Türkiye’de yaratılan para, tarihi ortalamasını koruyor

Küresel çapta sıkı para siyasetlerine geçişin başlaması ile yaratılan para ölçüsünde düşüş gözlenirken, heterodoks siyasetlerle gerçek kesime takviyenin sürdüğü Türkiye’de yaratılan para ölçüsünün tarihi ortalamalarda korunması dikkati çekiyor.

Yürütülen siyaset gereği para arzı arttı

İktisadi olarak faiz oranı ile para arzı oranı ortasında aksi bir bağ bulunurken, faiz oranlarının düşürülmesi ile kredilerin daha ucuz bir hale gelmesi amaçlanıyor. Bu sayede piyasada da para arzı artmış oluyor.

Mevcut global ortamda yükselen enflasyon karşısında önde gelen merkez bankalarının faiz oranlarını agresif bir formda artırması, para arzının da kısılması manasına geliyor.

Bol para periyodunun sonuna gelindi

Gelinen noktada bol para devrinin sonuna yaklaşılırken, dünyanın birçok ülkesinde pay senedi piyasalarında oynaklığın arttığı ve para arzı datalarında düşüş yaşandığı görülüyor.

ABD’de Mart 2022’de 21 trilyon 809,2 milyar dolarla tarihinin en yüksek ikinci düzeyine ulaşan M3 Para Arzı, ülke merkez bankasının agresif bir biçimde faiz artırımlarına başvurması ile mayısta 21 trilyon 754,2 trilyon dolara geriledi. Kelam konusu datanın, gelecek aylarda faiz oranlarındaki artışla daha da düşmesi bekleniyor.

Para arzının düşmesi resesyon kaygısını besliyor

Söz konusu düşüş, gerçek bölüme para musluklarının da kısılacağı manasına gelirken, bu durum resesyon telaşlarını besleyen bir gelişme olarak öne çıkıyor.

Küresel resesyon tasalarının tartışıldığı bir ortamda faiz oranlarını artırmayarak gerçek kesimi desteklemeye devam eden Türkiye’de, M3 Para Arzı’ndaki artış tarihi ortalamalarına yakın seyrediyor. Yıllık bazda 2019’da yüzde 29,5, 2020’de yüzde 32,8 artış kaydeden M3 Para Arzı, geçen yıl yüzde 51,1 yükseldi.

Söz konusu artış bu yılın ağustos başı prestijiyle yüzde 40 seviyesinde gerçekleşti. 2011-2021 periyodunu kapsayan son 10 yılın datalarına bakıldığında, M3 Para Arzı’ndaki artış yüzde 38 seviyesinde bulunuyor. Bu da yüksek enflasyonist ortamda TCMB tarafından bu yıl içinde yaratılan paranın tarihi ortalamalarına yakın seyrettiğine işaret ediyor. M3 Para Arzı hacmi, 5 Ağustos prestijiyle 7 trilyon 234 milyar lira düzeyinde bulunuyor. Bu sayı geçen yılın sonunda 5 trilyon 166 milyar lira seviyesinde gerçekleşmişti.Öte yandan son 10 yılda ortalama yüzde 24 artış kaydeden sirkülasyondaki para ölçüsü, 5 Ağustos 2022 prestijiyle 293 milyar lira seviyesinde gerçekleşti. Dolanımdaki para ölçüsündeki artışın, para arzının altında kalması dikkati çekiyor.

Para basmak ile para yaratmak kargaşası

Analistler, para basmak ile para yaratmak (parasal genişleme) kavramlarının birbirinden farklı olduğunu vurgulayarak, merkez bankalarının yıpranan ve aşınma, kirlilik üzere nedenlerle güvenlik özellikleri zayıflayan paraları değiştirmenin yanı sıra ek nakit talebini karşılamak için daima para bastığını söyledi.

Dolaşımdaki para ölçüsündeki artış, para arzının altında

Para yaratmanın ise bankacılık ve para piyasasındaki kredi süreçleri sonucunda nakdî tabanın genişlemesini söz ettiğini anlatan analistler, münasebetiyle para basımının paranın fizikî olarak üretilmesi, para yaratmanın ise piyasadaki toplam para arzının artışı manasına geldiğini kaydetti.

Analistler ayrıyeten, gerçek iktisatta faaliyet gösteren işletmelerin kredi talebi bankalar tarafından karşılandıkça bölümde yeni mevduatlar oluştuğunu, bu yeni mevduatlar için gerekli rezervlerin bulunmasıyla da para arzının genişlemeye başladığını belirterek, Merkez Bankası’nın bu sürece müdahalede bulunabilse de büsbütün denetim edemeyeceğine dikkati çekti.

Banknot üretimi bankaların talepleriyle belirleniyor

AA’nın haberine nazaran, emisyon hacmi, tedavülde olan banknotların toplam pahasını tabir ederken, para basma yetkisini elinde tutan TCMB, bankaların banknot taleplerini karşılıyor. Bankalar ise banknot taleplerini, gerçekleştirdikleri bankacılık süreçleri sonucunda belirliyor.

Bu açıdan bakıldığında, emisyon hacmindeki değişim, bireylerin ve piyasanın nakit taleplerinin bir sonucu olarak ortaya çıkıyor. Münasebetiyle piyasaya verilen banknotlar, direkt bankaların TCMB nezdindeki mevduat hesapları karşılığında elde ettikleri parayı tabir ediyor. Kelam konusu banknotların ölçüsü ise TCMB tarafından değil, bankaların talepleriyle belirleniyor.