“Yahu yine yanıldık!” diyen adama

ARİF AY

Sayın Kemal Tahir,

Geçen gün İsmet Bozdağ’ın “Kemal Tahir’in Sohbetleri” isimli kitabını yine okurken, Boğaziçi Üniversitesi’nde yaptığınız bir konuşmadan kelam etmeniz dikkatimi çekti. Dikkatimi çekti ne demek, bayağı heyecanlandım. Bu konuşmayı 1963 yılında yaptığınızı varsayım ediyorum. Zira, kitapta o kısım tarihsiz olarak başlıyor; lakin, bir evvelki ve bir sonraki kısımların başına 1963 yılı yazılmış. Bu mektubu da bu konuşma vesilesiyle yazıyorum. O konuşmayla ilgili şunlar diyorsunuz: “Biliyorsunuz, Boğaziçi Üniversitesi’nde konuşurken, beş on genç art sıralara doluştular ve konuşmanın ortasında ‘Eylem, eylem!’ diye bağırmaya başladılar. Onlar, beni deynekçi olmaya çağırıyorlardı her halde… Geçenlerde İstanbul Üniversitesi’nden birkaç genç geldi ve arkadaşları ismine konuştuklarını söyleyerek beni harekete çağırdılar. Kendilerine ne dediğimi biliyorsun: ‘Onlara uygun bir yer açmaya karar verdiğim vakit kendilerine haber göndereceğim., hiç telâş etmesinler…’ dedim. Beni bu kadar terbiyesiz olmaya zorlamamalıydılar! Zira, eylemdeyim ben! Mesleğimi en düzgün biçimde yapmaya çalışıyorum. Her önüme düşen sorunu, en güzel biçimde araştırmaya itina gösteriyorum. Benim hareketim bu!.. Ben elime silahı alıp sokağa çıkacaksam, benim işimi kim yapacak?..” (Kemal Tahir’in Sohbetleri, s.57)

SORUN REKTÖR DEĞİL ANLAMADINIZ MI

“Bir bakkal dükkânı bile beş ayda tasfiye edilemezken biz koca imparatorluğu Lozan’da tasfiye ettik.”

O konuşmanın üzerinden 58 yıl geçmiş. Pek çok şeyde yanıldığınız ortada ama bunda yanılmamışsınız. O gün size ‘Eylem, eylem!’ diye bağıran gençler, yaşıyorlarsa, 78 yaşındalar ve artık hareket yapacak halde de değiller esasen. Ancak onların torunları bir aydan beri hareketleriyle ülkenin gündemindeler. Birinci gün, atanan rektör istemediklerini lisana getirdiler. Güya ülkenin tüm maddeleri düzgünmüş de bir rektör atama yasası yanlışmış üzere yasanın değiştirilmesi için aksiyonlarını sürdürdüler. Haydi bunlar öğrenci, bir yerlerden dolduruluyorlar, ya o rektörlük binasına sırtını dönen profesörlere ne demeli? Sonraki günlerde pankartlar kaldırıldı havaya: “SORUN REKTÖR DEĞİL. ANLAMADINIZ MI?” Sorun ne o pekala? Sorun her ne ise, bunun için devletin kolluk kuvvetleriyle çatışmaya girmek akıl işi mi? Sabret, sandık önüne geldiğinde kimi iktidarda görmek istiyorsan ona oyunu verirsin olur biter. Canının yanmasına, derslerinden kalmaya paha mi? Yok, sıkıntının daha büyükse, sistemi değiştirmekse, bunun yolu da bu değil. Oturursun beynini bilgiyle doldurursun, aklını kullanmayı öğrenirsin, kimlik sahibi olursun ve ülkene güzel bir gelecek hazırlamak için kendine amaçlar belirlersin, hayata atılınca da tasarladığın kanıları bir bir uygulamaya korsun. Bunun dışındaki yolların tümü yanlış. Bu senaryolardan âlâ sinema çıkmaz. Bu senaryoları uygulamaya kalkışırsan düşmanın ekmeğine yağ sürersin ve ucuz siyasetçilerin oyuncağı olursun. Göremiyor musunuz sizi nasıl da poh pohluyorlar yanınızdayız diyerek. Sırtını dönen hocalarınıza da güvenmeyin. Onların tuzu kuru. İş sıkıya geldi mi ortadan toz olurlar. Gerçi sizin silahınız yok ancak aranızdaki provokatörler silah kullanabilir. 12 Eylül’ü bir düşünün. Gençliği birbirine kırdırdılar. Onca acı, azap, darağacında sallanmalar, Kenan Cihan üzere bomboş bir adamı cumhurbaşkanı yapmaktan öteki neye yaradı?

Bakınız ne diyor Kemal Tahir ağabeyimiz: “Hem bu çocuklar, silahla ne yapabileceklerini umuyorlar?… Birkaç kişiyi öldürünce, Devleti ele mi geçirmiş olacaklar?… Kim dürteliyor bu çocukları, kim akıl veriyor bu kızlara, oğlanlara?… Verecek akılları olsa, hiç kendileri kullanmazlar mıydı?” (Kemal Tahir’in Sohbetler, s.57)

ÇOCUKLUKTA BAŞLAR DERTLİ GÜNLER

Sayın Kemal Tahir,

II. Abdülhamid’in özel marangozu Yüzbaşı Tahir Beyefendi ve Yıldız Sarayı’nda yetişmiş Adapazarlı Nuriye Hanım’ın çocuklarının büyüğü olarak 1910’da dünyaya geldiğinizde baht ağlarını çoktan örmüş. Savaşlarla boğuşan, yoksullukla boğuşan bir dünyanın içine düşersiniz. 1908 darbesiyle birlikte babanız emekliye sevk edilir lakin emekli maaşı bile bağlanmaz. O, sokaklarda iş arayan sıradan bir dülgerdir artık. 16 yaşında annenizi kaybedersiniz ve bu kaybedişe dair hislerinizi şöyle lisana getirisiniz: “İnsan annesine ne hoş şımarır. Ben bu anne bahsinde anneme hiçbir vakit layıkıyla doymuş olamamanın azabını çekerim. Bu sebeple anneleri yaşayan dostlarımın anneleri topyekûn benim annelerim üzeredir.”

Çocukluğunuzda başlayan sıkıntınız, bekâr odalarında, kahvehanelerde, Beyoğlu’nun sokaklarında ve hapishanelerde sürer masraf. Galatasaray Lisesi’nin onuncu sınıfından ayrılarak, Kapalıçarşı’da kuyumcu çıraklığı, Zonguldak’ta ambar memurluğu ve avukat katipliği yaparak hayat gayretinizi sürdürürsünüz ancak kendinizi yalnız hissetmekten de kurtulamazsınız: “Çok yalnızım be İrfan. O denli Kopmuş, o denli tek başına bırakılmış, o denli histen uzak bir yalnızlığım var ki… Evlenmek istiyorum artık. Hem de nişanlanmak filan değil, direkt doğruya şimşek üzere bir atakla evlenmek.” Dediğiniz Fatma İrfan’la 12 Ağustos 1937’de evlenirsiniz. Yalnızlıktan kurtulmanız uzun sürmez. Evliliğinizin bir yılı bile dolmadan 17 Haziran 1938’de “Kitap vermek suretiyle donanmayı isyana teşvik etmekten” gözaltına alınırsınız. 29 Ağustos 1938’de tutuklanır ve Erkin gemisindeki duruşmalar sonunda 15 yıl cezaya çarptırılırsınız. Birlikte yargılandığınız Nâzım Hikmet de 35 yıl ağır mahpusa mahkûm edilir. “Bu memlekette ilkmektep çocuklarını eroine alıştırmanın, ilkmektep kızlarını randevu konutuna alıştırmanın cezası bir yıldır, şiirin cezası 35 sene…” diyerek çelişkiyi vurgularsınız. Üstelik, komünistlikten 15 yıl ceza aldığınızda Marksizm’in ne olduğunu bile bilmediğinizi söylersiniz. Zira birileri bunu size öğretecek: “Bütün Türkiye Cumhuriyeti, ordusu, Temyiz mahkemesi, Hükumeti ile Kemal Tahir kesinlikle komünist olmalı diye seferber olursa, takdire önlem uymuyor demektir. Biz de halis yerli komünist olur çıkarız. Hem komünist olmak atla deve değil ya önümüzde 15 adet yıl var. Düşüne taşına, okuya üfleye icabına bakılır.”

Kitaplarınızla, topladığınız notlarla dolu tahta sandık ve bavulunuzdan diğer bir şeyiniz yok. Artık Çankırı, Çorum, Malatya, Nevşehir, hapishane hapishane dolaşmaktır bahtınız. Gazetelere tefrika romanlar yazarak geçinmek zorundasınız. Bir roman fabrikasına dönüşürsünüz ve art geriye talepler doğrultusunda romanlar yazarsınız. Kırk günde iki roman bitirirsiniz. Ne ki, gazeteler telif fiyatını birden fazla vakit göndermezler. Semiha Hanım’ın dikiş parasından gönderdiği 15-20 liralara muhtaç olmak sizin üzere kabadayı bir adama ne kadar ağır gelir kim bilir. “Sevgili bacım Semiha, Bolu’ya vasıl olur olmaz yolladığın 15 lirayı ve geçenlerde gönderdiğin 20 lirayı aldım. Teşekkür ederim. Özellikle 20 lira pek işime yaradı. Adeta Hızır üzere imdadıma yetişmiş oldu. (…) Fakirlikten öylesine canım yanmış ki sevgili, gönderdiğin 20 lirayı gözümü bile kırpmadan piyango biletine yatırmıştım. Bir tam bilet aldım. Amorti bile çıkmadı. Gözü kör olsun. (…) Yoksulluk insanın tabiatını bozuyor galiba…” (Notlar / Mektuplar, s.190)

Sayın Kemal Tahir,

“Bir bakkal dükkânı bile beş ayda tasfiye edilemezken biz koca imparatorluğu Lozan’da tasfiye ettik.” çeşidi sisteme yönelik tenkitleriniz nedeniyle Kemalistlerle, Osmanlı’yı övmeniz ve “kerim devlet” olarak nitelendirmeniz nedeniyle Marksistlerle aranız açılır. “Bizim Marksistlerimiz -hoş Marksist demekle kendilerine haksızlık ediyorum ya, artık her neyse- gözlerini Sovyetlere dikmişler, maymun üzere oradakileri taklit ediyorlar. Sovyetler kerhane işletmeğe kalksa bizimkiler karılarını sermaye yerleştirip bu işe kalkışacaklar!” diyerek ağır tenkitlerde bulunursunuz.

ANADOLU’NUN RUHUNU ARAMAK

Sayın Kemal Tahir,

Cemil Meriç’in bir tespiti var. Şunu der: “İrfandan mahrum milletlerin bütün mukayese eforları yüzeysel ve yapmacık kalmak zorundadır. İrfanını kaybetmiş bir milletin ne kendini ne de tarihi anlaması mümkün değildir.”

Doğrusu bu tespit fertler için de geçerlidir. Sizin de yanılmalarınızda ve hakikati bir türlü görememenizde irfan eksikliğinin hissesi yok mu sanki? Osmanlı’yı “kerim devlet” olarak nitelendiriyorsunuz ancak onu “kerim” kılan şeyin ne olduğundan kelam etmiyorsunuz. Kuşkusuz, Osmanlı’yı “kerim” kılan şey İslam’dı lakin siz ve sizin üzere aydınlar, İslam dendi mi kaçacak delik arıyorsunuz. Onun için de daima yanılıyorsunuz. Yerli de olamıyorsunuz.

Anadolu’nun ruhunu aradığınızı söylüyorsunuz. İslam’la müşerref olmadan Anadolu’nun ruhunu bulmak, milleti anlamak mümkün mü? Dolaysıyla, “Hümanizm, dünyanın en namussuz sömürüsü olan burjuva sömürüsünü örtbas etmek için ileri sürülmüş bir duman perdesidir.” demeniz yetmiyor.

Bir de şu var: Osmanlı toprak sistemini öğrenmek için Marks’ın kapısını çalmaya hiç gerek yoktu. İslam’ın “Mülk Allah’ındır.” buyruğunu bilmek kafidir. ATÜT arayışına girmeye de gerek kalmazdı. Batılı referanslarla Anadolu’ya bakarsanız yanılgılardan kurtulamazsınız. Tıpkı, şu yanılgınızda olduğu üzere: “27 Mayıs Kemalist Türk ordusunun namuslu bir davranışı ve vahim bir soygunun yolunu kesmiştir.”

Oldu mu Kemal Tahir? Tek parti devrinde o denli soyulmuş ki millet, bir deri bir kemik kalmış. Karasabana koştuğu öküzleri de elinden alınmış. Kusura bakma da Demokrat Parti’ye pek bir kalmamış. Okur muharrirlerimizin fikir, irfan fukaralığı yanında inanç fukaralığı da farklı bir sıkıntı.

Esir Kentin Beşerler, Hür Kentin İnsanları, Kurt Kanunu ve Yedi Çınar Yaylası romanlarınızda Peygamber Efendimize ve ailesine dair hakaret içeren sözlerinize ne demeli? V. S. Naipaul’lardan ne farkınız kalıyor?

Anadolu’nun ruhu diyorsunuz, nerde kabadayı, hata işlemeye meyyal, onun bunun ırzına, malına göz diken adam varsa romanlarınızda… Koğuş arkadaşınız Orhan Kemal, bu durumdan rahatsızlığını şöyle lisana getirir: “Kemal Tahir’den ben, aydınlık, ileri, yurdunu ileriye götürecek olumlu tipler istiyorum. Benim memleketimde yalnızca gavatlar, pezevenkler, deyyuslar mı var?”

SON AKŞAM YEMEĞİ

Sayın Kemal Tahir,

Hayat bir cümledir ve sonuna mezar denen bir nokta konur.

20 Nisan 1973 tarihinde Mehmet Barlas’ın Şişli’deki meskeninde eşiniz Semiha Hanım’la akşam yemeği davetine katılırsınız. İsmail Cem, Ali Sirmen, Mete Tunçay, Tuncer Arıklı, Afşin Germen ve eşleri sofranın öbür konukları.

Yemek sonrası sohbet yoğunlaşır. Mete Tunçay sizi “Siz tarihe sadakat göstermiyorsunuz, olayları ve gerçekleri saptırıyorsunuz.” diye eleştirmeye başlayınca sohbetin havası birden değişir. Beklemediğiniz bu tenkit karşısında bir sarsıntı geçirişiniz lakin kimse fark etmez. Tahminen de hayat denen cümlenin sonuna yaklaştığınızı hissedersiniz. Eşiniz Semiha Hanım’la geç vakitte Göztepe’deki konutunuza geldiğinizde bizim kata çıkacak gücüm yok diyerek biraz soluklanmak için birinci kattaki komşunuzun zilini çalıp içeri girersiniz. Gaz sancısı diye kıvranırken tabip istemezsiniz. Bir köşeye iki büklüm vaziyette büzülürsünüz. Tabip geldiğinde siz ruhunuzu çoktan teslim etmişsiniz. Hayat denen cümle bitmiştir. Sonraki gün noktayı dostlarınız koyar.

İşte bu türlü Kemal Tahir, Boğaziçi’nden nerelere geldik.