Büyüyen ekonomik problemlerle birlikte Türkiye, son aylarda örgütlü emekçi aksiyonlarının yanı sıra tüketici, öğrenci, çiftçi, esnaf, emekli …
Büyüyen ekonomik problemlerle birlikte Türkiye, son aylarda örgütlü emekçi aksiyonlarının yanı sıra tüketici, öğrenci, çiftçi, esnaf, emekli hareketlerine sahne oldu. Hayat pahalılığına karşı sokağa çıkanların sayısı arttı. Fatura yakanlar, kontak kapatanlar, tencere tava çalanlar, toplumsal medya üzerinden örgütlenenler.
Son periyotta sokak protestoları ve hareketlerin çıkış noktası ekonomik kasvetler. Türkiye iktisadında ise kur artışlarıyla birlikte enflasyondaki süratli yükseliş ve bunun gelirlere yansımasıyla ilgili yaşanan sorunlar devam ediyor. Öte yandan Rusya’nın Ukrayna’yı işgal etmesinin iktisatta ithal eserler üzerinden bilhassa besin alanında fiyatların daha da artacağı bir tabloyu ortaya koyuyor.
Türkiye İstatistik Kurumu’nun açıkladığı resmi datalara nazaran yıllık tüketici fiyatları enflasyonu Şubat ayında yüzde 54,44’e ulaştı. Bir küme akademisyenin oluşturduğu Enflasyon Araştırma Kümesi (ENAG) ise yıllık artışını yüzde 123,80 olarak ölçtü. Tekrar resmi datalara nazaran Yurt İçi Üretici Fiyat Endeksi (Yİ-ÜFE) yıllık yüzde 105,1 ile üç haneli sayılara ulaştı. Maliyet enflasyonuna işaret eden bu gösterge üreticideki yüksek fiyatların gelecek aylarda tüketiciye yansıyacağını, özetle enflasyondaki üst taraflı seyrin süreceğini gösteriyor.
“Ekonomik sıkıntılar büyüyecek”
DW Türkçe’ye konuşan toplumsal siyaset alanında çalışmalar yapan akademisyen Özgür Müftüoğlu, “Kısa vakit içinde üretim maliyetlerindeki bu artış fiyatlara yansıyacaktır. Patronlar de artan maliyetleri sonlandırmak için emek maliyetini yani personel fiyatlarını düşürmeye çalışacaktır. Bu da emek ve sermaye ortasındaki çatışmayı artıracaktır. Öte yandan Ukrayna-Rusya savaşı esasen kırılgan olan Türkiye ekonomisindeki meçhullüğü daha da arttırdığını düşünürseniz, önümüzdeki devirde meselelerin çok daha büyüyeceğini söylemek kehanet olmaz” diyor.
Yoksulluk derinleştikçe “insanlar haklarının gasp edildiğini daha açık biçimde gördükçe” reaksiyonların de artacağını belirten Müftüoğlu, bu yansıların hedefine ulaşması için ise örgütlü ve daima olması gerektiğini söylüyor. “Bu da sendikaların, demokratik kitle örgütlerinin ve muhalefet partilerinin yaşanan sıkıntıları hakikat analiz edip yerinde çaba sistemleriyle hareket etmesine bağlı” diyen Müftüoğlu, bu mevzuda durumun pek iç açıcı olmadığı görüşünde. Özgür Müftüoğlu, “Sendikalar bürokratik yapılarını aşıp, devlet ve sermayeyle olan bağlarından kurtulup harekete geçmek konusunda istekli gözükmüyorlar. Muhalefet partileri ise şimdi toplumun karşı karşıya olduğu fakirleşmeyi algılayabilmiş ve buna karşı alternatif siyasetler üretebilmiş değil. 28 Şubat’ta mutabakat evrakını açıklayan 6’lı koalisyonun bu mevzuyu büsbütün görmezden geliyor olması bunun en bariz örneği” diye konuşuyor.
Personellerin kıymetli bir kısmının hem fakirleştikleri hem de emeklerinin karşılığını alamadıkları için “öfkeli” olduğunu lisana getiren Müftüoğlu, bu nedenle bilhassa esnek, garantisiz çalışan çalışanların, bürokratikleşmiş sendikalardan da ümidini keserek kendi örgütlenmelerini gerçekleştirdiğini ya da güvencesizleri örgütlemeyi amaçlayan Toplu İş Mukavelesi (TİS) yetkisi olmayan sendikalarda örgütlenmeye çalıştıklarını söylüyor. Müftüoğlu, “Trendyol, Migros Esenyurt Depo’da olduğu üzere başarılı da oluyorlar. Onların başarısı başka personelleri de cesaretlendiriyor. Fakat daha evvel de söylediğim üzere bu örgütlenmelerin ve uğraşın daima olması gerekiyor” diyor.
Esnaftan çiftçiye herkes sokakta
Emek Çalışmaları Topluluğu’nun bilgilerine nazaran Ocak – Şubat 2022 tarihleri ortasında Türkiye’nin çeşitli kentlerinde toplam 108 grev kaydedildi, bunlardan dördü kamuda, 104’ü ise özel bölümde yaşandı. Grevlerin 54’ü tümüyle çalışanların inisiyatifiyle, 26’sı ise bağımsız sendikaların takviyesiyle gerçekleşti.
Emekliler, Şubat ayında düşük emekli maaşlarını ve elektrik, doğal gaz, akaryakıt fiyatlarına yapılan artışları protesto etmek için sokağa çıktılar.
Arka arda gelen artırımlar esnaf, çiftçi, öğrenci ve tüketicilerin protesto hareketlerine de yol açtı.
Çiftçiler artan girdi maliyetlerine karşı hareketler düzenledi, Manisa’da düzenlenen protestoda 50 traktörle konvoy oluştu.
Eylül 2021’de devlet yurtlarının kapasite yetersizliğini, fahiş kiraları ve özel yurt fiyatlarını “Barınamıyoruz” diyerek protesto eden öğrenciler geçen hafta “Barınamıyoruz, geçinemiyoruz, ödeyemiyoruz” diyerek İstanbul İstiklal Caddesi’nde fatura şeridiyle yürüdü.
İnhisar Bayiler Platformu, Şubat ayında elektrik artırımları nedeniyle her gün saat 21.00-22.00 saatleri ortasında inhisar bayilerinin karartılacağını açıkladı. Diyarbakır’da Sanat Sokağı esnafı, ışık kapatarak elektrik artırımını protesto etti. İstanbul, İzmir, Bursa’da da benzeri aksiyonlar yapıldı. Hatay, Eskişehir ve daha birçok vilayette esnaf fatura yakma aksiyonu gerçekleştirdi. KESK ve Ofis Sen üzere sendikalar da fatura yakma aksiyonlarına başvurdular.
Türkiye Kamyoncular ve Tırcılar Derneği, başta akaryakıt olmak üzere peş peşe gelen fahiş artırımlara karşı kontak kapattı. Bursa’da da okul nakliyeciliği yapan 2 bin 700 servisçi artırımlardan şikâyet ederek akaryakıttan alınan vergi geri çekilmezse kontak kapatarak harekete gideceğini açıkladı. Toplumsal medya platformu Twitter üzerinden ise “6 Mart’ta kontak kapatıyoruz” etiketiyle de hafta sonu için bir hareket daveti yapıldı.
“Sivil toplum güç kazanacak”
Tüketici dernekleri de ülkenin çeşitli yerlerinde artırımlara karşı aksiyonlar düzenliyor. DW Türkçe’ye konuşan Tüketici Birliği Federasyonu Lideri Mehmet Bülent Deniz, kurdaki artış ve art geriye gelen artırımlar nedeniyle Türkiye’de çok uzun vakittir görülmeyen bir tüketici hareketinin ortaya çıkmaya başladığı kanısında.
Bunun son örneğinin 2001 krizinde görüldüğünü söz eden Deniz, artık de “ekonomide yaşanan derin buhran” nedeniyle insanların reaksiyonlarını daha açık bir formda ortaya koyduğunu belirtiyor. Tüketicilerin, tüketici örgütlerini harekete geçmeleri için talepleriyle baskıladığı bir periyot yaşandığını lisana getiren Deniz, ocak ayından bu yana alanda ve kamu otoriteleri nezdinde yaptıkları teşebbüslerin kısmen de olsa başarılı olduğunu, KDV oranının yüzde 1’e düşürülmesinin bunlardan biri olduğunu söylüyor.
Türkiye’deki tüketici haklarına ait sivil toplum çalışmasının bundan sonra daha da güç kazanacağını kestirim ettiklerini belirten Deniz’e nazaran, insanların temel beklentisi gelecek korkularını ortadan kaldırabilecek tedbirlerin süratlice hayata geçirilmesi. Global şartlar, pandemi ya da Rusya-Ukrayna krizinin beşerler tarafından kâfi ve geçerli bir mazeret olarak görülmediğini vurgulayan Deniz, “Çünkü sorgulama ’18 yıl sonra bu noktaya nasıl gelindi’ sorgulamasına dönüşmüş durumda. Şu yakın vakte kadar ‘bu iktidar gitsin de yerine kim gelsin’ sorusuyla karşı karşıya kalırdık. Artık birçok tüketici ‘gelen bundan daha berbat olamaz’ halinde bir fikir söz ediyor. Sıkıntı sandığın gelmesiyle biraz daha açıklığa kavuşacaktır. Fakat bu köreltilmiş sivil toplum temelinin tekrar ayağa kalkmaya başlamasını, tüketici örgütleri olarak memnuniyetle karşılıyoruz” biçiminde konuşuyor.
Pekala artan sokak hareketlerinin bir toplumsal harekete dönüşmesi mümkün mü?
“İnsanları sokağa döken öfke birikimi”
DW Türkçe’ye konuşan İstanbul Bilgi Üniversitesi’nden siyaset bilimci Prof. Dr. Emre Erdoğan, siyaset bilimine nazaran insanları sokağa döken temel hissin “öfke” olduğunu belirtiyor ve Türkiye’de bu türlü bir öfke birikiminin varlığına işaret ediyor.
Erdoğan, “Öfke bir haksızlığa uğradığınızda, bir adaletsizlik olduğunda ortaya çıkan bir şey. Geçinemediğimiz, hak ettiğimiz yaşama ulaşamadığımız için öfkeleniyoruz. Burada “bölüşümsel adaletsizlik” kelam konusu ve genelde de bu cins ekonomik dalgalanmalar yahut ani fiyat yükselmelerinde bu öfkenin insanları sokağa döktüğünü biliyoruz” diyor.
Türkiye’de bölüşümsel adaletsizliğin yanı sıra süreç adaletsizliğinin de toplum bölümleri tarafından hissedildiğini lisana getiren Erdoğan, “Bizde çok uzun müddettir toplumun önde gelen değerli bir kısmı süreç adaletinin olmadığı kanısında. Cumhurbaşkanlığı hükümet sisteminin de getirdiği makro seviyede kararlardan ziyan görüyorlar lakin bu ziyanların giderilmesi için rastgele bir şey yapılmıyor. Hatta ve hatta kendileri ziyan görürken diğerlerinin ya da iktidar taraflarının görmediğini düşünüyorlar. Bu da kıymetli bir öfke. Ayrıyeten bizim kültür savaşı dediğimiz ömür stiline yönelik çatışmalar da süreç adaletiyle alakalı kıymetli bir öfke oluşturuyor” diye konuşuyor.
“Önünde çok sayıda mahzur var”
Bu öfkenin üzerine insanların pahalılığı sofralarında daha hissedebilir hale gelmesine yol açan etkenlerin geldiğini vurgulayan Erdoğan, bunun da sokağa çıkmak için bir motivasyon yarattığına işaret ediyor.
Öteki yandan Türkiye toplumunda siyasal bilince ve tecrübelere sahip şahısların dışında hareketlere iştirakin az olmasının da bir gerçek olduğunu lisana getiren Erdoğan, “Darbe teşebbüsü sonrası yasal düzenlemeler ve izleyen uygulamalar sokağa çıkmayı zorlaştırıyor. Burada bir orantısız güç ile karşılaşmak mümkün. Öteki tarafta ana akım siyasetin sokağa çıkmaktan çok sandıkta bu işi halletmeyi tercih etmesi üzere bir faktör de var. Bütün bunlar üst üste geldiğinde evet, sokağa çıkmak için kâfi öfke yaratabiliriz lakin bunun toplumsal harekete dönüşmesi için önüne çok sayıda pürüz var diyebiliriz” yorumunu yapıyor.
Pelin Ünker
© Deutsche Welle Türkçe