Ukrayna krizi Türkiye’de ekmek fiyatını zıplatabilir

Rusya ile Batı dünyası ortasındaki Ukrayna krizi tırmanırken mümkün bir çatışmadan en fazla etkilenecek ülkelerden biri Türkiye olacak. Güç ithalatında Rusya’ya bağımlı olan Türkiye, tarım eserlerinde de her geçen yıl Rusya’ya daha fazla muhtaçlık duyar hale geliyor. 2021 yılında Türkiye, Çin’i bile geride bırakarak Rusya’dan en fazla ziraî eser ithal eden ülke oldu.

Rusya’dan yapılan ithalatta “stratejik ürün” olarak tanımlanan buğday öne çıkarken arpa, soya, ayçiçeği, mısır üzere temel besin eserlerinde de bağımlılık giderek artıyor. Uzmanlara nazaran, uygulanan yanlış tarım siyasetleri, güçten sonra tarımda da Rusya’nın Türkiye üzerindeki gücünü artıracak. Rusya ile Ukrayna ortasında bir savaş çıkması halinde ise Türkiye’de ekmek ve un fiyatlarının rekor kırması bekleniyor.

Tarım ihracatı, silah ihracatını geçti

Rusya ile Türkiye ortasındaki ticari alakalar, bugüne kadar bilhassa güç bağımlılığı üzerinden gelişti. Türkiye doğalgaz muhtaçlığının yaklaşık yüzde 40’ını, petrol muhtaçlığının ise yüzde 25’ini Rusya’da ithal ediyor. Ayrıyeten Mersin Akkuyu’da üretimi devam eden Türkiye’nin birinci nükleer güç santrali de Rusya’nın denetiminde faaliyet gösterecek. Lakin son yıllarda, Türkiye’nin Rusya’ya giderek daha bağımlı hale geldiği bir diğer stratejik alan daha var: Ziraî üretim.

Tarım eserleri son 5 yıldır Rusya’ya silah satışından daha fazla gelir sağlıyor. 2021’de 36 milyar dolar olarak gerçekleşen tarım eserleri ihracatının yüzde 13’ü Avrupa Birliği ülkelerine yapılırken Türkiye ihracattan tek başına yüzde 12 hisse aldı. Rusya Tarım Bakanlığı, 2030 yılına kadar Rusya’dan Türkiye’ye tarım eserleri satışının 5 milyar doları aşması hedefliyor.

Üretim düşüyor, ithalat artıyor

Türkiye son yıllarda ziraî üretimde kan kaybı yaşıyor. Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) bilgilerine nazaran, 2021 yılında temel besin unsurları olan tahıl ve baklagillerde kıymetli üretim düşüşleri görüldü. Bir evvelki yıla nazaran çavdar, arpa ve kırmızı mercimekte üretim kaybı yüzde 30’ları aştı. Un ve ekmeğin ana hususu olan buğdayda ise üretim kaybı yüzde 14’e ulaştı.

Tarım müellifi Ali Ekber Yıldırım

Tarımdaki üretim kayıpları, bu alandaki ithalatın son 5 yılda giderek artmasına neden oldu. Buğday, arpa, darı, çavdar, mısır üzere, un yapmaya yarayan eserlerden oluşan hububat ithalatı, 2016 yılında 1,4 milyar dolar olarak gerçekleşirken, 2021 yılında hububat ithalatı 4 milyar doları aştı.

Tarım eserleri ithalatında her geçen yıl daha çok öne çıkan ülke ise Rusya olmuş durumda. Rusya’nın 2021 yılı tarım eserleri ihracatı 36 milyar doları aşarken Türkiye Çin’i bile geride bırakarak 2021’de Rusya’dan en fazla ithalat yapan ülke oldu. Türkiye’nin Rusya’dan 2021 yılında yaptığı toplam tarım eserleri ithalatı 4.4 milyar dolara ulaştı. Rusya’ya yaptığı ihracat ise 1.5 milyar dolar düzeyinde kaldı.

“Savaş çıkarsa temel besinlere ulaşmak zorlaşacak”

Tarım muharriri Ali Ekber Yıldırım’a nazaran, Türkiye’de Rusya kaynaklı tartışmalarda güç ve S-400 üzere savunma yüklü başlıklar öne çıksa da son yıllarda Rusya’dan giderek artan ziraî eser ithalatı gözden kaçıyor. Yıldırım, “Türkiye’nin nitekim tarımda Rusya pazarına bir bağımlılığı var şu anda. Bilhassa hububat eserlerinde. Yani baktığımız vakit buğday, arpa, soya, ayçiçeği, mısırın bir kısmı. Hatta Türkiye, Birleşmiş Milletler yardım kuruluşlarına temin ettiği mesela nohut üzere bir eseri bile Rusya’dan alıyor” diye konuştu.

Türkiye’nin 2021 yılında yurtdışından temin ettiği buğdayın yüzde 70’ini Rusya’dan, yaklaşık yüzde 15’ini de Ukrayna’dan ithal ettiğine işaret eden Yıldırım, “Bu bölgede yaşanacak muhtemel bir savaş hali, Türkiye’nin pek çok temel besin eserine ulaşımını olumsuz etkileyecek. Tahminen eserleri öteki ülkelerden kısa vadede bulursunuz lakin bu sefer de fiyatlar çok artacak” biçiminde konuştu.

Bilhassa un ve ekmek imalinde kullanıldığı için tarımda “en stratejik ürün” olarak tanımlanan buğdaydaki ithalat artışı, dikkat cazibeli düzeye gelmiş durumda. 2016 yılında 22,6 milyon tonluk buğday üretimi, geçen yıl 19 milyon tona kadar geriledi. Birebir periyotta buğday ithalatı ise 4,1 milyon tondan 10,8 milyon tona çıkarak rekor kırdı. Böylece Türkiye, buğday muhtaçlığının yaklaşık yarısını ithalat yoluyla karşılamaya başladı.

Ziraat Mühendisleri Odası İstanbul Şube Lideri Murat Kapıkıran

“Ekmek fiyatı 5 TL’nin üstüne çıkabilir”

Ziraat Mühendisleri Odası İstanbul Şube Lideri Murat Kapıkıran, sırf tahıl ve hububat eserlerinde değil, kepek ve gübrede de Rusya’nın Türkiye’yi kendisine bağlamaya başladığına vurgu yapıyor. Başta buğday olmak üzere pek çok tohumun Anadolu topraklarından çıktığını hatırlatan Kapıkıran, “Anadolu’nun anavatanı olduğu bir tohumla ilgili ithalatçı hale gelmiş olması bir politik yanılgıdır. Tarım siyasetlerinin değerli bir kusurudur. Bu yanılgıyı sürdürerek buğdayda ithalatçı hale geldik. Bu çeşit bağımlılık alakaları ortaya çıkabilecek kriz durumlarında, bir planlama yoksa şayet, ki yok görünen o ki, büyük üretim handikapları yaratacaktır” değerlendirmesinde bulundu.

Murat Kapıkıran’a nazaran, Rusya ile Ukrayna ortasında başlayacak bir savaş, Türkiye’de ekmek fiyatlarını kısa müddette rekor düzeylere çıkarabilir. Kapıkıran, “Oluşabilecek savaş durumunda, beklediğimiz ekmek ve un fiyatlarının çok daha fazla yükseleceği kesin ortada. Ekmek fiyatlarının iddia edemeyeceğimiz düzeylere çıkabileceğini şu andan öngörmek çok kolay, çok mümkün. 5 liraların da falan yetmeyeceğini düşünüyorum” iddiasında bulundu.

Taban Gıda’nın CEO’su Hasan Hacıhaliloğlu

Türk şirketler üretim için Rusya’ya gidiyor

Bir yandan Rusya’dan ziraî eser ithalatı artarken, öteki yandan üretim için Türkiye yerine Rusya’yı seçen yerli üreticilerin de sayısı artıyor. Türkiye’de üreticiler, son yıllarda artan güç ve iş gücü maliyetleri ile kolay üretim fırsatlarının tesiriyle Rusya’da un fabrikası kurmaya başladılar. Rusya’da fabrika kurmaya hazırlanan bu şirketlerden biri, Türkiye’nin buğday tedariği pazarında en fazla hisseye sahip olan Taban Besin.

Dünya üzerinde 20’ye yakın ülkeye buğday başta olmak üzere tahıl, yem kümesi ve yağlı tohum tedariki yapan Taban Besin, önümüzdeki 3 yıllık süreçte üretim, lojistik ve depolama alanında toplam 100 milyon dolar yatırım yapmayı planlıyor.

Şirketin CEO’su Hasan Hacıhaliloğlu, “Bazı yatırımcılar Rusya’da un fabrikası yatırımına giriştiler bile. Bizim de bu türlü bir planımız var. Bu önümüzdeki devirde çok daha fazla bir halde duyacağımız bir aktivite” diye konuştu.

Hacıhaliloğlu, Türkiye’nin uzun yıllardır un, makarna ve bisküvi ihracatında dünyanın önde gelen ülkelerinden biri olduğuna işaret ediyor. Buna rağmen, dünyada un ihracatında başkan olan Türkiye’nin kendi ununu Rusya’dan gelen buğday sayesinde üretebildiğini kaydeden Hacıhaliloğlu’na nazaran, Ukrayna krizinin tırmanması halinde, bugün un ihracatında dünya önderi olan Türkiye bu türlü giderse ihracat avantajını kaybedip uzun vadede un ithal etmek zorunda kalabilir.

Hacıhaliloğlu, kelamlarını “Yıllardır, 2004-2005’ten beri dünyada un ihracatında bir numarasınız ülke olarak. Lakin yakın gelecekte bu güç bizim elimizden çok muhtemelki kayabilir” biçiminde sürdürdü.

Aram Ekin Duran

© Deutsche Welle Türkçe