Vakanüvis, geçmiş tarihlerde yaşanan sıcak havaları yazdı

Nerde o eski sıcaklar

Vakanüvis

Kuzey yarım küre bir kere daha aşı sıcaklardan bunalıyor. Birkaç yılda bir tekrar eden bu döngü, bazen tesirini fazlaca gösteriyor ve can kayıpları yaşanıyor.

Aşırı sıcakları yaşayan ülkelerde ve natürel bizde de bugünlerdeki sohbetlerin ortak konusu havalar elbette. Sıcaklardan vefatlar yaşansa da tarihte bazen o denli hava olayları yaşanmış ki, bugün şikâyet edilen ortamlar “serin” bile kalabilir. Bakalım…

Bir vakitler deniz suyu sıcaklığı 55 °C’yi bulmuştu

İnsanlar tarih boyunca sıcaklardan bunaldıkları vakitler yaşadılar. Yalnızca, hissettikleri bu sıcaklığı kayda geçirecek ölçüm aletleri yoktu.

Eski çağlardaki hava sıcaklıklarına dair sağlıklı bilgi bulunmasa da çağdaş vakitlerde gelişen teknolojiyle kimi kestirimi bilgilere ulaşılmıştı.

Son olarak bir küme araştırmacı geliştirdikleri simülasyon programıyla manalı birtakım sonuçları ortaya koyabildiler.

Buna nazaran, Antik Çağ’da, çok yağmurlar ve sonrasında ortaya çıkan büyük buharlaşmaları temel alan bir atmosferik tasarlamayla dünyanın okyanus kıyılarında bir devir deniz suyu sıcaklıklarının 55 °C’ye kadar ulaştığı hesaplanmıştı. Deniz suyu sıcaklığı bu derecelere ulaştığında karadaki hissedilen sıcaklığa dair yapılan yorumlarda, bu türlü bir sıcaklığa maruz kalan insanların – çok azı dışında – mutlak mevt sonucuyla karşılaşacağı tabir edilmişti.

Avrupa’da ormanlar zaten tutuşuyordu

1540’ta Avrupa’da yaşanan kuraklık eski çağlardan kayıtlara girebilen en çarpıcı iklim olaylarından birisiydi.

Tam 11 ay boyunca neredeyse hiç yağmur yağmamıştı. Sıcaklıklar Avrupa’nın çabucak her yerinde 40 °C’nin üzerinde seyretmişti. Ormanlar kendi kendine tutuşuyor, boğucu duman birçok bölgede güneşi karartıyordu. 1540 yazında tek bir fırtına bile kayda geçmemişti. Alpler’deki göllerden biri olan 48 km2’lik Thun Gölü’nde yalnızca birkaç varil su kalmıştı.

Daniel Gabriel Fahrenheit termometreyi buluyor

Zaman içerisinde sıcak havalar tesirini gösterse de bunun derecesini ölçümleyebilmek için 1700’lü yılları beklemek gerekecekti.

Daniel Gabriel Fahrenheit ismindeki İngiliz fizikçi 1714 yılında “ısıtılan sıvıların genleşmesi” unsurundan yola çıkarak ispirtolu birinci çağdaş termometreyi icat etmişti. Fahrenheit, hazırladığı ölçüm skalasında negatif sayı bedellerine yer vermemek için o devirde laboratuvar ortamında elde edilen en düşük sıcaklığı, termometresinin “0” noktası olarak kabul etmişti. Sonrasında termometresini daha da geliştiren Fahrenheit 1720 yılında ispirto yerine cıva kullanmaya başlamıştı. İngiliz fizikçinin ismine izafeten de bu ölçüm “F” ile sembolize edilmişti. Öte yandan, 1742’de İsveçli astronom Anders Celsius ise ısı ölçeklendirme çalışmalarına katkılar yapmıştı. Onun bulduğu kıymete de tekrar isminden hareketle “Celsius Ölçeği” denilmişti. Böylelikle ısı ölçmede “F” ve “C” sembolleri kullanılmaya başlanmıştı.

Libyalılar 57,8 °C, Amerikalılar 56,7 °C ‘yi görmüştü

Hava sıcaklığını ölçmeye ait aletler icat edilse de ülkelerin, kentlerin yaşadığı hava sıcaklığı değişikliklerinin yaygın, tertipli ve kayıt altına alınarak takibi için 1900’lerin başlarını beklemek gerekecekti.

Buna nazaran, dünya üzerinde günümüze kadar kaydedilen en yüksek sıcaklık 13 Eylül 1922’de Libya’nın Aziziya kentinde 57,8 °C olarak belirlenmişti. Lakin batılı iklim bilimciler, bu pahanın sağlıklı ölçülmediğini tez ederek, 10 Temmuz 1913’te ABD California Furnace Creek’te yaşanan 56,7 °C sıcaklığı dünya tarihinin en yüksek derecesi olarak kabul etmekteler.

Bu ortada, California’daki bu bölgeye “Ölüm Vadisi” denilmesi de bir tevafuk olmuştu. Tıpkı yerde, 30 Haziran 2013’te de hava sıcaklığı 54,0 °C olarak kayda geçmişti. Ayrıyeten Tunus’un Kebili kentinde 1931’de 55 °C, İsrail Tirat Zvi’de 1942’de 54 °C, Kuveyt ve İran’da 2016 ve 2017’de 54 °C okumaları da görülmüştü.

41 bin Fransız sıcaklardan ötürü öldü

Onsekizinci yüzyıldan itibaren termometrelerin günlük hayata girmesiyle birlikte dünyanın değişik yerlerinden yüksek hava sıcaklıkları kayıtlara girmeye başlamıştı.

Temmuz 1757’de Avrupa genelinde yaşanan sıcak hava dalgasının, 2003’ten evvelki 500 yılın en sıcak yazı olduğu belirlenmişti. Ağustos 1896’da Kuzey Doğu Amerika’da yaşanan sıcak dalgası ise tam bin 500 kişinin vefatına yol açmıştı. 1900 yılının Şubat ayının birinci haftasında – “Ateş Haftası” – Arjantin’de görülen çok sıcaklarda da 478 kişi hayatını kaybetmişti. Haftaya “Ateş haftası” denilmişti.

Yine Amerika kıtasında 1901’de meydana gelen sıcak hava dalgası sonucu 9.500 kişi ölmüştü. Avrupa’nın kayda geçmiş en sıcak dalga havalarından birisinin yaşandığı 1912’de de Fransa’da 41.072 vefat hadisesi belirlenmişti.

1540’tan sonra 2003’de bir kere daha vurdu

Yüksek hava sıcaklıkları yakın tarihlerde de Avrupa’nın gündemindeydi. 2003 yılında bilhassa Fransa’yı tesiri altına alan hava olayı, 1540’tan o tarihe kadar tespit edilmiş en yüksek sıcaklık olarak belirlenmişti. Fransa’da 2003 Temmuz ve Ağustos aylarında yaklaşık 70 bin kişi çok sıcaklara bağlı rahatsızlıklardan ötürü hayatını kaybetmişti. Rusya’da da 2010 yılında tekrar çok sıcaklardan 56 bin kişi ölmüştü. Tarihe geçmiş öteki kimi sıcak hava olayları ise şu formda sıralanmakta: 1987 Yunanistan 45 °C 1500 mevt, 2002 Hindistan 44 °C 1200 mevt, 2015 Hindistan 48 °C, 2500 vefat, 2015 Pakistan, 47 °C 2000 vefat.

– Rana Silavi, “Tarihin En Ölümcül Sıcak Dalgalarından Biri Avrupa’da 70.000 kişiyi öldürdü”, Arap Hava Durumu, arabweather.com

– Jennie Cohen, “Tarih Boyunca Isı Dalgaları”, history.com, 27 Temmuz 2020 – Robert Lea, “Eski Dünya’ya Yağmur Fırtınası Çarptı”, newsweek.com, 21 Ağustos 2021