Üçüncü Cumhurbaşkanı Celal Bayar’ın Vefatının 37. Yılında 103 Yıllık Ömrünün Satır Başlarını Anımsıyoruz

37 sene önce bugün vefat eden Bayar; Bursa’nın Gemlik ilçesinde 1883 yılında dünyaya geldi. İkinci Abdülhamid döneminde çocukluğu ve ilk gençlik yılları geçen Celal Bey, dönemin özgürlükçü ve milliyetçi akımının bayraktarlığını yapan İttihat ve Terakki ile erken yaşta tanıştı. Bursalı ittihatçıların öncülüğünü ve liderliğini yaptı. Birinci Dünya Savaşı’nda yaşanan mağlubiyetin ardından Anadolu’da Kurtuluş Savaşı için yeniden örgütlenme sağlanması için mücadele verdi.

Manisa ve Aydın yöresinden milis güçlerle Kuvai Milliye’ye asker toplayan Celal Bey, Mustafa Kemal Paşa ile de sürekli temas halinde oldu. Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde Bursa Mebusu olarak yer aldı. Zaferden sonra da İsmet Paşa liderliğinde Barış Görüşmeleri için Lozan’a giden heyetin içine dahil oldu. Döndüğünde kendisini yeni bir görev bekliyordu.

1929’da tüm dünyayı sarsan Büyük Buhran sürecini yöneten ekibin başında yer aldı. Ancak 1930 itibarıyla liberal politikalar yerini devletçiliğe bırakınca Bayar da köşesine çekildi. 1937 yılı geldiğinde ise Atatürk, İsmet İnönü’yü görevden alarak Celal Bayar’ı Başbakan olarak atadı. Bu görevini Atatürk ölünceye kadar sürdürdü. Atatürk’ün son başbakanı olarak adını tarihe yazdırdı. Ancak Atatürk’ün vefatı sonrası kendisini yine sancılı bir süreç bekliyordu.

Ancak Türkiye Cumhuriyeti’nin ikinci Cumhurbaşkanı Celal Bayar değil İsmet İnönü oldu. Gençlik yıllarından beri yıldızının hiç barışmadığı İnönü’nün döneminde köşesine çekilen Bayar, 1945 sonlarında hükümetin devletçi ekonomi politikalarını eleştirmeye başladı. Kısa zaman içinde fikir ayrılığından çıkıp yol ayrılığına dönüşen bu sürecin sonunda Celal Bayar, Demokrat Parti’yi kurdu.

1946’da tartışmalı bir seçimin sonucunda muhalefet görevini üstlenen Demokrat Parti, 14 Mayıs 1950 seçimlerinde CHP’nin 27 yıllık iktidarına son vererek seçimleri kazandı. Seçimlerin ardından Celal Bayar, Türkiye’nin üçüncü cumhurbaşkanı seçildi. Uzun bir yolun ardından zirveye ulaşmış ve Atatürk’ün koltuğuna oturmuştu.

Demokrat Parti, 1957 seçimlerinde ilk kez oy kaybetti. Bu tarihten itibaren de hırçınlaşmaya ve otoriter hale gelmeye başladı. Üniversiteleri, sendikaları ve Ordu’yu karşısına alan Demokrat Parti’ye karşı halk hareketleri görüldü. 1959 ve 1960 yılının başlarında; Meclis’te olağanüstü yetkilere sahip Tahkikat Komisyonu kuruldu. CHP’nin mallarına el konulmak istendi. Vatan Cephesi kurularak DP’li olmayan halk kitlelerine fişlemeler yapıldı. 27 Mayıs 1960 günü geldiğinde ise korkulan olay gerçekleşti.

Kendisinin Milli İrade ile iktidara geldiğini belirten Bayar, bu müdahaleye karşı dik bir duruş sergiledi. Uzun süren yargılamaların ardından Celal Bayar’ın da aralarında bulunduğu 15 Demokrat Partiliye idam cezası verildi. Adnan Menderes, Fatin Rüştü Zorlu ve Hasan Polatkan’ın idam cezaları infaz edildi. Diğer cezalar ise hapis cezasına dönüştürüldü. Celal Bayar’ın idam cezası ise yaşından dolayı iptal edildi. Bayar, Kayseri cezaevinde cezasını çekmeye başladı. Artık devrik bir Cumhurbaşkanı’ydı.

Demokrat Parti’nin tabanından destek alan Adalet Partisi’nin kurulum çalışmalarına uzaktan destek verdi. 1961 seçimlerinde oyların bu partide toplanmasını işaret etti. Bayar’ın desteğiyle Adalet Partisi, 1965 seçimlerinde tek başına iktidara geldi. 1966 yılında affedilen Bayar, hapisten çıktıktan sonra ilerlemiş yaşına rağmen hala Türkiye’nin en etkili siyasi aktörlerinden biriydi. Kendisi bizzat başında olmasa da Adalet Partisi üstünde büyük bir hakimiyeti vardı.

Sonrasında yeniden Demirel ile yakınlaşan Bayar; ömrünün son yıllarında bu çizgiyi desteklemeyi sürdürdü. Hayatı boyunca yıldızının barışmadığı İsmet İnönü ile de 1960’ın son yıllarında bir araya geldi. İnönü, Bayar’ın siyasi aftan faydalanması için destek vereceğini açıkladı.

Henüz 20’li yaşlarında Hürriyet Savaşçısı olarak başladığı yolculuğunda; bir insanın hayatında yaşayabileceği neredeyse tüm iniş ve çıkışları yaşamış, devrimler, darbeler, ihtilaller görmüş; idam cezaları almış, hem zirveye çıkıp hem de en dipleri görmüştü. 

Türkiye’de Atatürk ve İnönü ile birlikte erken cumhuriyet döneminin en etkili aktörlerinden birisi olan Celal Bayar’ı vefatının 37. yılında saygıyla anıyoruz.