Türkiye’de un fiyatları niye artıyor?

“Az tüketmeye gidiyoruz yani bayatladığı vakit bile artık onu bayağı bir değerlendirmeye çalışıyoruz. Yani dikkat etmek zorundayız.” Bu kelamlar İstanbul Üsküdar’daki bir fırından ekmek satın alan 60 yaş üstü emekli bir bayana ilişkin.

Son günlerde artan un fiyatlarına paralel ekmeğe artırım söylentileri gündemde. DW Türkçe’ye konuşan vatandaşlar ise mevcut fiyatlarla bile zorlandıklarını söz ediyor.

Yüksek enflasyon karşısında karınlarını ekmekle doyurabildiklerini tabir eden vatandaşlar, gelecek ay yapılması beklenen minimum fiyat artırımının temel besin eserlerinin fiyatlarındaki artışla esasen eriyeceğini savunuyor.

Ziraî girdilerin ithalata bağımlı olduğu Türkiye’de, kurlardaki artış temel besin fiyatlarını olumsuz etkiliyor. Şeker ve ay çiçek yağının akabinde bu sefer de unun fiyatı katlanarak arttı.

Un fiyatlarındaki süratli yükseliş son günlerde ekmeğe artırım geleceğine dair tasaya yol açtı.

Çuval fiyatı 300 lirayı geçti

DW Türkçe’ye konuşan İstanbul Ticaret Odası (İTO) 12 No’lu Ekmek Un ve Unlu Mamuller Meslek Komitesi Lideri Hasan Demir, “Şu anda ekmeklik unlar 310-320 lira civarında. Pasta, açma, poğaçada kullanılan unlar 400 lira bandını aştı” diyor.

Un fiyatlarındaki artışın Temmuz ayından sonra yüzde 100’e ulaştığını söyleyen Demir, Temmuz ayında 150 liraya satılan 50 kilogramlık un çuvalının fiyatının beş ayda 300 lirayı geçtiğini söz ediyor.

11 Kasım’da İstanbul’da ekmeğe yüzde 25 artırım yapılmış ve 230 gram ekmeğin fiyatı 2.5 liraya çıkmıştı. Lakin fırıncılar yapılan artırımın, artan maliyetler karşısında eridiğini belirtiyor.

“Ekmeğin 3 lira olması lazım”

Ekmeğe artırım talep ettikleri periyotta unu 170 liradan aldıklarını aktaran Hasan Demir, “O vakit Ağustos ayındaydık. Şu anda 300 liranın üzerinde temin etmeye başladık. 230 gram ekmeğin ivedilikle en az 3 lira olması lazım. Fiyatlar artıyor, yılbaşından sonra taban fiyat artırımları gelecek. Kiralar arttı, doğalgaza artırım geldi. Faturalar daha yeni gelmeye başlıyor” diye konuşuyor.

Fırıncılar ekmeğe yapılan artırımların artan maliyetler karşısında eridiğini savunuyor

Pekala un fiyatlarındaki yükselişin nedeni ne?

DW Türkçe’ye konuşan Türkiye Ziraatçiler Derneği Lideri Hüseyin Demirtaş, artışın nedeninin kuraklığın yanı sıra Türkiye’nin ithalata bağımlılıktan kaynaklı kronik meseleleri olduğuna dikkat çekiyor.

Demirtaş, dönem başında ekmeklik buğday alım fiyatının ton başına 2250 lira, makarnalık buğday alım fiyatının ise 2450 lira olarak belirlendiğini hatırlatıyor.

“Yabancı çiftçiye daha fazla ödüyoruz”

Hüseyin Demirtaş, “Biz çiftçiye 2250-2450 liradan fiyat belirledik fakat artan dolar kuru nedeniyle girdi maliyetleri yükseldi. Başka yandan Türkiye olarak daima memleketler arası arenada ithalat kararı alıyoruz. Buğday ithalatı için ihaleler açıyoruz. Kilo başına 225 kuruş kendi üreticimize verirken, 350 kuruş yabancı çiftçiye ödüyoruz. Onu da bulamıyoruz. Zira dünyada kuraklık ve salgın nedeniyle ihracatçı ülkeler stoklarını hazırlıyor ve kolay kolay ihraç etmiyor. Fiyatlardaki artış da bu nedenle durduramıyor” diye konuşuyor.

Demirtaş, dört ay içinde un fiyatındaki artışın yüzde 65’i bulduğunu belirtiyor ve nasıl üreticinin desteklenmesi gerekiyorsa fırıncıların da dayanağa muhtaçlığı olduğunu tabir ediyor.

Türkiye’de yıllık buğday üretimi ortalama 18-22 milyon ton civarında. Lakin buğday üretiminde bu yıl düşüş bekleniyor. Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) 2021 yılı Bitkisel Üretim 2. Tahmini’ne nazaran, buğday üretiminin 17 milyon 650 bin ton olacağı öngörülüyor. Bu sayı, son 14 yılın en düşük üretimini tabir ediyor.

İthalat ihaleleri sürüyor

Üretimdeki kahırlar ise ithalatla çözülmeye çalışılıyor. Buğdayda gümrük vergisi yıl sonuna dek sıfırlanmıştı. Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO) buğday ithalatı için 24 Haziran’dan Ekim ayı sonuna kadar beş sefer ihale açtı. İthalatın en fazla yapıldığı Rusya’dan buğdayın Türkiye’ye giriş fiyatı ton başına 340-350 dolar oldu.

Türkiye Ziraatçılar Derneği’ne nazaran ise buğday üretimi 4-4,5 milyon ton civarında azalacak ve yaklaşık 16 milyon ton olacak. Bu da fiyatların daha da artacağına işaret ediyor.

Hüseyin Demirtaş, “Görünen o ki biz besin enflasyonunu ve un fiyatlarındaki artışı 2022 yılında da konuşacağız. Zira un fiyatlarının düşmesi için arz açığımızın olmaması lazım. Buğday üretimimiz bu yıl daha düşük olacak. Yeniden biz dış alımcı olacağız. Dolar kuru durdurulamazsa 2022 yılında bugünü de arayabiliriz” diyor.

“2022 daha sıkıntı geçebilir”

Tarımda en çok kullanılan gübre fiyatının bir yılda yüzde 265 arttığını ve ton başına 10 bin lirayı bulduğunu tabir eden Demirtaş, “Biz gübre üretemiyoruz, özelleştirmeler sonrası dışarıdan almak zorundayız. Üretici gübreye ulaşamıyor. Gübre, mazot, zirai ilaç, elektrik faturaları, doğalgazdaki artışlar yüzde 50’den başlıyor yüzde 300’e kadar” diye konuşuyor.

Artan maliyetler nedeniyle üreticinin üretimden koptuğunu, son yıllarda çiftçi kayıt sisteminden çıkan çiftçi sayısının 650 bini aştığını lisana getiren Demirtaş, çiftçinin borcunun da 210 milyar lirayı geçtiğini söz ediyor.

Kuraklığın bitmesinin gelecek yıl da beklenmediğini belirten Demirtaş, ziraî girdi fiyatlarının düşürülmesi için devletin hemen harekete geçmesi gerektiğini, borçların yine yapılandırılması ve bilhassa gübre fiyatlarının sübvanse edilmesinin çiftçiyi rahatlatabileceğini, aksi takdirde gelecek yıl hem çiftçiyi hem de tüketici daha güç günlerin beklediğini söz ediyor.

Pelin Ünker

© Deutsche Welle Türkçe