Türkiye’de VAR Sistemine Güvensizlik Nedeniyle Tartışmalar Devam Ediyor

Türkiye’de futbol sportif muvaffakiyetler ya da seyir zevkinden daha çok, saha içi ve saha dışında yaşanan skandallar ve hakemlerle konuşuluyor.

Bir kulüp liderinin , bir öbür kulüp liderinin hakem kararlarını beğenmeyip , Trabzonspor-Fenerbahçe maçında tarafların alana girip futbolculara saldırması hem ulusal hem de milletlerarası spor kamuoyunun gündemindeydi.

Son olaraksa 1 Mart 2024 tarihinde yapılan Türkiye Futbol Federasyonu’na (TFF) bağlı Merkez Hakem Kurulu (MHK) eğitim toplantısına ilişkin bir görüntü toplumsal medyaya sızdırıldı.

Videoda 26 Şubat’ta oynanan Galatasaray-Antalyaspor maçında yaşanan bir ikili gayret için görüntü yardımcı hakem (VAR) ikazıyla verilen penaltıya dair konuşmalar yer aldı.

Bu diyalogların akabinde TFF de toplantının tamamına ilişkin manzaraları resmi internet sitesi üzerinden kamuoyuyla paylaştı.

Bu imajlarda 24 Şubat’ta oynanan Fenerbahçe-Kasımpaşa maçına ilişkin iki konum da tartışılıyor. Dallas, VAR hakemi Erkan Engin ve orta hakem Cihan Aydın’a Fenerbahçe lehine verilen ve verilmeyen penaltı konumlarını soruyor.

Bu konuşmalarda Engin, Fenerbahçe lehine verilen penaltı için “Şu anda izlediğimde el yok üzere, ben de net bir elle oynama göremiyorum fakat benim odadaki hissiyatımdan bahsetmem gerekirse kale gerisinden ve tighttaki imgeden emin oldum” diyor.

Orta hakemlerin VAR hakemleriyle kurduğu diyaloglara duyulan güvensizlik uzun müddettir tartışma konusu. TFF Şubat ayı ortasından beri orta hakemlerin VAR monitörüne çağrıldığı her durumun kayıtlarının sesli ve imajlı olarak kamuoyuyla paylaşıyor.

Peki, Türkiye’de spor kamuoyu neden VAR sistemine güvenmiyor? VAR standartlarının neden bir türlü yakalanamadığı düşünülüyor?

VAR standardı neden yakalanamıyor?

Eski Süper Lig hakemlerinden Asım Yusuf Öz’e nazaran VAR standartlarının yakalanamamasında en büyük sebep, başarısız olduğu düşünülerek alanda vazife verilmeyen çok sayıda hakemin VAR hakemi olarak vazife yapması.

BBC Türkçe ’ye konuşan Öz, “Sahada yorum yanlışı yapan hakemleri VAR’da oturttular. Bu şahısları esasen kâfi görmüyorsun ki alanda vazife vermiyorsun. Bu adam VAR’da seyrediyor, tekrar yanlış yorum yapıyor” diyor.

Öz, kulüplerin baskılarıyla misyonlarından alınan deneyimli hakemlere VAR’da misyon verilmemesini ise büyük bir fırsatın kaçırılması olarak kıymetlendiriyor.

“Cüneyt Çakır’a hakemliği bıraktırdılar. Bülent Yıldırım’la maç yönetirken, inşallah VAR hakemi Cüneyt Çakır olur diyorduk. Niçin? Çok başarılıydı. Bizi rahatlatıyordu. Fırat Aydınus hakemliği bıraktı, onu değerlendirebilirlerdi lakin değerlendirmediler. Bu isimleri VAR takımına alsalar sorunun büyük kısmını çözerlerdi.”

“Bazı stadyumlarda ofsayt çizgisi çizilemiyor bile” diyen Öz, gereğince kameraya ve farklı açıya sahip olunamamasını da bir eksiklik olarak nitelendiriyor.

‘VAR kayıtlarının açıklanması güvensizliği doğurdu’

Futbolda hakem kararlarında yanlışların önüne geçilmesi için uygulamaya konan VAR uygulamasında kusur yapılması dünya futbol kamuoyunun da sıkça tartıştığı bir problem.

Ancak Türkiye’de bu güvensizlik yaşanan her olaydan sonra giderek artıyor.

Güvensizliğin Avrupa’da da büyük bir sorun olduğunu belirten Hürriyet gazetesi futbol müellifi ve S Sport kanalı yorumcusu Murat Fevzi Tanırlı’ya nazaran bunun ardında yatan birinci sebep standartın sağlanamaması, ikincisi ise kayıtların açıklanması:

“Hakemlerin yatak odasının gerisine kadar açılması sonucunda, kulüplerin gördüklerinden sonra itimat konusunda büyük soru işareti yaşamaları bir sebep. VAR, emeline uygun kullanıldığında hayat kurtaran ve güvenilmesi gereken bir yenilik.”

Eski hakem Öz, TFF Başkanı Mehmet Büyükekşi ve idaresinin misyona geldiğinden beri yaptığı “kulüplere hoş görünmek için hakemler üzerinden ödünler vermesini” eleştirdi.

Öz’e nazaran VAR kayıtlarının açıklanması da bunun bir kesimiydi ve “taviz odunu doğurdu”.

‘Türkiye’de beşerler birbirine de güvenmiyor’

Futbol yorumcusu Başkan İhtimam ise Türkiye’deki toplumsal inanç eksikliğine işaret ediyor.

Özen, “Çünkü VAR’ın uygulaması Türkiye’de yapılıyor. Türkiye’deki beşerler İngiliz VAR’ına, Alman VAR’ına güveniyor. Lakin birbirine güvenmiyor. Sorun bu ve basit” diyor.

Bu inanç eksikliğinin toplumun çeşitli kademelerinde yaygın olduğunu belirten İtina şöyle devam ediyor:

“Türkiye’de bana da, başkalarına güvenilmiyor. Objektif olmadığımız söyleniyor. Ben de dönerciye güvenmiyorum, kafeye güvenmiyorum. Kahve istedim, yudumlayana kadar o, istediğim kahve mi bilmiyorum. Bardak pak mi bilmiyorum. Kahveci de ben hesabı ödeyene kadar parayı verecek miyim, vermeyecek miyim bilmiyor.”

YouTube kanalı Vole’de yorumculuk yapan İhtimam, hakem eğitim toplantısına dair imajların internete sızdırılmasında şaşırılacak da üzülecek de bir şey olmadığını savunuyor.

“Üçüncü dünya ülkelerinde olan şeyler bunlar” diyen İtina, “Anayasal sisteminiz yoksa, TFF’nin Anayasal bir sistemi var mı? Olmadığı görülüyor. Yoksa bu türlü şeyler olur” diyor.

‘Büyükekşi’nin palavra söylediği tescillendi’

Tanırlı, internete sızdırılan kayıtlar sonrasında toplantıya dair tüm kaydın yayımlanmasını da çeşitli nedenlerden ötürü eleştiriyor.

Bunlardan birincisi, geçen haftalarda TFF’nin internet sitesinde VAR sorumlusu Tolga Özkalfa’nın istifa ettiğine yönelik haberin paylaşılmasına karşın, Büyükekşi’nin toplantıda “Özkalfa’yı vazifeden aldık” formunda kelamlar sarf etmesi.

Tanırlı, “Böyle olduğunu elbette biliyorduk fakat TFF Lideri’nin resmi olarak palavra söylediğinin tescillenmesi oldu. Her mevzuda şeffaf olacağız deyip, Türk hakemliğini yap boz tahtasına çeviren ve resmi bir koltukta oturan bir liderin palavra söylemesi kabul edilemez” diyor.

TFF Lideri’nin hakem seminerlerine katılmasının, federasyon konseylerinin özerkliğine ziyan verdiğini söyleyen Tanırlı, başka bir tenkidinde de şunları söylüyor:

“Büyükekşi’nin başka tüm MHK seminerlerinde ağır konuşmalar yapıp, hiç yumuşak olunmayacak skandal kusurların konuşulduğu bir MHK seminerinde bu kadar yapan ve olumlu konuşması ister istemez insanı şeytanın avukatlığına soyunduruyor.

“Acaba bu konuşmaların sızacağını mı kestirim etti de “bakın ben elimden geleni yapıyorum, lakin gördüğünüz üzere hakemler neler yapmışlar” demek mi istedi? Yaklaşımının 180 derece farklı olması artık bunu bile düşündürebiliyor ne yazık ki.”

Daha yeterli bir VAR sistemi için ne yapılmalı?

Hürriyet gazetesi futbol müellifi ve S Sport kanalı yorumcusu Murat Fevzi Tanırlı standardın yakalanabilmesi için MHK’nın dirayet göstermesi gerektiğini düşünüyor.

Tanırlı, “Tüm VAR takımına ve VAR’da vazife alacak olan alandaki hakemlere TFF otoritesinin hakemlerin gerisinde olduğunu hissettirmesi gerekir. Akabinde da IFAB protokolüne sadık kalınmasını isteyecek bir VAR mantalitesi oturtulmalı. Protokole bağlı kalmayanı, VAR’ı “Turkish VAR”a çeviren hakemleri sert cezalar beklemeli” diyor.

Her dönem başında eğitimler verildiğini ve bu eğitimlerde de “Çok katıyız, asla taviz vermiyoruz. Standartlarımız bunlardır” dendiğini hatırlatan Öz ise standardın neden sağlanamadığını şöyle anlatıyor:

“4. haftadan sonra ‘A kadrosu lehine ya da aleyhine yapılan bir kıymetlendirme, B kadrosu için neden yapılmıyor?’ diye sorulur. Eğitimci de A da haklı B de haklı der.

“Hakemler zeki insanlardır. Diğer bir hakem de der ki, ‘Ya A’daki arkadaşım yanılgı yaptı ya da B’deki arkadaşım.’

“İki hafta sonra A’daki hakem de B’deki hakem de karşılaşmaya çıkar. 6. haftaya gelindiğinde de öteki hakemler de hangi kararın uygulayacağını şaşırır.

“Sonra da kaos başlar. Standart kaçmaya başlar. Sonra da eğitimci bir derste ‘Buna müdahale ederek gerçek yaptın’ dediğine, bir ay sonra ‘Bu müdahale yanlıştı” der ve hakemlerin başı karışmaya başlar. İster inanın ister inanmayın durum bu.”