Türkiye’den Avrupa’ya iltica profili değişiyor

Türkiye’den Fransa’ya 2021 yılında yapılan iltica müracaatları bir yıl öncesine oranla yüzde 45,6 artış gösterdi. Fransa Mülteci ve Vatansızları Muhafaza Ofisi (OFPRA), 2020’de kaydedilen 3 bin 104 birinci müracaata karşılık 2021’de 4 bin 519 müracaatta bulunulduğunu bildirdi. İtiraz üzerine yine incelenen belgeler da eklendiğinde bu sayı 5 bin 248’e çıkıyor.

İltica müracaatlarında 2020’de 7’nci sırada olan Türkiye, geçen yıl Afganistan, Fildişi Kıyıları, Bangladeş ve Gine’nin akabinde 5’inci sıraya yerleşti. Yalnızca Avrupa coğrafyası ele alındığında Türkiye, Fransa’ya yapılan iltica müracaatlarında birinci sırada yer alıyor.

OFPRA’nın 2021 raporunda Türkiye’den gelen başvurulardaki artış büyük ölçüde 15 Temmuz darbe teşebbüsü sonrası başlatılan “kitlesel ve keyfi baskı kampanyalarına” bağlanıyor; “2018’den bu yana süregelen fakat pandemi sürecinde tesiri artan ekonomik krizin toplumsal ve siyasal gerginliği köpürttüğü, bunun da hükümeti muhalifler üzerindeki denetimi ağırlaştırmaya ittiği” not ediliyor.

OFPRA Türkiye’den iltica müracaatlarının, “HDP’liler, Gülen hareketi, toplumsal medyada iktidarın yıkıcı bulduğu yayınlar ve askerlik hizmetinden kaçanlar ya da vicdani retçiler” olmak üzere dört ana tematik etrafında gruplandığını belirtiyor.

Yenilik çeşitlilikte

Ancak OFPRA dataları Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı iltica başvurucularının profillerinin değiştiğini ve çeşitlendiğini de gösteriyor.

Konuyu yakında takip eden Strasbourg Üniversitesi öğretim üyesi siyaset bilimci Prof. Dr. Samim Akgönül, iltica başvurusu sayısındaki artışın Haziran 2015 seçimleri sonrasında başladığını söylüyor ve ekliyor: “O seçimler sonrası HDP’nin kriminalize edilmesiyle başlayan artış 2016 sonrasında hızlandı. 2016 değerli bir sene, zira hem darbe teşebbüsü sonrasında rejim bütün muhalif etrafları bertaraf etmek için harekete geçti hem de Güneydoğu’daki askeri operasyonlar, Barış İçin Akademisyenler Bildirisi ve üniversitelerdeki kıyım iltica taleplerini hızlandırdı”.

İstanbul Sözleşmesi’nden çekilmenin etkileri

Samim Akgönül, Fransa’ya iltica müracaatlarındaki yeniliğin iltica motivasyonlarındaki çeşitlilikte yattığına işaret ediyor ve “Artık yalnızca HDP’ye yakınlık ya da Gülen hareketine ilişkin olma suçlamaları değil, sol, öğrenci, LGBT üzere kimliklerin baskı görmesi de iltica taleplerinde lisana getirilen konular” diyor.

Kadın hakları ve bayana yönelik şiddet de kendi başına bir iltica münasebeti haline gelmiş durumda. Türk hükümetinin, Türkiye’nin de katkılarıyla hazırlanmış İstanbul Sözleşmesi’nden çekilme kararı sonrası kimi bayan ilticacı adaylarının belgelerinde “Türkiye’de kanunların kendilerini koruyamayacağı” inancı da yer almaya başladı. Evvelce yalnızca Batı Afrika ve Kuzey Afrika kökenli bayan ilticacı başvurucularının lisana getirdiği zorla ve/veya erken evlendirilme münasebeti bugün Türkiye kaynaklı doyslarda da görülüyor.

Orta yaş üstü iltica başvurucuları

İltica başvurucuları evvelce olduğu üzere yalnızca muhakkak kümelere mensup, büyük çoğunluğu genç ve erkeklerden oluşan bireyleri kapsamıyor. Son yıllarda Fransa ve AB’nin öteki ülkelerine iltica müracaatında bulunanlar ortasında çok sayıda orta/orta yaş üstü ve bayan birey de var. Klâsik olarak iltica müracaatında bulunanların genç olduğunu belirten Samim Akgönül, “Son 5 yıldır Fransa’da daha yaşlıları da görebiliyoruz. Yani 50-60 yaşında iltica talebinde bulunanlar var” diyor.

Türkiye’den iltica müracaatları yalnızca Fransa ile sonlu değil, Avrupa Birliği (AB) genelinde de artışta. Türkiye, AB sıralamasında Suriye, Afganistan, Irak ve Pakistan’ın akabinde en fazla ilticacı adayı olan ülke pozisyonunda.

Samim Akgönül bu artışı iki olguya bağlıyor: “Birincisi, 2017 referandumundan sonra her bölüme baskının gözle görülür biçimde artması ve insanların artık geleceklerini, en azından ‘mutlu’ bir geleceği Türkiye’de görememeleri. Baskıların ‘gerçek’ olmadığı durumlarda bile herkeste bir ‘tehlike içinde olma’ hissi var. Örneğin iltica taleplerinde sıkça toplumsal medyada Cumhurbaşkanı’nı eleştiren ve bu yüzden mahpusa girmekten korkan beşerler var. Öbür bir gerçeklik de ekonomik buhran. Bu buhran ve yoksulluk/yoksul olma korkusu her kısımdan insanı (buna orta sınıf dahil) öbür yere bakmaya itiyor. Ki, burada yalnızca mültecilerden kelam ediyoruz. Avrupa’da binlerce ‘gizli mülteci’ var. Öğrenci, memur, vazifeli diplomat olarak gelip dönmeyenler, dönmeyecek olanlar. Artık yalnızca ‘Fetöcü’ ya da ‘terörist’ olarak yaftalananlar değil. Entelektüeller, beyaz yakalılar, üniversite hocaları, hekimler… Gözlerini dışarıya yöneltmiş durumdalar.”

Avrupa-Türkiye bağlantılarını tesirler mi?

İltica profilinde gözlemlenen bu değişiklik Fransa-Türkiye ya da Avrupa-Türkiye ilgilerini tesirler mi? Samim Akgönül tesiri olacağı görüşünde: “Türkiye ’emin ülke’ algısından tekrar çıkabilir ve 1980 darbesi sonundaki insan haklarının sistematik olarak ihlal edildiği bir pozisyona gelebilir. İhlal edilen haklar tahminen tıpkı haklar değil; idam cezası yok, yapısal azap yok, umarım yok, fakat hepsi üniversal insan hakları. Yargısız infaz, adil yargılanma, söz özgürlüğü, mülkiyet hakkı üzere mevzular son derece değerli. Bu durum olağan ki Fransa-Türkiye ve AB-Türkiye ilgilerini etkiler”.