Türkiye’nin Enflasyonla Mücadelesinin Dünyadan ne Farkı Var?

BBC Türkçe’de Prof. Dr. Selva Demiralp yazısında Türkiye ve dünyadaki enflasyon ile gayret farklarını yazdı.

Enflasyon karşısında alım gücünün süratle erimesi, düşük gelir kümelerini sefalet hududuna getirirken gençlerimizi yurtdışında daha yüksek bir refah düzeyi yakalama arayışına itiyor.

Hakikat siyasetler izlendiğinde enflasyon düşer, makroekonomik istikrar kazanılır. Bundan yana kuşkum yok. Keza pandemi öncesi periyotta de enflasyon hedeflemesi yapıp, enflasyon problemini çözememiş bizden öteki ülke kalmamıştı.

Biz maalesef pandemi öncesi periyotta de enflasyonu çok ciddiye almadık. Lakin bugün olduğu kadar klasik siyasetten da hiç ayrışmadık. Her kusurdan bir halde geri dönülür. Lakin yüksek enflasyon altında süratle fakirleşen halkımızın bu süreçte yaşadığı maddi ve manevi kayıpları yerine koyabilmek, yurt dışına yerleşip nizam kuran gençlerimizi geri getirebilmek, bir sefer yüzde 50’lere vuran enflasyonu ‘can acıtmadan’ ve kolay yoldan düşürebilmek çok güç.

Pandemi sonrası tüm dünyada enflasyon yaşanıyor. Küresel enflasyon, Türkiye’de yaşanan enflasyonu da etkiliyor elbette. Fakat buradan yola çıkarak içeride yaşadığımız enflasyonu küresel faktörlerle açıklamak kusurlu olur.

Bizdeki enflasyon esasen kendi yanılgılarımızdan kaynaklanıp küresel enflasyondan da bir modül etkileniyor. Sayı verecek olursak, dünyanın geri kalanının 2021 yılında deneyim ettiği enflasyon yüzde 4 civarında iken biz geçtiğimiz seneyi bunun dokuz katı bir enflasyonla kapattık.

Enflasyon dinamiklerinde dünyanın geri kalanından kıymetli formlarda ayrışıyoruz:

Eski Fed lideri Bernanke, ‘Para siyaseti yüzde 98 kelam, yüzde 2 eylemdir’ demişti. Bernanke bu kelamıyla merkez bankasının kelamlı yönlendirme ile beklentileri denetim altına alabilme gücüne vurgu yapıyordu. Hakikaten şu anda Fed liderlerinin arka arda sahneye çıkıp, faiz artışı sinyali vermelerini bu çerçeveden pahalandırmak lazım.

Fed, kanımca şahin sinyallerle beklentileri denetim altına alıp sonrasında en az faiz artışı ile fiyat istikrarı sağlamayı hedefliyor. Zira piyasalar Fed’in niyetinde samimi olduğuna inanıp enflasyon beklentilerini ‘daha Fed faiz artırmadan’ aşağı çekerlerse o vakit minimum faiz artışı ile fiyat istikrarı sağlanabilecektir.

Bizde ise enflasyonu düşürmek için faiz artışı sinyali vermek şöyle dursun aksine faiz artışı gelmeyeceği söyleniyor.

Bu siyasetin Yeni Ekonomik Model’de (YEM) vurgulanan ve ‘faizi düşürerek enflasyonun düşeceği’ anlayışının sonucu olduğu söylenebilir. Fakat bu teoriye inancı olan bir merkez bankasının yüzde 50’ye vurmuş bir enflasyon varken neden faiz indirmediğini anlamak da güç. Keza PPK metinlerinde de bu teorinin yer almaması TCMB’nin kelam konusu teoriye karşı çekinceleri olduğu izlenimi yaratıyor.

Bu neden kıymetli? Şayet ileriye yönelik olarak merkez bankasının ne adım atacağını bilemezseniz enflasyon beklentilerinizde para siyaseti kaynaklı bir uygunlaştırma yapamazsınız. O vakit da Fedvari kelamlı yönlendirmeyle beklentileri aşağı çekemediğiniz için, maalesef vakti gelip enflasyonu düşürme kararı alındığında en ağır bedeli ödeyerek düşürmek zorunda kalıyorsunuz.

Dünyanın geri kalanı pandemiye yüzde 1’ler düzeyinde bir enflasyonla girerken biz yüzde 11 düzeyinde bir enflasyonla girdik. Yani bizde aslında pandemi öncesinden gelen kemikleşmiş bir enflasyon vardı.

Katılaşmış bir enflasyon merkez bankasının karnesidir. Karnesi zayıf bir merkez bankası ileriye yönelik itimat vermez. Beklentileri çıpalayamaz. İşte bu nedenle batılı ülkelerin artan enflasyonist baskılara cevaben iş işten geçmeden şahin bildiriler vererek enflasyon beklentilerini denetim altına almaya çalıştıklarını gözlemliyoruz. Kredibilite farkının yarattığı performansı sayılardan görebiliyoruz.

ABD’de Fed sene sonu enflasyonunu yüzde 2,6 beklerken, piyasalar yüzde 3,6 enflasyon fiyatlıyor. 2023 için ise piyasalar Fed’den de düşük yüzde 2, 2’lik bir enflasyon bekliyor. Bizde ise TCMB 2022 enflasyonun yüzde 23 açıklarken piyasa beklentisi yüzde 36 civarında. 2023 için ise o kadar fazla belirsizlik var ki TCMB’nin ciddiye alınmayan yüzde 8 varsayımını saymazsak piyasalar şu kademede iddia bile yapmıyor.

Fed başta olmak üzere, gelişmiş ülke merkez bankaları başından beri yaşanan enflasyonun esasen arz kaynaklı olduğunu söylüyor.

Arzı azaltan sebepler pandeminin ortadan kalkması ile birlikte son bulacağı için uzunca bir mühlet enflasyonun ‘geçici’ olduğunu söyleyip faiz artırımlarını gündeme almadılar. Lakin pandeminin uzaması hesapları bozdu. Çünkü altta yatan sebep süreksiz bile olsa bir defa enflasyon beklentileri kemikleşmeye başlarsa o noktada enflasyonun katılaşması ve kalıcılaşması kelam konusu. İşte bu nedenle Omikron varyantı ile birlikte evvel Fed’in sonrasında ECB’nin telaffuz değiştirerek faiz artışları ile enflasyonu denetim edecekleri iletilerini alıyoruz.

Bizim merkez bankamız da enflasyonun arz kaynaklı sebepleri olduğunu not ediyor. Lakin dünyanın geri kalanının bahsettiği ‘arz şoku’ pandeminin getirdiği ve merkez bankalarının denetimi olmayan sebeplerden kaynaklanıyor. Bu çeşit bir arz şoku olduğunda merkez bankasının faiz artışına gitmesi altta yatan enflasyonist baskıyı ortadan kaldırmaz. Zira faiz artışı tedarik zinciri meselelerini çözmez. O nedenle merkez bankaları enflasyonist baskıları ‘arz’ tarafından açıkladıklarında, bunu neden harekete geçmediklerine bir münasebet olarak ortaya sürerler.

Bizde yaşanan arz kaynaklı enflasyonun en değerli sebebi ise merkez bankasının faiz indirimleri sonucu yaşanan kur şoku. Yani yaşadığımız arz şoku para siyaseti dışında bir sebepten değil, tersine para siyasetinin kendisinden kaynaklanıyor. ‘Arz kaynaklı’ faktörleri ileri sürüp faiz artırmamak artık Batılı ülkeler için bile bir alternatif olarak görülmüyor. O faktörleri yaratan temel sebebin faiz indirimleri olduğu ülkemizde ise ‘faiz artışı yapmayacağız’ demek kendi yarattığımız enflasyonla bile uğraş etmeyeceğiz manası taşıyor.

Enflasyonla gayretin, yüksek faizin bir bedeli var kuşkusuz. İçinde bulunduğumuz koşullar ülkemizde bu bedelin daha da ağır olacağını gösteriyor. Lakin enflasyonu düşürmek için ödenmesi gereken süreksiz bedel, yüksek enflasyonun şu anda yarattığı derin hasardan daha düşük olacaktır. Dünyanın geri kalanı bu nedenle sıkı para siyasetine geçmekte ve bu yolda ödenecek bedeli de göze almaktadır.