Uzmanlar Uyardı: Bedava Yemek Bitiyor! Hangi Ülkeler Bunu Zor Yoldan Öğrenecek?

Akıllı iktisat siyaseti oluşturma, gelecekteki daha büyük çıkarlar için her vakit bugünü biraz acıyla takas etmeyi gerektirir. Fakat bu siyasi olarak, bilhassa demokrasilerde sıkıntı bir tekliftir. Seçilmiş önderlerin, tasarının şimdi vazifedeyken gelmemesi umuduyla seçmenlerini çabucak şımartmaları her vakit daha kolaydır. Dahası, bir siyasetin neden olduğu acıyı taşıyanlar, kesinlikle bundan kar sağlayacak olanlar değildir.

Bu nedenle günümüzün daha gelişmiş ekonomileri, gerektiğinde sıkıntı seçimler yapmalarını sağlayan sistemler yarattı. Bunların başlıcaları ortasında bağımsız merkez bankaları ve bütçe açıklarına ait zarurî hudutlar yer alıyor. Daha da değerlisi, siyasi partiler kendi acil siyasi önceliklerinden bağımsız olarak bu sistemleri kurmak ve desteklemek için bir uzlaşmaya vardılar. Birçok gelişmekte olan pazarın krizden krize savrulmasının bir nedeni de bu tıp bir uzlaşmayı sağlayamamasıdır. Lakin yakın tarih, gelişmiş iktisatların de acıya karşı daha az hoşgörülü hale geldiğini gösteriyor, tahminen de kendi siyasi uzlaşmaları aşındığı için.

Fed’in enflasyonu denetim etmek için para siyasetini değerli ölçüde sıkılaştırmak zorunda kalacağı istikametindeki kaygılar nedeniyle finansal piyasalar bir sefer daha dalgalı hale geldi. Lakin birçok yatırımcı hala varlık fiyatlarının değerli ölçüde düşmeye başlaması durumunda Fed’in kolaya kaçacağını umuyor. Fed bunları haklı çıkarırsa, gelecekte finansal şartları olağanlaştırmak çok daha sıkıntı hale gelecektir.

Yatırımcıların Fed’in partiyi uzatacağı tarafındaki umutları temelsiz değil. 1996’nın sonlarında, Fed Lideri Alan Greenspan finansal piyasaların “mantıksız coşkusu” konusunda uyardı. Lakin piyasalar uyarıyı umursamadı ve vakit bunun gerçek olduğu kanıtlandı. Tahminen de Greenspan’ın konuşmasına sert siyasi reaksiyondan rahatsız olan Fed hiçbir şey yapmadı. Ve borsa sonunda 2000 yılında çöktüğünde, Fed faizleri düşürerek resesyonun hafif olmasını sağladı.

Greenspan, evvelki yıl Kongre Ortak İktisat Komitesi’ne verdiği tabirde, Fed’in “kaçınılmaz ekonomik akşamdan kalmalığı” bir varlık-fiyat patlamasını önlemediğinde “ortaya çıkan serpintiyi azaltabileceğini ve bir sonraki genişlemeye geçişi kolaylaştırabileceğini” savundu. Fed böylelikle yatırımcılara ve bankacılara, benzeri varlıklar üzerinde topluca kumar oynamaları durumunda, bunu sınırlamayacağını, lakin bahislerinin berbata dönmesi durumunda aşağı istikametli sınırlama getireceğini garanti etti. Sonraki Fed müdahaleleri bu tıp inançları destekledi ve Fed’in mütevazı atılımlarla finansal piyasaları dizginlemesi daha da zorlaştı. Artık çok daha fazla sıkılaştırma ve sonuç olarak acı gerekebilir, bunun lehine bir fikir birliği elde etmek daha sıkıntı olabilir.

Maliye siyaseti da pak değil. Birçok ekonomist, salgının en çok etkilenen haneleri korumak için maksatlı harcamalara (örneğin genişletilmiş, cömert işsizlik yardımları yoluyla) gereksinim yarattığı konusunda hemfikir. Ancak, uygulamada, harcamalar hedeflenmeden diğer her şey oldu. ABD Kongresi, herkes için bir şeyler sunan multi trilyon dolarlık paketleri kabul etti.

Örneğin, Maaş Muhafaza Programı (PPP), idare konseyi genelindeki küçük işletmeler için 800 milyar dolarlık (etkili bir şekilde) hibe sağladı. MIT’den David Autor ve meslektaşları tarafından yapılan yeni bir araştırma, programın, iş yılı başına 170.000-257.000 $ üzere muazzam bir maliyetle, 14 ay boyunca 2-3 milyon istihdamın yıl boyunca korunmasına yardımcı olduğunu kestirim ediyor. Daha da berbatı, bu paranın sadece %23-34’ü, işini kaybedecek olan personellere direkt gitti. Bakiye, alacaklılara, işletme sahiplerine ve hissedarlara gitti. Tümüyle, PPP yararlarının iddiası dörtte üçü, kazananların birinci beşte birine gitti.

Natürel ki, program çökecek birtakım firmaları kurtarmış olabilir. Lakin ne kıymetine? Kapitalistler kar beklentisi içinde olsalar da, teşebbüs yaparken muhtemel bir başarısızlığa da imza atarlar. Ayrıyeten, birçok küçük işletme çok fazla işletme sermayesi olmayan küçük operasyonlardır. Küçük bir fırının kapanması gerekseydi, ekonomik serpinti, gelişmiş işsizlik sigortasıyla hafifletilirdi. Ve şayet sadık bir müşterisi kitlesi varsa, pandemiden sonra, tahminen de bir bankanın yardımıyla tekrar başlatılabilirdi.

Anlaşılması gereken, şu anda kısıtlanamayan harcamaların, eşi görülmemiş vakitlerde gibisi görülmemiş tedbirler alınması davetinde bulunan niyet tarafından yönlendirilmiş olması. Aslında, daha ihtiyatlı siyasetler için evvelki konsensüsü bozan 2008 global finansal krizine verilen karşılıktı. Wall Street’e Main Street’ten daha fazla yardım edildiğine dair uzun süren halk kırgınlığı, her iki büyük partideki siyasetçileri da pandemi vurduğunda harcamaya motive etti. Fakat hedeflenen işsizlik ödenekleri Demokratlarla ilişkilendirildi ve Cumhuriyetçiler kendi seçim bölgeleri için kar arayışına atıldı. Kim küçük işletmelerden daha yeterli takviye gayesi olabilir?

Siyasi kırılmalar amaçsız harcamaları hızlandırırken, bütçe şahinleri hiçbir yerde bulunamadı: Sesleri ekonomistler tarafından daima olarak boğulmuştu. Para tarafından finanse edilen harcamalar yoluyla görünürde “bedava yemekleri” savunmak için periyodik olarak ortaya çıkan seslere ek olarak, ana akım ekonomistlerden oluşan büyüyen bir koro, hâkim düşük faiz oranlarının gelişmiş ülkelere mali açıkları genişletmek için değerli ölçüde daha fazla alan sağladığını savunuyordu. Siyasetlerini haklı çıkarmaya istekli siyasetçiler, bu ekonomistlerin harcamalarının mantıklı olması için faiz oranlarının düşük kalması gerektiği istikametindeki ikazlarını görmezden geldiler. Yalnızca manşet bildirisi kıymetliydi ve aksini tez eden herkes bir fanatik olarak reddedildi.

Tarihi olarak, parti çılgına dönmeden evvel nakdî dayanak içkisini almak Fed’in işi ve Kongre’nin vazifesi, mali açıklar ve borçlar konusunda ihtiyatlı olmak olmuştur. Fakat Fed’in piyasayı acıdan kurtarma dileği daha fazla risk almaya yol açtı ve daha fazla müdahale beklentilerini güçlendirdi. Fed’in aksiyonları, Kongre’ye Main Street için üzerine düşeni yapması için baskıyı da artırdı ve bu da enflasyona ve Fed’in faizleri yükseltmekten geri adım atacağına dair bir inanca yol açtı.

Tüm bunlar evvelki konsensüse dönüşü daha da zorlaştırıyor. Fed faizleri kıymetli ölçüde yükselttiğinde, hükümetin geçmiş harcamalardan gelen borcu döndürme maliyetleri, eşitsizliği azaltma (siyasi parçalanmayı körükleyen), gelecekteki acil durumlarla çaba ve iklim değişikliğiyle gayret siyasetleri da dahil olmak üzere gelecekteki harcamaları sınırlayacak.

Her iktisadın, kimi acılara dayanabilecek şahısları korumak için değil, gerçek ekonomik ezayı hafifletmek için en düzgün halde kullanılan sonlu bir siyaset güvenilirliği ve kaynak rezervuarı vardır. Herkes fiyatsız bir öğlen yemeği istiyorsa, fatura en azından karşılayabilenler tarafından ödenecektir. Gelişmekte olan piyasa ekonomileri bunu sıkıntı yoldan öğrenmek zorunda kaldı. Gelişmiş ülkeler bunu tekrar öğrenmek zorunda kalabilir.