatlarını karşılamak için Dünya Bankası, Fransa ve Almanya’nın mali dayanak verdiği bir plan çerçevesinde 3 milyar 100 milyon euro kredi alması bekleniyor. Fakat bu ölçü, Türkiye iş dünyasındaki dönüşümü sağlamak için çok yetersiz bulunuyor.

Etraf ve Şehircilik Bakan Yardımcısı Mehmet Emin Birpınar, geçen günlerde yaptığı açıklamada, Türkiye’nin etraf ve iklim değişikliğiyle gayret konusunda AB standartlarına gelmesi için kişi başına en az 1000 euro harcaması gerektiğini ve bunun da 80 milyar euro civarında bir para manasına geldiğini söylemişti.

Çelik ihracatçıları yansılı

Sıfır karbon salımı standartlarının direkt etkilediği dalların başında demir-çelik kesimi geliyor. Sonda Karbon Düzenlemesi’nin uygulamaya konulması ile AB’ye ihracat yapan çelik firmalarının maliyetlerinde değerli artışlar yaşanacağına dikkat çeken Çelik İhracatçıları Birliği (ÇİB) İdare Heyeti Lideri Adnan Aslan, “Bu durum da kesimimizin rekabet gücünü önemli manada düşürecek. Türk çelik dalının temsilcileri olarak Avrupa Birliği ile gerekli görüşmelerin yapılarak, ülkemizin Hudutta Karbon Düzenlemesi’ne tabi tutulmamasını talep ediyoruz” diyor. Aslan, ayrıyeten Etraf ve Şehircilik Bakanlığı tarafından yayımlanan “İklim Değişikliği ile Gayret Raporu”nda yer alan Emisyon Ticaret Sistemi kurulduktan sonra da AB ile Türkiye ortasındaki karbon fiyat farkının bölüme yansıtılmamasını talep ettiklerini vurguluyor.

“AB, Türkiye’ye daha çok yardım yapmalı”

Demir ve demir dışı kesiminde en çok ihracat yapan alt kalemlerden biri olan alüminyum da birinci etapta “Sınırda Karbon Düzenlemesi” kapsamına alınacak dallar ortasında yer alıyor. İstanbul Demir ve Demir Dışı Metaller İhracatçıları Birliği (İDDMİB) Lideri Tahsin Öztiryaki, yeşil dönüşümdeki kaynak problemine dikkat çekiyor. Avrupa Birliği’nin, Gümrük Birliği üyesi olan Türkiye’yi, hem Yeşil Mutabakat’ın finansmanı hem de Hudutta Karbon Düzenlemesi mevzularında üçüncü ülkelerden farklı tutması gerektiğini vurgulayan Öztiryaki, “AB’deki sanayicilere Yeşil Dönüşüm için yeni yıllık süreçte 1,1 trilyon euronun üzerinde bir kaynak ayrılmakta iken ülkemize sunulan kaynakların çok daha hudutlu kalması haksız bir rekabet yaratacaktır. AB’nin Türkiye’ye karbon salınımını azaltma noktasında var olanın dışında farklı bir kaynak sağlaması gerekiyor” diye konuşuyor.

Aram Ekin Duran

© Deutsche Welle Türkçe