TURKOVAC’ın kahramanı konuştu! “En zorlandığım şey…”

Türkiye aşı üretiminde kıymetli bir kademeye geldi. Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan, Kayseri Erciyes Üniversitesi’nin geliştirdiği aşı adayının ismini ‘Turkovac’ olarak duyurdu. Turkovac’ın faz 3 çalışmaları da başladı. Bugüne kadarki 2 kademeyi büyük bir muvaffakiyetle geçen Turkovac’ı geliştiren Prof. Dr. Aykut Özdarendeli birinci defa Hürriyet’e konuştu: “Doktora sonrası ABD’de üç yıl koronavirüs üzerinde çalışmıştım. Pandemi çıkınca en azından tanıdık bir virüs, bunu yenebiliriz diye düşündüm.”

Birinci aşı çalışmalarınız nasıl başlamıştı?

Aşıya çalışmaya birinci doğrulanan korona vakası Türkiye’de çıktıktan çabucak sonra başladık. Hadise 11 Mart’ta çıktı. Biz çabucak Rektörümüz Prof. Dr. Mustafa Çalış ile bir ortaya geldik. Aşı konusunu konuştuk. Ben çabucak projemi hazırlayıp mart ayı sonunda çalışmalara başladım. Zati burası 2013 yılında kurulmuş Türkiye’nin birinci aşı merkezidir. Milletlerarası standartlarda bir merkez, burada Kırım Kongo çalışmaları da yapıldı.

Birikmiş bir deneyim var mıydı?

Zati o çalışmaların oluşturduğu birikimin üzerine inşa ettik çalışmalarımızı. Bir de farklı bir tesadüf olabilir. Ben doktora sonrası Amerika’da 3 yıl ‘koronavirüs’ üzerine çalıştım. Aşı üzerine değil fakat. Ülkeye 2001’de döndüm. 2003’te Kırım Kongo hadiseleri çıktı. Bu olaylara yönelik çalışmaları başlattık. TÜBİTAK, Sıhhat Bakanlığı ve üniversitenin işbirliğinde bir projemiz vardı. 2010’da o mevzuda aşı çalışmalarına başladık. 2010’dan itibaren bu aşı çalışmalarımız devam ediyordu. Bu çalışmalardaki deneyimin çok büyük bir olumlu katkısı oldu.

Pandemi çıkınca neler hissettiniz?

Ben 2001’de döndüm Türkiye’ye. Sonrasında SARS ve MERS gördük. Koronavirüsün bu cins salgınlara yol açabileceğini görmüştük. Ancak bu türlü büyük bir pandemi beklemiyorduk. Pandemi çıkınca biraz avantajlı olduğumuzu da düşündük. Başımdan ‘En azından tanıdık bir virüs, bunu yenebiliriz’ diye geçirdim.

Aşı çalışmasında birinci başarınız neydi?

Birinci hadise Türkiye’de çıktığında Rektörümüz Prof.Dr. Mustafa Çalış başkanlığında toplandık ve çabucak çalışmalara başladık. Birinci olarak virüsü izole ederek aşı çalışmalarımıza başladık. Çok da süratli yaptık bunu. Mart’ın 25’inde biz virüsü konfirme etmiştik. Nisan ayında genetiğini, DNA dizilimi çıkarttık. Mayıs ayında da fareler üzerinde çalışmaya başladık. Çok süratli bir formda işledi bu süreç. Farelerde bu inaktif aşı adayının esirgeyici olduğunu 2020’nin ağustos ayında gösterdik. Klinik öncesi çalışmaları ekimde raporladık.

ANTİKOR ORANI ÇOK ÂLÂ

FAZ 2 sonuçlarını aldığınızda ne hissettiniz?

Biz burada süreci başından itibaren analitik olarak takip ettiğimiz için bu türlü uygun sonuçlar bekliyorduk. Faz 3’e geçebilmek için çok önemli bir prosedür var. Güvenlik, kalite denetim, üretim üzere mevzularda… Bunlar önemli vakit alan süreçler. Bu süreçte yalnızca Erciyes Üniversitesi değil hem üretici firma hem TÜSEB tarafı çok önemli emek verdi. Olağan biraz süreç bu manada uzadı. Bu insanı geriyor tabi. Ama benim faz 2’nin düzgün sonuçlanacağına dair bir kuşkum yoktu. İKUM koordinesinde yürütülen faz 2’ye katılan bütün gönüllülerde antikor oluştu. Antikor ölçüsü şahıstan bireye fark ediyor. Tam sayı vermeyeyim lakin çok uygun bir ortalama yakaladığımızı rahatlıkla söyleyebilirim. Genel ortalama çok düzgün.

BİNLERCE İSTEKLİ

Aşı çalışmasında son durum nedir?

Çok güçlü bir aşı adayımız var. Cumhurbaşkanımızın dediği üzere son dönemeçteyiz. Bu vakte kadar aşının inançlı olduğu ortaya konuldu. Artık faz 3’te bu aşının alandaki aktifliğini, gücünü göreceğiz. Faz 3’ün uyumunu ve sponsorluğunu TÜSEB yapıyor. Yanılmıyorsam 20 bin istekli olacak. Yurtdışı ayağı da olabilir. O vakit sayı artabilir.

Basında yahut toplumsal medyada ‘yorgun’ fotoğraflarınızı niçin görmedik hiç, yorulmadınız mı?

Yorulduk natürel (gülüyor). Çalışmaktan değil de gerilimli bir süreç tabi. Bir baskı var, bir sorumluluk var. Bilim yaparken işin farklı boyutlarını da götürmek zorundasınız. Bizim işimiz projenin sonuçlarını resmi muhataplarıyla paylaşmak. Gerekli açıklamaları Rektörlüğümüz ve Bakanlık esasen yapıyordu. Ayrıyeten takımımı de hem basından hem de toplumsal medyadan korumak gerekiyordu. Yani motivasyonları bozulmasın diye.

EN ZORU VAKİTLE YARIŞ

En çok ne mevzuda zorlandınız?

Vakitle yarışıyoruz. En çok zorlandığımız bahis o oldu. Türkiye 1998’den beri aşı üretmiyor. Yığılmış bir deneyim ve üretim altyapısı yok.  Beşerler ölüyor. Bir an evvel bir tahlil bulmak çabasındayız. Üzerimizde vicdani bir baskı var. Kendi kendimize büyük bir sorumluluk hissediyoruz. Bu bizi zorladı. Bunu itiraf etmem lazım. Onun dışında esasen bizim laboratuvarımız ağır çalışan bir ünite…

Planladığınız takvime uygun olarak ilerleyebildiniz mi?

Bu tıp mevzularda net bir tarih vermek yanlışsız değil. Birçok değişken var. Farklı bahislerle uğraşıyorsunuz. Sapmalar olabiliyor. Lakin 7 ay içinde faz 3’e geçildi. Bunu nitekim önemsemek lazım. Türkiye tarihinde değerli bir çalışma. Pandemiden ötürü esnetilen kimi kurallar var lakin olağan kurallarda 5-6 yılda gelinebilecek bir evreyi yaklaşık 1 yılda tamamladık. Bu değerli.

Mutasyon ve varyantlara karşı tesirli olacak mı?

İngiliz varyantına karşı bir çalışmamız var. Çalışmalarımızın sonuçlarına nazaran İngiliz varyantına karşı büsbütün tesirli.

Uğur Şahin ve Hasret Türeci’nin çalışmalarını takip ediyor musunuz?

Kendileriyle gurur duyuyoruz. Hiç görüşmedim lakin çalışmalarını takip ediyorum. Kanser tedavisine yönelik deneyimlerini aşıya aktardılar ve çok süratli bir muvaffakiyet yakaladılar.

Sizce aşı ne kadar kıymetli?

Türkiye’de şu an çok süratli bir aşılama devam ediyor. Hastalıkla uğraş için çok kıymetli başarı… Ayrıyeten bugün Türkiye’de birçok grup aşı için çalışıyor. Hepsine çok teşekkürler. Çok büyük emek veriyorlar. Aşının stratejik bir eser olduğunu, Türkiye olarak kimi aşıları kesinlikle kendimizin üretmesi gerektiği iletisini aldık diye düşünüyorum.  Hiç maliyet hesabı yapmadan kendi aşımızı üretmeliyiz. Ayrıyeten aşı üzerine çalışan çok genç gruplar var. Bu da bizim için çok büyük bir kar.

AİLEM ÇOK DAYANAK OLDU

“Bir kızım bir oğlum var. Kızım İstanbul’da psikoloji okuyor. Oğlum daha küçük. Eşim öğretmen, onun çok değerli takviyesi oldu. Aslında daima ağır çalışıyorduk. Bazen çocukları göremiyorduk, sitem ediyorlardı fakat sonrasında alıştılar.”

HÜRRİYET’E TEŞEKKÜR

“Hürriyet’e teşekkür ediyoruz. Başından beri takip ettiniz. Siz de gönüllüydünüz. Çok geldiniz gittiniz lakin plasebo çıktı sizinki. Lakin o da değerli bir katkı oldu çalışmamıza.”

25 YILLIK BİRİKİM

Prof. Dr. Özdarendeli Veterinerlik Fakültesi mezunu. Doktorasını viroloji üzerine yaptı. ABD’de 3 yıl ‘koronavirüs’ çalıştı. Türkiye’de Kırım Kongo hadiseleri üzerine ağırlaştı. 2009-2010’da ABD’de çalışmalarını yürüttü. 25 yıldır viroloji üzerine araştırmalar yapıyor.

AŞININ İSMİ

“Turkovac ismi anlaşılır ve kolay. Türk aşısı olduğu vurgusu da yapıyor. Sonundaki ‘Vac’ takısı da ‘Vaccine’ yani ‘aşı’ teriminden geliyor.”